Köy Seyirlik Oyunları, Seyirlik Uygulamalarıyla 51 Yıllık Bir Amatör Topluluk: Ankara Deneme Sahnesi ve Uygulamalarından İki Örnek: Bozkır Dirliği ve Gerçek Kavga

Yıl 2007, Cilt: 24 Sayı: 24, 67 - 124, 01.04.2007

Nurhan Tekerek

https://doi.org/10.1501/TAD_0000000084

Öz

Anahtar Kelimeler

-

KÖY SEYİRLİK OYUNLARI, SEYİRLİK UYGULAMALARIYLA 51 YILLIK BİR AMATÖR TOPLULUK: ANKARA DENEME SAHNESİ VE UYGULAMALARINDAN İKİ ÖRNEK: BOZKIR DİRLİĞİ VE GERÇEK KAVGA

Öz

Türk tiyatrosunu özgünleşme yolunda besleyen önemli kaynaklardan biri
de köy seyirlik oyunları ya da dramatik köylü oyunlarıdır. Yüzyıllardan bu
yana Anadolu köylüsünün oyun çıkartma, oyun yapma geleneğinden
yola çıkarak yansıladığı bu oyunlar, tıpkı dünyadaki benzerleri gibi ritüel
kökenlidir. Ölüp-Dirilme, Ak-Kara, Eski –Yeni çatışması üzerine kurulu
olan ritüellerden beslenen dramatik köylü oyunları yılın belli günlerinde
ya da mevsim dönümlerinde oynanan törensel ve büyüsel oyunlardır, yani
görevseldir. Bu oyunlar zamanla yine köylüler tarafından güncellenerek
eğlendirme işlevi kazanmıştır. Anadolu’da süregelen bu oyunlar
çeşitli bilim ve sanat uzmanları tarafından derlenmiş, incelenmiş ve
sınıflandırılmıştır. Köy Seyirlik oyunlarındaki kimi özellikler köylünün ibadet
ritüeliyle benzerlikler taşımaktadır. Otantik oyunlarda Kız Kaçırma, Ölüp
Dirilme, Yiyecek Toplama, Topluca Yeme ve Kutsama, oyunların sürekli
yenilenmesi ve güncel olandan etkilenmesi ve Güldürü ortak motiflerdir.
Yapı açısından göstermeci olan dramatik köylü oyunları topluca oynanır.
Yani köyde bu işi yapan köylüler tarafından yine köylülere oynanır. Yani
oyuncusu da, seyircisi de köylünün kendisidir. Bu yüzden seyirci oyunun
içindedir. Sürekli ve belli günlerde, belli amaçlarla oynandığı için köylü
konuları ve kanavaları bilir. Seyirci ve oyuncu arasında varsayıma dayanan
ortak bir anlaşma vardır. Oyun alanının ortak paylaşımı söz konusudur. Köy
seyirlik oyunları bir köy meydanında ya da boş bir alanda veya geniş bir
odada, her yerde oynanabilen oyunlardır. Kaynakları ritüellere dayanan,
üreme amaçlı oyunların kimileri müstehcen içerik de taşıyabilir. Bu tür
oyunları kadınlar kendi aralarında, erkekler kendi aralarında oynarlar.
Köylerde ve köy koşullarında oynandığı için köylünün bulabildiği basit
araç-gereçlerle oynanır. Dolayısıyla soyutlama başat özelliğidir. Bu oyunlar
da tıpkı kentlerde oynanan Karagöz-Ortaoyunu ve Meddah’da olduğu
gibi seyircinin varsayımıyla değer kazanır. Seyirlik oyunlardaki modern
tiyatroda da var olan bu özellikler Türk Tiyatrosu’nun özgünleşmesi yolunda
pek çok topluluğu ve tiyatro insanını etkilemiştir. Bu topluluklardan biri de,
ülkemizdeki en uzun soluklu amatör tiyatrolardan biri olan Ankara Deneme
Sahnesi’dir. 1957 yılında Tiyatro Sevenler Gençlik Cemiyeti adıyla kurulan
ADS altmışlı yılların ikinci yarısından itibaren tiyatro politikasını halk
tiyatrosu temelinde belirlemiş, bu bağlamda köy tiyatrosu, kent tiyatrosu,
işçi tiyatrosu alanlarında çalışma grupları oluşturarak çeşitli oyunlar
oynamıştır. Özellikle köy tiyatrosu alanında dramatik köylü tiyatrosunun
zengin bir kaynak olduğunu kavrayan ADS bu doğrultuda pek çok ürün
sunmuştur. Bu ürünlerden iki örnek; Bozkır Dirliği ve Gerçek Kavga’dır.
Her iki oyunda da seyirlik oyunların, oyun içinde oyun başta olmak üzere
pek çok motifi köylünün sorunlarını anlatma yolunda kullanılmıştır.

Kaynakça

• ADS, “Köy Oyunları- Gerçek Kavga(Nurhan KARADAĞ)”, Ankara 1977.
• AKPINAR, Ünal AKPINAR, “Bozkır Dirliği”, Oyun Metni. AND, Metin, “Geleneksel Türk Tiyatrosu”, Bilgi Yayınevi, I.B. Ankara AND, Metin , “Dionisos ve Anadolu Köylüsü”, Elif Yayınları, Ankara 1977.
• AND, Metin, “Oyun ve Bügü”, İş Bankası Yayınları, Ankara 1974.
• ARTUN, Erman, “Cemal Ritüeli ve Balkanlardaki Varyantları”, Kültür Ba- kanlığı Halk Kütlülerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1993.
• BALTACIOĞLU, İsmayıl Hakkı, “Tiyatro”, Sebat Basımevi, İstanbul 1941.
• BAŞGÖZ, İlhan, “Çömçe Gelin-Bir Anadolu Yağmur Töreninin Kökeni ve Dağılımı Üzerine Bir Araştırma”, Folklor Yazıları, İstanbul 1986.
• BORATAV, Pertev Naili, “100 Soruda Türk Halk Edebiyatı”, İstanbul 1988.
• Bozkır Dirliği Broşürü, 1969.
• Bozkır Dirliği 2. Broşürü, 1969.
• DÜZGÜN, Dilaver, “Erzurum Köy Seyirlik Oyunları”, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1999.
• ELÇİN, Şükrü, “Halk Edebiyatı Araştırmaları”, C. I, Ankara 1988.
• İNAN, Abdülkadir, “Tarihte ve Günümüzde Şamanizm”, Ankara 1972.
• KARADAĞ, Nurhan KARADAĞ, “Köy Seyirlik Oyunları”, Türkiye İş Bankası Yayınları, I. B., Ankara 1978.
• KARADAĞ, Kadir, “Memurlar-Zemberek Metinleri ve Uygulama Çalışma- ları”, ADS Yayınları, Ankara 1998.
• KILIÇ, Mehmet, “Nevşehir ve Yöresi Seyirlik Oyunları”, A.Ü. DTCF-Tiyatro Lisans Tezi, Ankara 1971-72.
• KÖPRÜLÜ, Fuat, “Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvıflar”, Ankara 1984.
• MUTLU, Mustafa, “Yapraklı’da Oyun Çıkarma”, A.Ü. DTCF- Tiyatro Lisans Tezi, Ankara, 1968-69.
• ÖRNEK, Sedat Veyis, “100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane”, Gerçek Yayınları, İstanbul 1971. SES, 20 Temmuz 1957.
• ŞENER, Sevda, “Tiyatronun Kaynağına İlişkin Kuramlar”, Tiyatro Araştır- maları Dergisi, Sayı: 6, Ankara 1975
• TECER, Ahmet Kutsi, “Köylü Temsilleri”. TEKEREK, Nurhan, “Cumhuriyet Adana’da Batı Tarzı Tiyatro Yaşamı (1923-1990)”, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1997.
• TEKMEN, Sıtkı, “Ankara Deneme Sahnesi-41 Yılın Tarihi”, ADS Yayınları. •