Contributions of Tabaqâtu’l-Mufassirîn Literature to Identification of Mufassir’s Personality - I: A Thematic and Methodological Study in the Context of Suyūṭī’s Ṭabaḳātu’l-Mufassirīn

Yıl 2023, , 381 - 420, 30.04.2023

Enes Temel

https://doi.org/10.31121/tader.1249579

Cited By: 1

Öz

Since its revelation, the interlocutors' efforts to understand the Qurʼān have taken place under the auspices of an authority. In the period of the Nuzūl, this authority was the Prophet (pbuh), while in later periods it was the people who were educated by the Prophet (pbuh). However, as we move away from the period of the Nuzūl, the question of what qualities the person to be consulted for understanding the Qurʼān should possess and who were the ones who possessed these qualities in history has always existed. While the definition of the mufassir based on scien-tific acquisitions was made under the titles such as mā yanbaghī lil-mufassir, who were the mu-fassir in history began to be examined in the literature of ṭabāqāt in general and ṭabāqāt al-mufassirīn in particular. In addition to being the first known example of the genre, al-Suyūṭī’s (d. 911/1505) Ṭabāqāt al-mufassirīn, which is the subject of this study, is the first work to state that the identity of the mufassir should be dealt with under a separate title. Therefore, identifying the thematic and methodological principles adopted or adhered to in the work will make it easier to understand the structure of tabakât al-mufassirîn as a genre. In these works, which include a great deal of information about the people identified as mufassir, such as their dates of birth and death, their credentials, their acquisitions, and examples quoted from their sayings and poems, it is shown with the examples given that the mufassir, like every human being, is not independent from the social and cultural context to which he belongs. Accordingly, the relations of those who are referred to as mufassir with the social and cultural fabric in every environment they were involved in are conveyed within the framework of the information available to the author. Considering al-Suyūṭī's experience as the first author of the genre of tabakât al-mufassirîn and his experience as a biographer due to his other works on the subject of tabakât, it should be con-sidered that this work reflects a certain experience, even for al-Suyûtî. However, since the work is incomplete in terms of its general structure, it also contains some problematic issues. This ar-ticle will examine these problematic issues within the framework of al-Suyūṭī’s Ṭabāqāt al-mufassirīn.

Anahtar Kelimeler

Qur’ānic Exegesis, Interpreter of the Qur’ān, Dāwūdī, Ṭabaqātü’l-mufassirīn.

Tabakâtü’l-Müfessirîn Literatürünün Müfessir Kimliğinin Tespitine Katkıları – I: Suyûtî’nin Tabakâtü’l-Müfessirîn’i Bağlamında Tematik ve Metodolojik Bir İnceleme

Öz

Nüzulünden itibaren muhatapların Kur'ân’ı anlama çabaları bir otoritenin himayesinde gerçek-leşmiştir. Nüzul döneminde bu otorite Peygamberimiz (s.a.s) iken daha sonraki dönemlerde Pey-gamberimizin (s.a.s) yetiştirdiği kimselerdi. Ancak nüzul döneminden uzaklaşmakla Kur’ân’ı anlamak için başvurulacak kimsenin hangi özelliklere sahip olması gerektiği ve tarihte bu özel-liklere sahip olanların kimler olduğu soruları her daim var olmuştur. Mâ yenbeğî li’l-müfessir vb. başlıklar altında ilmi müktesebat temelli müfessir tanımlaması yapılırken; tarihteki müfessirlerin kimler olduğu da genel olarak tabakât özel olarak da tabakâtü’l-müfessirîn literatüründe ince-lenmeye başlamıştır. Bu çalışmanın konusu olarak belirlenen Süyûtî’nin (ö. 911/1505)Tabakâtü’l-müfessirîn isimli eseri de türün bilinen ilk örneği olmasına ilave olarak, müfessir kimliğinin müstakil bir başlık altında ele alınmasının gerektiğini ilk dile getiren eserdir. Dolayısıyla eserde benimsenen veya tabi olunan tematik ve metodolojik prensiplerinin tespit edilmesi, bir tür olarak tabakâtü’l-müfessirîn’in yapısını anlamayı kolaylaştıracaktır. Müfessir olarak belirlenen kimselerle ilgili doğum ve vefat tarihleri, kimlik bilgileri, müktesebatları, sözle-rinden ve şiirlerinden iktibas edilen örnekler gibi birçok bilginin yer aldığı bu eserlerde, müfessi-rin her insan gibi mensup olduğu sosyal ve kültürel bağlamdan bağımsız olmadığı verilen örnek-lerle gösterilmiştir. Buna göre müfessir olarak anılan kimselerin dâhil oldukları her ortamda sos-yal ve kültürel doku ile olan münasebetleri, müellifin ulaşabildiği bilgiler çerçevesinde aktarıl-maktadır. Tabakâtü’l-müfessirîn türünün ilk yazarı olan Süyûtî’nin, tabakât konusundaki diğer telifleri sebebiyle biyografi yazarlığı tecrübesi de göz önünde alındığında bu eserin -Süyûtî için bile olsa- belirli bir tecrübeyi yansıttığı düşünülmelidir. Bununla birlikte eser genel yapısı itibariyle tamamlanamadığından problematik bazı hususları da bünyesinde barındırmaktadır. Bu ma-kalede örneklem olarak belirlenen Süyûtî’nin Tabakâtü’l-müfessirîn'i çerçevesinde bahsedilen problematik konular incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsīr, Müfessir, Suyūṭī, Dāvūdī, Ṭabaḳātü’l-müfessirīn.

Kaynakça

• Apak, Adem. “İslâm Tarihi Kaynağı Olarak Tabakât”. Bir Âlim Bir Eser İbn Sa’d ve Tabakât -Sempozyum Bildirileri. Siyer Yayınları, 2014.
• Ates, Şule Yüksel. Klasik ve Modern Dönemde Müfessir de Aranan Şartlar ve Değişimi. Yalo-va: Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Awadallah, Abdalaziz Mohamed. “İlim ve Devlet Adamı Giritli Sırrı Paşa’nın Tabakât ve Adâb-ı Müfessirîn Eseri Üzerine”. Osmanlı İlim, Düşünce ve Sanat Dünyasında Bal-kanlar Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. 133-142. İstanbul, 2014.
• Başaran, Selman. “el-Cerh ve’t-Ta‘dîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/401-402. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Bencebîrî, Muhammed Tâhir el-. Neylü’s-sâ’irîn fî tabakâti’l-müfessirîn. thk. Mahmud Cîra-tüllâh. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2011.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi(Tabakâtü’l-Müfessirîn): Usul-i Tefsir veya Muk-addime-i İlm-i Tefsir. 2 Cilt. Fatih: Bilmen Yayınevi, 1973.
• Birışık, Abdulhamit. “Tabakat (Tefsir)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/290-291. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Celâlüddîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-Süyûtî, Tabakâtü’l-müfessirîn, thk. ‘Ali Muhammed ‘Umer. Kâhire: Mektebetü Vehbe, 1976.
• Çiçek, Mehmet - Yazıcı, Burhan. “Edirnevî’nin Tabakâtü’l-Müfessirîn Adlı Eserinin Tefsir Tabakat Literatüründeki Yeri”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/41 (2020), 115-142.
• Dâvûdî, Şemseddîn Muhammed b. ‘Ali b. Ahmed, Tabakâtü’l-müfessirîn, 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1983/1403.
• Dâvûdî, Şemsüddîn Muhammed b. ’Ali b. Ahmed, Tabakâtü’l-müfessirîn, thk. Ali Mu-hammed ‘Umer. 2 Cilt. Kâhire : Mektebetü Vehbe, 1994/1415.
• Deliser, Bilal. “Tarih Felsefesi ve Metodolojisi, Biyografik Tarih Yazımı Çerçevesinde, Tefsir Tarihi Yazımı Açısından Şemsüddîn Muhammed b. Ali ed-Dâvûdî ve ‘Tabakâtü’l-Müfessirîn’ Adlı Eseri”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (2015), 182-203.
• Efendioğlu, Mehmet. “Tabakat (Hadis)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/291-292. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Ednevî, Ahmed b. Muhammed. Tabakâtü’l-müfessirîn. ed. Süleyman b. Salih Hazzî. Medine: Mektebetü’l-Ulum ve’l-Hikem, 1997.
• Ercan, Bilal. Tefsir Geleneğinde Müfessir de Aranan Şartlar. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Fencafîrî, Muhammed Tâhir. Neylü’s-sâ’irîn fî Tabakâti’l-müfessirîn. Fencafîr: Mektebetü’l-Yemân, 2000.
• Hafsi, Ibrahim. “Recherces Sur le Genre ‘Tabaqat’ Dans la Littérature Arabe-II”. Arabica 24/1 (1977), 1-41.
• Hasan, Mohammad. el-Kavâ‘idül-lüğaviyye el-mühimme elletî yahtâcü ileyhâ el-müfessir . Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Hasen Mahmûd Selmân, Meşhûr. Şekvâ’l-Kurtûbî min ehli zemânih. Ürdün: Dâru’l-Kütübi’l-Eseriyye, 1988.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Muâfâ b. İmrân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/305-306. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Hocaoğlu, Mustafa - Büyük, Enes. “Tefsir, Kur’an’da Sadece Murad-ı İlâhîyi mi Tespit Eder? Molla Fenârî’nin Tanımı Üzerinden Bir Araştırma”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/34 (2018), 79-108.
• İbn Hacer el-ʿAskalânî, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. ʿAlî b. Muhammed el-ʿAskalânî. Lisânu’l-Mîzân. thk. ʿAbdulfettâh Ebû Ğudde. 10 Cilt. b.y.: Dâru’l-Beşâ’iri’l-İslâmiyye, 1423/2002.
• İsmâ‘îl, Şa‘bân Muhammed. el-Medhal li-dirâseti’l-Kur’ân ve’s-sünne ve’l-‘ulûmi’l-İslâmiyye. 2 Cilt. y.y.: Dâru’l-ensâr., 1980.
• İzgi, Cevat. “Heysem b. Adî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/290-291. İstan-bul: TDV Yayınları, 1998.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafâ b. ‘Abdullâh. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 3 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1941.
• Kaya, Mesut. “Dönemsel İlmî Şartların Müfessirin Donanımı Üzerindeki Belirleyiciliği -Klasik ve Modern Dönem Mukayesesi”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim] 13/3 (2013), 9-31.
• Kaya, Mesut. “Hadis ve Tarih İlimleri Arasında Tefsir Tabakat Literatürü: Histografik Bir İnceleme”. İslâm Araştırmaları Dergisi 31 (2014), 33-65.
• Makdisî, Ebû Şâme Ebu’l-Kâsım ʿAbdurrahman b. İsmâîl ed-Dimeşkî el-. er-Ravdateyn fî Ahbâri’d-Devleteyni’n-Nûriyye ve’s-Salâhiyye. thk. İbrâhîm ez-Zeybek. 5 Cilt. b.y.: y.y., 1418/1997.
• Nüveyhid, ‘Âdil, Mu'cemü'l-müfessirîn min sadri'l-İslâm hatta'l-‘asri'l-hâdır, 2 Cilt. Beyrût: Mü’essesetu Nüveyhidi's-Sekâfiyye, 1986/1406.
• Özcan, Esat. “Tefsir Tabakât Eserleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44 (2020), 66-87.
• Özkan, Halit. “Süyûtî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/188-198. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Rosenthal, Franz. “General Introduction”. The History of al-Tabarî: General Introduction and Fram the Creation to the Flood. Albany: State University of New York Press, 1989.
• Sâlih, Subhî es-. ‘Ulûmü’l-hadîs ve mustalahuhû: ‘ard ve dirâse. Beyrût: Dâru’l-‘ilmi li’l-melâyin, 1. Baskı., 1959.
• Salzman, Philip Carl - Rice, Patricia C. Antropolojik Düşünmek: Öğrenciler İçin Pratik Bir Rehber. çev. Erol Mutlu. Ankara: Atıf Yayınları, 1. Baskı, 2020.
• Serinsu, Ahmet Nedim. Tefsir Tarihi Atlası ve Uygulama Haritaları. Ankara: Grafiker yay., 1. Baskı, 2019.
• Süyûtî, Ebü’l-Fadl Celâlüddîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Kitâbü’t-tehaddüs bi-ni‘metillâh. thk. Elisabeth Sartain. 2 Cilt. Cambridge: Cambridge University, 1975.
• Süyûtî, Celâlüddîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-. Nazmü’l-‘ikyân fî a‘yâni’l-a‘yân. thk. Philip Hitti. Newyork: el-Matba‘atü’s-Sûriyye el-Emrîkiyye, 1927.
• Süyûtî, Ebü’l-Fadl Celâlüddîn ʿAbdurrahmân b. Ebî Bekr es-. el-İtkân fî ʿulûmi’l-Kur’ân. thk. Mustafâ Dîb el-Buğâ. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1987.
• Süyûtî, Ebü’l-Fadl Celâlüddîn ʿAbdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ʿulûmi’l-Kur’ân. thk. Şu‘ayb el-‘Arna‘ûd. Beyrût: Müessesetü’r-risâle, 2008.
• Süyûtî, Celâlüddîn ʿAbdurrahmân b. Ebî Bekr es-. Buğyetü’l-vu‘ât fî Tabakâti’l-lüğaviyyîn ve’n-nühât. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl. 2 Cilt. Matba‘atu ‘Îsâ el-Halebî ve şürakâ’ühû, 1964.
• Sübkî, Tâcüddîn Ebî Nasr ‘Abdilvehhâb b. ‘Abdilkâfî es-. Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-kübrâ, thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî vd. 10 Cilt. y.y.: Dâru İhyâ’i’l-kütübi’l-‘Arabî, ts.
• Tayyâr, Müsâ‘id Süleymân b. Nâsır et-. Mefhûmü’t-tefsir ve’t-te’vîl ve’l-istinbât ve’t-tedebbür ve’l-müfessir . Riyâd: Dâru İbnü’l-Cevzî, 2. Baskı., 1427.
• Utku, Nihal Şahin. “Biyografik Tarih Yazımı İçinde Siyer”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44/1 (2013), 263-290.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. ʿAbdillâh. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 4 Cilt. Kâhire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 1984.
• Zübeydî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen ez-. Tabakâtü’n-nahviyyîn. Kâhire: Dâru’l-me‘ârif, 1. Baskı. 1984.