مسألة ماهيّة السر الذي أراد النبي - صلى الله عليه وسلم - كتمانه في سياق تعدد أسباب النزول ومعايير الإختيار عند المفسرين

Yıl 2024, , 224 - 238, 30.04.2024

Mustafa Ergin

https://doi.org/10.31121/tader.1433886

Öz

هدف هذا البحث هو الوصول إلى معنى كلمة لم يصرح القرآن الكريم معناها بوضوح من خلال روايات أسباب النزول. في اتجاه هذا الهدف المذكور، يتم دراسة مبررات المفسرين في اختياراتهم المتفاوتة بين روايات أسباب النزول المتعددة. المقصود من عبارة لم يبين القرآن الكريم معناها بوضوح هو السر الذي يظهر في بداية سورة التحريم، والذي يتمثل في شيء أراد النبي صلى الله عليه وسلم أن يبقى مكتومًا. ويظهر أن الروايات المختلفة في تفسير هذا السر والتي ذكرت في كتب التفسير والحديث وأسباب النزول تتنوع، ويختلف اختيار المفسرين بين تلك الروايات. وفي مصادر التفسير والحديث و أسباب النزول روايتان اشتهرتا باسمي "العسل" و "المرية" اشتهرتا في سبب نزول مجموعة الآيات التي ورد فيها السرّ المعني. ومن الملاحظ أن المفسرين الذين يرجحون رواية "العسل" يستندون في الغالب إلى أن الرواية المتصلة بها وردت في الصحيحين وأنه لا يصح عقلا نسبة رواية "المارية" إلى النبي صلى الله عليه وسلم. أما الذين يرجحون رواية "مارية" فيرون أن رواية "مارية" وردت في مصادر صحيحة، وأنها أنسب لسياق الآية والعلاقة بين الرواية ونزولها. وبما أن صاحب السر المذكور في الآية هو النبي - صلى الله عليه وسلم -، فقد تم النظر في العلاقة بين السيرة والنزول لتوضيح المسألة وتمكين اتخاذ الاختيار بين أسباب النزول المختلفة. ومن الواضح أنه من الأنسب قبول رواية "مارية" كسبب لنزول الآيات المعنية سواء من حيث السياق الداخلي للآيات أو علاقة السيرة بالنزول، وبناءً عليه، توصل إلى استنتاج أن السر هو المعلوم الذي كشفه النبي صلى الله عليه وسلم لحفصة بأنه حرم عليه مارية

Anahtar Kelimeler

التفسير, النبي محمد, أسباب النزول, السيرة النبوية, التحريم, السر

Nüzûl Sebeplerinin Teaddüdü ve Müfessirlerin Tercih Kriterleri Bağlamında Hz. Peygamber'in Gizli Kalmasını İstediği Sırrın Mahiyeti Meselesi

Öz

Bu çalışmada Kur’ân-ı Kerîm’in mâhiyetini açıkça beyan etmediği bir kelimenin ifade ettiği anlama esbâb-ı nüzûl rivayetleri üzerinden ulaşmak amaçlanmaktadır. Bahsedilen amaç doğrultusunda, teaddüd eden esbâb-ı nüzûl rivayetleri arasında farklı tercihlerde bulunmada müfessirlerin gerekçeleri incelenmektedir. Kur’ân’ın açıkça beyan etmediği bir ibareden maksat, Tahrîm suresinin ilk ayetlerinde Hz. Peygamber’in gizli kalmasını istediği şey şeklinde geçen sırdır. Bu sırrın mahiyetine dair tefsir, hadis ve esbâb-ı nüzûl kitabiyâtında farklı rivayetlerin zikredildiği ve müfessirlerin ilgili rivayetler arasında yaptıkları tercihlerin farklılaştığı görülmektedir. Kaynaklarda söz konusu sırrın içinde zikredildiği ayet grubunun nüzûl sebebi ile ilgili “Bal” ve “Mâriye” isimleriyle meşhur olan iki rivayet zikredilmektedir. “Bal” rivayetini tercih eden müfessirlerin, çoğunlukla ilgili rivayetin Sahihayn’da nakledildiği ve “Mâriye” rivayetini Hz. Peygamber’e isnat etmenin ahlaken doğru olmadığı gerekçelerine yaslandıkları görülmektedir. “Mâriye” rivayetini tercih edenler ise ilgili rivayetin hem sahih kaynaklarda zikredildiği hem de ayet bağlamına ve sîret-nüzûl ilişkisine daha uygun olduğu görüşündedirler. Söz konusu sırrın sahibi ayette Hz. Peygamber olarak ifade edildiğinden, meselenin açığa kavuşturulması ve nüzûl sebepleri arasında tercih imkanının oluşması için sîret-nüzûl ilişkisi göz önünde bulundurulmuştur. Gerek ayetlerin iç bağlamı gerekse de sîret-nüzûl ilişkisi bakımından “Mâriye” rivayetinin ilgili ayetlerinin nüzûl sebebi olarak kabul edilmesinin daha uygun olduğu, dolayısıyla söz konusu sırrın da Hz. Peygamber’in Mâriye’yi kendisine haram kıldığına dair Hz. Hafsa ile paylaştığı bilgi olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Esbâbu'n-Nüzûl, Tercih, Hz. Peygamber, Tahrîm, Sır

The Issue of the Nature of the Secret that the Prophet wanted to be kept secret in the Context of the Multitude Occasion of Revelation and the Preference Criteria of the Commentators

Öz

In this study, it is aimed to reach the meaning of a word which the Holy Qur'an does not explicitly declare its essence through the narrations of the occasions of revelation (asbāb al-nuzūl, أسباب النزول). In line with this purpose, the reasons of the commentators for making different preferences between the narrations of the occasions of revelation are examined. What is meant by a phrase that the Qur'an does not explicitly declare is the secret mentioned in the first verses of Surat al-Tahrīm as something that the Prophet wanted to be kept secret. It is seen that there are different narrations about the nature of this secret in the books of tafsīr, hadīth, and the book of al-asbāb al-nuzūl, and the preferences of the commentators between the related narrations differ. In the sources, two narra-tions, which are famous with the names "Honey" and "Māriya", are commonly mentioned about the reason for the revelation of the group of verses in which this secret is mentioned. The commentators who preferred the "Honey" narration mostly relied on the grounds that the narration was reported in the Sahihayn and that it was not morally right to attribute the "Māriya" narration to the Prophet. Those who prefer the narration of "Māriyah", on the other hand, are of the opinion that the narra-tion is both mentioned in authentic sources and is more appropriate to the context of the verse and the sīrah-nuzūl relationship. Since the owner of the secret in question is expressed as the Prophet in the verse, the sīrah-nuzūl relationship was taken into consideration in order to clarify the issue and to create the possibility of preference among the occasions of revelation. In terms of both the con-text of the verses and the sīrah-nuzūl relationship, it is concluded that it is more appropriate to ac-cept the narration of "Māriya" as the occasion of revelation of the relevant verses, and therefore, the secret in question is the information that the Prophet shared with Hafsa that he had forbidden Māri-ya to her.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Asbāb al-nuzūl, Preference, Prophet Muhammad, Tahrīm, Secret

Kaynakça

• Aldemir, Halil. “Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetleri Arasında Görülen Çelişkiler ve Geliştirilen Çözüm Yollarının Tahlili”. Ekev Akademi Dergisi 15/48 (Yaz 2011), 141-159.
• Aydın, Selahattin. Esbab-ı Nüzûl Bağlamında Tahrîm Suresinin Tefsiri. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Beydâvî, Ebû Saʿîd ʿAbdullâh b. Ömer el-Şîrâzî. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Teʾvîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Buhârî, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’l-Musnedu’s-Sahîh. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, ts.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd ed-Deylemî. Meʿânî’l-Kurʾân. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, ts.
• Işık, Bilal. Tahrîm Sûresinde Aile İçi İlişkiler. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999.
• İbn Âşûr, Muhammed b. Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Cüzeyy, Muḥammed el-Kelbî el-Gırnâtî. et-Teshîl li-ʿUlûmi’t-Tenzîl. Beyrut: Şirketu Dâri’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam, ts.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-ʿAzîm. Riyad: Dâru Tayyibe, 1999.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Atiyye el-Endelûsî. el-Muharreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, ts.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec ʿAbdurrahmân b. Alî. Zâdu’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 2001.
• Kâsimî, Muhammed Cemâluddin. Mehâsinu’t-Te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Kaya, Osman. "Ahzab Suresi 33/37. İle Tahrim Suresi 66/3. Ayetleri Bağlamında Vahy-ı Gayr-ı Metluv Meselesi". RESS Journal 2/8 (Şubat 2021), 122-146.
• Kotan, Şevket. “İnsan Sûresi Bağlamında Rivâyet İhtilafları: Hz. Peygamber’in Tebyin Sünneti Ekseninde Bir Çözüm Teklifi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 23/1 (Mart 2023), 367-397.
• Köksal, Mustafa Asım Köksal. İslam Tarihi-Hz. Muhammed ve İslamiyet. İzmir: Işık Yayınları, 2008.
• Kurtubî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed el-Hazrecî. el-Câmiʿ li-Âhkâmi’l-Kur’ân. Riyad: Dâru ʿÂlemi’l-Kutub, 2003.
• Mahallî-Süyûtî, Celâleddîn. Tefsîru’l-Celâleyn. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• Mâlik b. Enes, el-Müdevvene. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1994.
• Mâverdî, Ali b. Muhammed el-Basrî. en-Nuket ve’l-Uyûn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Mennâu‘l-Kattân, Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebu’l-Hasen. Tefsîrü Mukâtil. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1423.
• Müsâid b. Süleymân et-Tayyâr, “Tefsir Rivayetlerine Yaklaşım Problemi”, trc. Mustafa Ergin, Tefsir Araştırmaları Dergisi 6/1 (Nisan 2022), 483-491. https://doi.org/10.31121/tader.1056668.
• Müslim, Ebû’l-Hasen Muslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. el-Musnedu’s-Sahîh. Kahire: Dâru’t-Teʾsîl, 2014.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Şerhu’n-Nevevî ʿalâ Muslim. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, 1972.
• Orum, Fatih. "Tayyib ve Habis Kavramları Çerçevesinde Kur'an'-ı Kerim'de Rasulullah'ın Helal-Haram Belirleme Yetkisine Dair Ayetlerin Hukuki Tahlili". Kalemname 6/3 (Aralık 2018), 166-233.
• Râzî, Muhammed b. Ömer et-Teymî. Mefâtîhu’l-Ğayb. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2000.
• Serinsu, Ahmet. Kur’ân ve Bağlam. İstanbul: Şule Yayınları, 2. Basım, 2012.
• Seyyid Kutub, İbrâhîm. Fî zılâli’l-Kur’ân. Beyrut: Daru’ş-Şurûk, 2010.
• Süyûtî, Celâleddîn. ed-Durru’l-Mensûr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Süyûtî, Celâleddîn. el-İtkân el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân (nşr. Saîd el-Mendûb), Beyrut: Dâru’l-fikr, 1416.
• Şevkânî, Muḥammed b. Alî b. Muhammed el-Yemenî. Fethu’l-Kadîr. Dimeşk: Dâru İbn Kesîr, ts.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-Beyân ʿan Teʾvîli ʾÂyi’l-Kurʾân. Dâru Hicr, 2001.
• Turan, Maşallah. "Tahrîm Sûresi Özelinde Günümüzdeki Sosyal Dokuya Dair Analizler". ed. Mehibe Sahbaz. 1069-1079. Van: İKSAD Yayınevi, 2018.
• Ünaldı, Hümeyra. Tahrim Suresi Bağlamında Ehl-i Sünnet ve Şia Tefsir Ekollerinin Karşılaştırılması. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Vâhidî, Muhammed b. Alî en-Nîsâbûrî. Esbâbu’n-Nüzûl. Dâru’l-Meymân, ts.