TEMEL DİNAMİKLERİ AÇISINDAN FÜTÜVVET VE AHİLİĞİN KUR’ÂNÎ REFERANSLARI

Yıl 2017, , 270 - 310, 31.10.2017

Muhammed Bahaeddin Yüksel

https://doi.org/10.31121/tader.347593

Cited By: 2

Öz

    Fütüvvet ve Ahîlik teşkilatları, Kur’ân ve sünnette ifade edilen
ahlâkî esasları temel almış iki kurumdur. Bu teşkilatların esaslarını
belirleyen Fütüvvetnâmeler incelendiğinde, Fütüvvet ve Ahîliğin Kur’ân ve
sünnetten beslenen oluşumlar olduğu bâriz bir şekilde görülebilir. Bu
teşkilatlar, kendisine mensup olan üyelerden Kur’ân’ın ahlâkî ilkelerine ve
onun pratiği olan Hz. Peygamberin sünnetine bağlı kalmalarını, adâlet, iffet, kardeşlik
ve merhamet gibi Kur’ânî ilkeleri bir yaşam tarzı olarak benimsemelerini istemiştir.
Bu teşkilatlar, gerek Anadolu’nun Türklere yurt edinilmesinde ve gerekse
bulundukları beldelerin İslâmlaşmasında fevkalâde önemli hizmetleri olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Fütüvvet, Fütüvvetnâme, Ahi, Ahilik, Kur'ân

The Qur'anic References of Futuwwah and Akhi Organization in terms of Basic Dynamics

Öz

Futuwwah and Akhi organizations are the two institutions
based on the moral principles expressed in the Qur'an and the Sunnah. When
examining the Futuwwahnamahs which determines the principles of these
organizations, it can be seen that Futuwwah and Akhi are the formations fed
from the Qur'an and the Sunnah. These organizations demanded that members
belonging to them adhere to the moral principles of the Qur'an and its practice,
the Sunnah of the Prophet, as a lifestyle of Qur'anic principles such as
justice, chastity, fraternity and compassion. These organizations have been
exceptionally important services both in the acquisition of Anatolia by the
Turks and in the Islamization of the bases they are in.

Anahtar Kelimeler

Futuwwah, Futuwwatnamah, Akhi, Akhi Organization

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed, Keşfu’l-Hafâ ve Muzîlu’l-İlbâs, Mektebetu’l-‘İlmi’l-Hadîs, trs.
• Akpınar, Ali, “Fütüvvet Ruhuhun Dini Temelleri”, I. Ahi Evran-ı Veli ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu, 12-13 Ekim 2004, Kırşehir 2005.
• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Pegem A Yayıncılık, Onbirinci Baskı, Ankara 2007.
• Algül, Hüseyin, “Hz. Muhammed (s.a.v.)’in Adaleti”, Diyânet İlmî Dergi, 1995, Cilt 31, Sayı 3.
• Aslan, Eljif Hajrula, “Türkler’de İş Ahlakı ve Geçmişten Günümüze Ahilik”, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2013.
• Ateş, Süleyman, “Hak ve Merhamet”, Kur’an Mesajı İlmî Araştırmalar Dergisi, C.2, S.13-14-15, s. 73-80.
• Aydın, Mahmut, Meslek Etiği, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi (UZEM).
• Bayram, Mikail, “Bir Eğitim ve Öğretim Ocağı Olarak Ahî Teşkilâtı”, İslâm’da Aile ve Çocuk Terbiyesi II, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005.
• Begavî, Ebû Muhammed Huseyin Mes’ûd, Tefsîru’l-Begavî Meâlimu’t-Tenzîl, Dâru Tayyibe, Riyâd 1989.
• Beyzâvî, Nasiruddin Ebî Saîd Abdillah b. Omer b. Muhammed Şirâzî, Envaru’t-Tenzil ve Esraru’t-Te’vil, Derseâdet, İstanbul trs.
• Buladı, Kerim, “Kur’ân ve Adâlet”, Diyânet İlmî Dergi, Cilt 38, Sayı 1, Ocak-Şubat-Mart 2002, Ankara 2002.
• Cevherî, İslmâil b. Hammâd, es-Sıhâh, thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr, Dâru’l-‘Ilm, Dördüncü Baskı, Beyrût 1984.
• Curcânî, Ali b. Muhammed eş-Şerîf, Kitâbu’t-Ta’rîfât, Mektebetu’l-Benân, Beyrût 1985.
• Çağatay, Neşet, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1997.
• Çağrıcı, Mustafa, “Adâlet”, DİA, 1988, c. 1, s. 341-343.
• Çağrıcı, Mustafa, “iffet”, DİA, 2000, c. 21, s. 506-507.
• Çağrıcı, Mustafa, “Îsâr”, DİA, 2000, c. 22, s. 490-491.
• Çağrıcı, Mustafa, “Merhamet”, DİA, 2004, c. 29, s. 184-185.
• Çakmak, Muharrem, “Ahiliğin Tasavvufi Temelleri ve Ahilik-Fütüvvet İlişkisi”, Hikmet Yurdu Düşünce – Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, Yıl 7, Sayı 13, Ocak-Haziran 2014/1, s. 143-158.
• Demirtaş, Funda, “Fütüvvet Kavramının/Kurumunun Askerî ve Siyasî Mahiyeti”, Ahilik Uluslararası Sempozyumu, Kayseri 2011, s. 403-423.
• Ebû Abdullah, Muhammed b. Ebu’l-Mekârim İbn Mi’mâr el-Bağdâdî, Kitâbu’l-Fütüvve, thk. Mustafa Cevâd ve diğerleri, Matba’atu Şefîk, Bağdât 1958.
• Ekinci, Yusuf, Ahilik, Türkmetal Yayınları, Onikinci Baskı, Ankara 2011.
• Erginli, Zafer, “Bir Değerler Manzumesi Olarak Fütüvvet”, İnsani Değerlerin Yeniden İnşası Uluslararası Sempozyumu, 12-21 Haziran 2014, Erzurum 2015.
• Ferâhidî, Abdurrahmân el-Halil b. Ahmed, Kitâbu’l-‘Ayn, thk. Mehdî el-Mahzûmî, İbrâhîm es-Sâmirrâî, yy., trs.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya’kûb, Kamûsu’l-Muhîd, thk. Enes Muhammed eş-Şâmî, Zekeriyyâ Câbir Ahmed, Dâru’l-Hadîs, Kâhire 2008.
• Gelici, Musa, “Portestan İş Ahlakı ile Ahilik İş Ahlakının Karşılaştırılması”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, İstanbul 2007.
• Gölpınarlı, Abdulbaki, İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı, İTO Akademik Yayınlar, İstanbul 2011.
• Günay, Ünver, “Dinî Sosyal Bir Kurum Olarak Ahilik”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 10, Kayseri 1998, s. s. 69-78.
• Gündoğar, Hamdi, “İslam Kardeşlik ve Barış”, II. Uluslararası Dini Araştırmalar ve Küresel Barış Sempozyumu, 19-21 Mayıs 2016, Hollywood Hotel-Sarajevo, s. 33-42.
• Gür, Süleyman, “Kur’ân’a Göre Müslüman Gençte Bulunması Gereken İki Önemli Ahlâkî Değer: İffet ve Haya”, Uluslararası Genlik ve Ahâk Sempozyumu, 6-7-8 Ekim, Sinop 2016.
• Komisyon, 50 Soruda Ahilik, Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu Yayınları (TESK), trs.
• İbn Kayyim, Ebû Abdullah Muhammed b. Ebû Bekr b. Eyyûb el-Cevziyye, Medâricu’s-Sâlkîn, Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrût trs.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd Gazvînî, Sunenu İbn Mâce, Mektebetu’l-Meârif, Riyâd trs.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b Mükerrem, Lisânu’l-‘Arab, Dâru’l-Meârif, Kâhire trs.
• İbn Miskeveyh, Tehzîbu’l-Ahlâk, yy 1317.
• İvgin, Hayrettin, “Ahîlerde Ahlâkî Değerler ve Bunların Ticarette Uygulanması”, I. Uuslararası Ahilik Kültürü Sempozyumu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.
• Kantarcı, Zeyneb, “İş Etiği ve Ahilik”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 2007.
• Kaşgarlı, Mahmûd, Divân-ı Lügati’t-Türk, Türk Dil Kurumu Yayınları. (trs).
• Kaya, Abdullah, “Anadolu’nun Türk ve İslâm Yurdu Haline Gelişinde Ahîlerin Rolü ve Önemi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 7, Sayı 29, 2014, s. 547-561.
• Kazıcı, Ziya, “Ahilik” mad., DİA, 1988, c. 1, s. 540-542.
• Kolbaşı, Tuna, “Yaren Odaları”, Ahilik Ansiklopedisi, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Yayınları, Ankara 2014.
• Köse, Saffet, “Nefse Karşı Onurlu Duruş: İffet”, Din ve Hayat: İstanbul Müftülüğü Dergisi, Haziran 2013, Sayı19, s.4-9.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-Mubeyyini limâ Tadammanahû mine’s-Sunneti ve Âyi’l-Furkân, thk. Abdullâh b. Adilmuhsin Turkî, Muesseseti’r-Risâle, Beyrût 2006.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım, er-Risâletu’l-Kuşeyriyye, thk. Mahmûd b. Eş-Şerîf, Dâru’ş-Ş’ab, Kâhire 1989.
• Malkoç, Engin, “Ahilik Sistemi Örgütlenme Yapısının Günümüz Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu ile Karşılaştırılması”, Karabük Üniversitesi Soyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanması Yüksek Lisan Tezi, Karabük 2016.
• Mâturîdî, Ebu Mansur Muhammed b Muhammed b Mahmud, Te’vilâtu Ehli’s-Sünne, thk. Mecdî Bâsellûm, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 2005.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b Muhammed b Habîb, en-Nuked ve’l-Uyûn Tefsîru’l-Mâverdî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût trs.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîbu’l-Basrî, Edebu’d-Dünya ve’d-Dîn, Dâru’l-Kutubu’l-‘Ilmiyye, Beyrût 1987.
• Mukâtil, b Süleyman (2002). Tefsiru Mukâtil, thk. Abdullah Mahmud Şahhâte, Beyrût: Müessesetu’t-Târihu’l-Arabî.
• Muslim, Ebu’l-Huseyin Muslim b. Haccâc el-Kuşeyrî, Sahîhi Muslim, Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrût 1991.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd, Tefsîru’n-Nesefî, (Medâriku’t-Tenzîl), Dâru Kahramân, İstanbul 1984.
• Ocak, Ahmet Yaşar, “Fütüvvet” mad., DİA, 1996, c. 13, s. 261-263.
• Okumuş, Ejder, “Kardeşlik Kavramının Sosyolojik Boyutları”, Kutlu Doğum Haftası Hz. Peygamber Kardeşlik Ahlakı ve Kardeşlik Hukuku Sempozyumu, 21-22 Nisan 2012, DİB Yayınları, Ankara 2013, s. 31-60.
• Özerkmen, Necmettin, “Ahiliğin Tarihsel-Toplumsal Temelleri ve Temel Toplumsal Fonksiyonları Sosyolojik Yaklaşım”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 2004, Cilt 44, Sayı 2, s. 57-78.
• Öztürk, Mustafa, Kur’ân-ı Kerim Meali Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2015.
• Râgıb, el-İsfehânî, el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân, Kahraman Yayınevi, İstanbul 1986.
• Râgıb, el-İsfehânî, ez-Zerîa ilâ Mekârimi’ş-Şerî’a, thk. Ebu’l-Yezîd el-‘Acemî, Dâru’s-Selâm, Kâhire 2007.
• Sancaklı, Saffet, “Hz. Peygamber’in Gerçekleştirdiği Kardeşleştirme (Muâhât) Projesinin Günümüz Toplumuna Verdiği Mesajlar”, Hz. Peygamber Kardeşlik Ahlâkı ve Kardeşlik Hukuku Sempozyumu, 21-22 Nisan 2012, 2013, s. 407-430.
• Sancaklı, Saffet, “Ahilik Ahlâkının Oluşumunda Hadislerin Etkisi”, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010, s. 1-28.
• Sarıçam, İbrahim, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2004.
• Solak, Fatih, Ahilik Kuruluşu İlkeleri ve Fonksiyonları, İTO, İstanbul 2009.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân İbn Hüseyin, Tasavvufta Fütüvvet, (Çev. Süleyman Ateş), Ankara Üniveritesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1977.
• Şaşhin, Haşim, Osmanlı Devletinin Kuruluş Döneminde Dinî Zümreler, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsüs, Doktora Tezi, İstanbul 2007.
• Şahin, Ramazan, “İslâm’ın Kardeşlik Anlayışı: Bir Vücudun Organları”, Yakın Doğu Üniversitesi İslâm Tedkikleri Merkezi Dergisi, Yıl 1, Cilt 1, Sayı 1, 2005.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed İbn Cerîr, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli’l-Kur’ân, Dâru Hicr, Kâhire 2001.
• Teaschner, Rranz, “İslâm’da Fütüvvet Teşkilâtının Doğuşu Meselesi ve Tarihî Ana Çizgileri”, Çev. Semahat Yüksel, Belleten, XXXVI, Sayı 142, Nisan 1972.
• Temel, Hilal, “Ahilik Teşkilatının Halkın Eğitim ve Öğretimdeki Rolü”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya 2007.
• Uludağ, Süleyman, “Fütüvvet”, DİA, 1996, c.13, s. 259-261.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasan ‘Ali b. Ahmed, el-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz, thk. Safvân ‘Adnân Dâvûdî, Dâru’l-Kalem, Dımaşk 1995
• Zemahşerî, Ebul Kâsım Mahmûd b Omer, el-Keşşâf an Hakaiki Gavâmidu’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Akâvîl fî Vucûhi’t-Tenzîl, thk. ‘Âdil Ahmed ‘Abdulmevcûd ve ‘Ali Muhammed Muavvız, Mektebetu’l-Ubeykân, Riyâd 1998.