Scientific Commentary in Terms of Nature, Facility and Limitations

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 226 - 266, 31.10.2019

Sıddık Baysal

https://doi.org/10.31121/tader.620721

Cited By: 3

Öz

First of all, this study argues that there is a relationship between scientific exegesis and the science of exegesis that originates from the nature of knowledge and that it takes the basic reference from scientific
exegesis. According to this understanding, the information that the sciences, whose subject or object is the
same but unifying elements are different, accept as a priori or that they produce within their own systems,
are necessarily related to each other, since they constitute different aspects of a single whole Therefore,
they can give complete information about the researched area only when they have a healthy interaction.
For example, sciences that subjects human from different perspectives, can only tell human from their
own perspective. These sciences can only give a comprehensive perspective about human beings when
they communicate in a healthy way and the data they present to us is arranged to complement each other.
In terms of this approach, which assumes that knowledge has an essential relationship with being, the
science of tafsīr is a science that examines the expansions of the Absolute being to history. Its subject is
the words and sentences of the Qur'an. Unlike other sciences working on the same subject, the science of
Tafsīr examines the words and sentences of the Qur'an divine purpose. Its investigations are within the
framework of the states of words. Therefore, Tafsīr is a descriptive science. The interaction of the science
of Tafsīr with the positive sciences should take place in accordance with the nature and total pedestals of
the tafsīr formulated in this definition. The point where positive sciences and the Qur'an intersect in terms
of subject matter is the kawnī verses which are about the formation and process of existence creation. In
this case, there is a knowledge-object contact based relationship between science of Tafsīr and positive
sciences. To the extent permitted by interdisciplinary relationships and standards, this relationship is the
main reference of scientific exegesis. In summary, scientific exegesis is one of the many manifestations of
the interdisciplinary phenomenon in the context of Tafsīr

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Scientific Tafsīr, Knowledge, Jihad-i Wahde, İnterdisciplinary.

Mahiyeti, İmkân ve Sınırlılıkları Açısından Bilimsel Tefsir

Öz

Öncelikle ifade etmek gerekir ki bu çalışma, bilimsel tefsir ile tefsir ilmi arasında bilginin doğasından kaynaklanan bir ilişkinin var olduğu ve bilimsel tefsirin temel referansını buradan aldığı tezini savunmaktadır.
Bu anlayışa göre konusu aynı fakat cihet-i vahdeleri farklı olan bilimlerin önsel olarak kabul ettikleri veya
kendi sistemleri içinde ürettikleri bilgiler, aslında tek bir bütünün farklı veçhelerini oluşturdukları için, zorunlu olarak birbirileriyle ilişkilidirler. Dolayısıyla araştırdıkları alanla ilgili bütünlüklü bilgiyi de ancak sağlıklı bir etkileşime geçtikleri zaman verebilirler. Örneğin psikoloji, fizyoloji, anatomi, tıp gibi konusu farklı
açılardan insan olan bilimler, insanı ancak kendi açılarından anlatabilirler. Oysa bu tür anlatımlar, zihnimizde insanın tam imajını oluşturabilmemiz için tek başlarına yeterli değillerdir. Bu bilimler, ancak sağlıklı bir
şekilde iletişime geçtiklerinde ve bize sundukları veriler birbirini bütünleyecek şekilde düzenlendiğinde,
insan hakkında kuşatıcı bir perspektif verebilirler.
Bilginin varlıkla özsel bir ilişkisinin olduğunu kabul eden bu yaklaşım açısından tefsir ilmi de Mutlak varlığın tarihe açılımlarını inceleyen bir ilimdir. Konusu, Kur’an’ın lafızları ve ibareleridir. Aynı konu üzerinde
çalışan diğer ilimlerden farklı olarak Tefsir ilmi, Kur’an lafız ve ibarelerini ilahi murada delaletleri cihetiyle
inceler. Onun incelemeleri lafızların ahvali çerçevesindedir. Dolayısıyla Tefsir, betimleyici bir ilimdir. Tefsir
ilminin pozitif bilimlerle etkileşimi, bu tanımda formüle edilen tefsirin mahiyeti ve külli kaideleri doğrultusunda gerçekleşmelidir. Pozitif bilimlerle Kur’an’ın konu bakımından kesiştikleri nokta, kevnî (varlığın
oluşumu ve seyri hakkındaki) ayetlerdir. Bu durumda Tefsir ilmi ile pozitif bilimler arasında bilgi-nesne
irtibatına dayalı bir ilişki vardır. Disiplinler arası ilişkilerin izin verdiği ölçüde ve standartlarda, yürütülmesi
gereken bu ilişki, bilimsel tefsirin temel referansını oluşturmaktadır. Ancak bu süreçte bilimsel tefsirden
maksadın Kur’an lafız ve ibarelerinin delaletlerini açıklamak olduğu esasına riayet edilmeli, hiçbir bilim
diğerinin yerine konmamalıdır. Hâsılı bilimsel tefsir, disiplinler arası olgusunun Tefsir ilmi bağlamındaki
pek çok tezahüründen biridir. 

Anahtar Kelimeler

Tefsir, bilimsel tefsir, bilgi, cihet-i vahde, disiplinlerarası

Kaynakça

• Abbas, Hasan. et-Tefsȋru ve’l-mufessirȗn esȃsiyyetuhu ve itticȃhȃtuhu ve menȃhicuhu fi’l-asri’l-hadȋs. Amman: Dȃru’n-nefȃis, 2016.
• Abduh, Muhammed. Tefsȋru’l-menȃr. Kahire: Dȃru’l-menȃr, 1947.
• Abdurrahman, Aişe. Beyânî Tefsir Yöntemi ve Örnekleri. Çev. Ertuğrul Özalp, Ömer Aydın. İstanbul: İşaret yay., 2015.
• Akbaş, Ahmet. “Bilimsel Tefsire Dair Tartışmaların Güncel Değeri”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/15 (2016): 75-93.
• Altıntaş, Hayrani. İbn-i Sina Metafiziği. Ankara: AÜİF yay., 1992.
• Apaydın, H. Yunus. “Nas”, DİA. Ankara: TDV yay., 2006, 32: 391-392.
• Ateş, Abdurrahman. “Geçmişten Günümüze Bilimsel Tefsir Okulu”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 2/4 (2002): 117-141.
• Aydın, Atik. Taberȋ’nin Kur’an’ı Yorumlama Yöntemi. Ankara: Ankara Okulu yay., 2005.
• Aydın, Ömer. Sistematik Kelam. İstanbul: İşaret yay., 2017.
• Aydınlı, Abdullah. “Merfȗ”. DİA. Ankara: TDV yay., 2004, 14: 180-181.
• Babaȋ, Ali Ekber. “Bilimsel Tefsir Ekolü, Deliller ve Eleştiriler”. Misbah, Sonbahar 9 (2014): 53-80.
• Bayraktar, Mehmet, İslam Felsefesine Giriş, Ankara: AÜİF yay., 1998.
• Bayraktar, Mehmet. Tasavvuf ve Modern Bilim. İstanbul: İnsan yay., 2016.
• Baysal, Sıddık. “Tanımları Üzerinden Tefsir İlminin Mahiyetine İlişkin Bir Değerlendirme”. Dini Araştırmalar Dergisi, 18/47 (2015): 221-242.
• Baysal, Sıddık. Ebu’l-Berekât en-Nesefî’nin Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl Adlı Eserinde Tefsir-Te’vîl İlişkisi. Ankara: Bilge yay., 2016.
• Bolay, M. Naci. “Bedȋhȋ” DİA. İstanbul: TDV yay., 1992, 5: 322.
• Boyalık, M. Tahir. “Molla Fenârî’nin Tefsir İlminin Mahiyetine Dair Tartışmasının Tahlili”. İslâm Araştırmaları Dergisi, 18 (2007): 73-100.
• Boyalık, M. Tahir. Molla Fenârî’nin Aynu'l-Âyân Adlı Tefsirinin Mukaddimesi (Tahlil ve Değerlendirme). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: MÜSBE, 2007.
• Bozkurt, Mustafa. “Kelamcılarda Bilgi Tanımı Problemi”. CÜİFD, 12/1 (2008): 253-274.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı. İstanbul: Kitabiyat yay., 2001.
• Canatan, Kadir. İbn Haldun Perspektifinden Bilgi Sosyolojisi. İstanbul: Açılım yay., 2013.
• Cȃsim, Bekkȃr Mahmud el-Hȃc. el-Eseru’l-felsefȋ fi’t-tefsȋr. Beyrut: Dȃru’n-nevȃdir, 2008.
• Ceric, Mustafa. “Mȃturȋdȋ’nin Dini Epistemolojisi”. Din Felsefesi Açısından Maturidi Gelen-Ek-i- III, der. Recep Alpyağıl, İstanbul: İz yay., 2016, 279-311.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi, Ankara: Fecr Yay., 1996.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Diyanet Vakfı Yay., 1991.
• Cevherȋ, Tantȃvȋ. el-Cevȃhir fȋ tefsȋri’l-Kur’ani’l-Kerim. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bȃbȋ el-Halebȋ ve evladuhu, 1350.
• Çapak, İbrahim. “Gazali Mantığında Burhȃn”. 900. Vefat Yılında İmam Gazali, Tartışmalı İlmi Toplantı. Edi. İlyas Çelebi, İstanbul: MÜİF yay., 2011, 739-756.
• Çevik, Mustafa. Mevlana’da Aşk ve Varoluş. İstanbul: İnsan yay., 2014.
• Dârimȋ, Ebu Muhammed. Sünen.
• Dayf, Şevki. Suratu’r-Rahmȃn ve suver kısȃr. Kahire: Dȃru’l-meȃrif, 1995.
• Demir, Şehmus. “Kur’an’ın Bilimsel Verilerle Yorumlanması: Tarihsel Süreç ve Değerlendirme”. Tefsire Akademik Yaklaşımlar –I, Edi.: M. Akif Koç-İsmail Albayrak, Ankara: Otto yay., 2015, 273-296.
• Demirci, Mehmet. “Tefsir İlminin Mahiyeti”. Tefsir Araştırmaları Dergisi, 1/1 (2017): 21-46.
• Divlekçi, Celalettin. “Tefsirde Yorum Farklılığına Yol Açan Sebepler”. Ekev Akademi Dergisi, 58 (2014): 1-20.
• Duralı, Ş. Teoman. Türkçenin Felsefe Bilim Sözlüğü. İstanbul: Dergah yay., 2013.
• Ebu Hayyân el-Endelȗsȋ. Bahru’l-Muhȋt. Tah. Adil Ahmed Abdulmevcud. Beyrut: Dȃru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1993.
• Ebu İsa Tirmizȋ, Sünen.
• Ebu Zeyd, Nasr Hamid. İtticȃhu’l-aklȋ fi’t-tefsir dirȃse fȋ kadıyyeti’l-mecȃz fi’l-Kur’ȃn inde’l-Mu‘tezile. İskenderiye: el-Merkezu’s-sekȃfȋ el-Arabȋ, 2003.
• Ebu Zeyd, Nasr Hamid. Tefsirde Akılcı Eğilim. Çev. Numan Konaklı-Nihat Uzun. İstanbul: Mana yay., 2015.
• Ebu Zeyd, Nasr Hamid. Yorum Meselesi. Çev. Muhammed Coşkun. İstanbul: Mana yay., 2016.
• Ebu’z-Zehra, Muhammed. İslam Hukuku Metodolojisi. Çev. Abdullatif Şener, Ankara: Fecr yay., 1990.
• Erdem, Sabri. Mȃturȋdȋ ve İbn Teymiye’de Metod Anlayışı ve Kur’an. İstanbul: Şule yay., 1998.
• Eskicizȃde Ali b. Hüseyin Mehdȋ Efendi. Tercüme-i Cihet-i Vahdet li-Eskicizȃde. 1274.
• Fârâbî, Ebu Nasr Muhammed bin Muhammed bin Tarhan. Fusûlü’l-müntezea. Beyrut: 1986.
• Gazzȃlȋ, Ebu Hamid. Cevȃhiru’l-Kur’an. Tah. M. Reşid Rıza el-Kabbȃnȋ. Beyrut: Dȃru ihyȃi’l-‘ulȗm, 1990.
• Gazzâlî, Ebu Hamid. Felsefenin Temel İlkeleri. Çev. Cemaleddin Erdemci. Ankara: Vadi yay., 1997.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Beyan”, DİA. İstanbul: TDV yay., 1992, 6: 22-23.
• Hızlı, Mefail. “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”. UÜİFD, 17/1 (2008): 25-46.
• Hûlî, Emin. Kur’an Tefsirinde Yeni Bir Metod. Çev. Mevlüt Güngör. İstanbul: Kur’an Kitaplığı, 1995.
• Isfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. İstanbul: Kahraman yay., 1986.
• İbn Mȃce, Sünen.
• İbn Manzûr. Lisânu’l-Arab. Tah. Komisyon, Kahire: Daru’l-ma‘arif, ts.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velid Muhammed bin Ahmed. Faslu’l-makâl. Beyrut: Dâru Dımaşk, ts.
• İbn Sina. İhlâs Suresi Tefsiri. çev. Ahmet Hamdi Akseki. İstanbul: DİB yay., 2014.
• İbn Sȋnȃ. Kitȃbu’n-necȃt. Tah. Mȃcid Fahri. Beyrut: Dȃru’l-ȃfȃki’l-cedȋde, ts.
• İbn Kesir, Ebu’l-Fidȃ İsmail. Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim. Cize: Müessese Kurtuba, 2000.
• İdiz, Ferzende. “Kuantum Fiziği ve Tasavvuf”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13/2 (2011): 87-125.
• İsahak, Adila. “Mȃturȋdȋ’nin Bilgi Teorisinin Belirgin Özellikleri”. Din Felsefesi Açısından Maturidi Gelen-Ek-i- III. Der. Recep Alpyağıl, İstanbul: İz yay., 2016, 259-278.
• Kadı Abdulcabbȃr b. Ahmed el-Hemedȃnȋ. Şerhu’l-usȗli’l-hamse. Tah. Abdülkerim Osman. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1996.
• Kadı Abdulcabbȃr. el-Muğnȋ fȋ ebvȃbi’t-tevhȋd ve’l-adl. Tah. İbrahim el-Ebyȃrȋ. Kahire: Ebu Sellȗm el-Mu‘tezilȋ, 1960.
• Kâfiyecî, Ebu Abdullah Muhammed ibn Süleyman. Kitâbu’t-teysîr fî kavâidi ilmi’t-tefsȋr. Çev. İsmail Cerrahoğlu. Ankara: AÜİF yay. 1989.
• Karagöz, Mustafa. Dilbilimsel Tefsir. Ankara: Ankara Okulu yay., 2010.
• Karataş, Ali. İmam Mȃturȋdȋ, Kur’an’ı Kur’an’la Te’vil. İstanbul: Yesevȋ yay., 2014.
• Kâsımî, Cemaleddin. Tefsir İlminin Temel Meseleleri. Çev. Sezai Özel. İstanbul: İz yay., 1990.
• Kȃsımȋ, Cemaleddin. Mehȃsinu’t-te’vil. Baskı yeri yok: Dȃru ihyȃi’l-kutubi’l-Arabiyye, 1957.
• Kaya, Mahmut. “Tasavvur”. DİA. İstanbul: TDV yay., 2011, 40: 126-127.
• Kaya, Mahmut. Kindî, Felsefî Risaleler. İstanbul: Klasik yay., 2014.
• Kılıç, Remzi. “Selçuklulardan Osmanlılara Medreseler ve Yönetim İlişkileri”. Türk Eğitim Tarihi Araştırmaları, Ankara: Pegem yay., 857-871.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Usûlü. Ankara: AÜİF yay., 1977.
• Kumbasar, H. Murat. “Taftâzânî’nin (ö. 722-792/1322-1390) Eserleri”. Atatürk ÜİFD, 25 (2006): 149-164.
• Kurtubȋ, Muhammed bin Ahmed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. Tah. Abdullah Abdulmuhsin Türkî. Beyrut: Muessesetu’r-risale, 2006.
• Kuşpınar, Bilal. İbn-i Sina’da Bilgi Teorisi. Ankara: MEB yay., 2001.
• Kutlu, Sönmez. “Mȃturȋdȋ Akılcılığı ve Günümüz Problemlerini Çözmeye Katkısı”. e-makȃlȃt Mezhep Araştırmaları 2/1 (2009).
• Kutluer, İlhan. “İlim” DİA. İstanbul: TDV yay., 2000, 12:109-114.
• Kutup, Seyyid. Kur’an’da Edebî Tasvir. Çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Hilal yay., ts.
• Külçe, Sümeyye Nur. “İbn Sȋnȃ’nın Nefs Kavramı ve Modern Psikolojideki Ego Kavramının Benlik Olgusu Bağlamında Karşılaştırılması”. Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi, 1/1 (2018): 54-78.
• Macit, Muhittin. “Aristoteles ve İbn Sȋnȃ’da Nefs-Beden İlişkisi Problemi ve Modern Zihin Felsefesindeki Bazı Yansımaları”. MÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26/1 (2004): 59-83.
• Mȃturȋdȋ, Ebu Mansur. Kitȃbu’t-tevhȋd. Tah. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi. Beyrut: Dȃru Sȃdır, İstanbul: Mektebetu’l-irşȃd, 2001.
• Mȃturȋdȋ, Ebu Mansur. Te’vȋlȃtu Ehli’s-Sünne. Tah. Mecdi Bȃsellȗm. Beyrut: Dȃru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2005.
• Mengüşoğlu, Takiyyüddin. “Bilgi Fenomeninin Felsefi Antropoloji Bakımından Tahlili”. Felsefe Arşivi Dergisi 3/2 (1955): 53-75.
• Mert, Muhit. “Kelamcıların Bilgi Tanımları Üzerine Bir Tahlil Denemesi”. AÜİFD 44/1, (2003): 41-67.
• Molla Şemseddin Muhammed b. Hamza el-Fenârî. ‘Aynu’l- a’yȃn. Dersaadet: Rıfat Bey Matbaası, 1325. Muhtesib, Abdülmecid Abdusselam. İticȃhȃtu’t-tefsȋr fi’l-asri’r-rȃhin. Amman: Mektebetu’n-nahdati’l-İslȃmiyye, 1982.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. İnsan ve Tabiat. Çev. Nabi Avcı. İstanbul: Ağaç yay., 1991.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. İslâm ve Bilim (İslam Medeniyetinde Pozitif Bilimlerin Tarihi ve Esasları). Çev. İlhan Kutluer. İstanbul: İnsan yay., 2006.
• Nesefȋ, Ebu Mu‘ȋn. Tabsıratu’l-edille. Tah. Hüseyin Atay. Ankara: DİB yay, 1993.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât. Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl. Tah. Komisyon, Beyrut: Dâru’l-kelimi’t-tayyib, 1998. Okumuş, Mesut. Kur’an’ın Kronolojik Okunuşu. Ankara: Araştırma yay., 2009.
• Öğmüş, Harun. “Tefsirde Şiirle İstişhȃd Açısından Hicrî 2. Asrın Önemi”. Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usulü, İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2009, 345-361.
• Özalp, Hasan. “Mȃturȋdȋ’nin Dini Epistemolojisinde Delillerin Doğası Üzerine”. Din Felsefesi Açısından Maturidi Gelen-Ek-i- III. Der. Recep Alpyağıl, İstanbul: İz yay., 2016, 322-336.
• Özcan, Hanefi. Mâturîdî’de Bilgi Problemi. İstanbul: MÜİFAV yay., 2012.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an, Tefsir ve Usul Üzerine. Ankara: Ankara Okulu yay., 2011.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an’ın Mu’tezilȋ Yorumu. Ankara: Ankara Okulu yay., 2008.
• Öztürk, Mustafa. Tefsirde Metodolojik Sorunlar. İstanbul: MÜİFAV yay., 2012.
• Pessagno, J. Meric. “Mâturîdî’ye Göre Akıl ve Dini tasdik”. Din Felsefesi Açısından Maturidi Gelen-Ek-i- III. der. Recep Alpyağıl, İstanbul: İz yay., 2016, 312-322.
• Pezdevî, Ali b. Muhammed. Kenzu’l-vusûl ila ma’rifeti’l-usûl. Mir Muhammed Kütüphane Merkezi, Aram Bağı, Karaçi, ts.
• Râzî, Ebu Abdullah Muhammed bin Ebu Bekir bin Abdulkadir. Tefsîru Garîbi’l-Kur’âni’l-Azîm. Tah. Hüseyin Elmalı. Ankara: TDV yay., 1997.
• Râzî, Fahreddin. el-Muhassal. Çev. Hüseyin Atay. Ankara: Kültür Bakanlığı yay., 2002.
• Rȗmȋ, Fehd b. Abdurrahman b. Süleyman. İticȃhȃtu’t-tefsȋr fi’l-karni’r-rȃbi‘ ‘aşere. Beyrut: Muessesetu’r-risȃle, 1997.
• Sadr, Muhammed Bakır. Felsefemiz I. Ankara: Endişe yay., 1991.
• Sebt, Hâlid bin Osman. Kavâidu’l-Kur’an. Dâru İbn Affân, 1421.
• Serinsu, A. Nedim. Kur’an ve Bağlam. İstanbul: Şule yay., 2008.
• Suyûtî, Celaleddin. el-Itkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. Şam: Dâru İbn Kesîr, 1996.
• Suyȗtȋ, Celaleddin. el-İklȋl fȋ istinbȃti’t-te’vȋl. Tanca: Mektebe Timȗriyye, 1373.
• Syed, İbrahim B. “Tasavvuf ve Kuantum Fiziği”, çev. Ekrem Senai, http://www.derindusunce.org/2010/07/20/tasavvuf-ve-kuantum-fizigi/ 27.05.2019.
• Şanal, Mustafa. “Osmanlı Devleti’nde Medreselere Ders Programları, Öğretim Metodu, Ölçme ve Değerlendirme, Öğretimde İhtisaslaşma Bakımından Genel Bir Bakış”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14/1 (2003): 149-168.
• Şȃtıbȋ, İbrahim b. Musa b. Muhammed .el-Muvȃfakȃt. çev. Mehmet Erdoğan. İstanbul: İz yay., 1990.
• Şelebȋ, Hind. et-Tefsiru’l-ilmȋ li’l-Kur’ani’l-Kerim beyne’n-nazariyyȃti ve’t-tatbȋk. Tunus: el-Müsȃhim, 1985.
• Taberȋ, Ebu Ca‘fer Muhammed b. Cerȋr. Cȃmi‘u’l-beyȃn an te’vȋli ȃyi’l-Kur’ȃn. tah. Abdullah Abdulmuhsin et-Türkȋ. Kahire: Dȃru’l-hicr, 2001.
• Tantȃvȋ, Cevheri. el-Cevȃhir fȋ tefsȋri’l-Kur’ani’l-Kerim,. Mısır: Matbaa Mustafa el-Bȃbȋ el-Halebȋ ve Evladuhu, 1350.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfu Istılâhatı’l-Funûn ve’l-Ulûm. Tah. Komisyon, Lübnan: Mektebetu Lübnan, 1996. Temizkan, Abdullah .“Bilimsel Tefsire Farklı Bir Yaklaşım: Zağlȗl Neccȃr Örneği”. eş-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 10/1 (2018): 39-67.
• Turgay, Nurettin. “Sahabenin Tefsir İlmindeki Yeri”. Bilimname, 14/1 (2008): 35-57.
• Türkçe Sözlük. Ankara: TDK yay., 2011. Uğur, Mücteba. Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDV yay., 1992.
• Wan Daud, W. M. Nor. İslam Bilgi Anlayışı ve Çoğulcu Bir Toplum Modeline Yansıması –Malezya Örneği-. Çev. Fuat Aydın. Ankara: Ankara Okulu yay., 2002.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İlim”. DİA, İstanbul: TDV yay., 2000, 22: 108-109.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Çelik-Şura yay., ts.
• Zehebȋ, Muhammed Hüseyin. et-Tefsȋru ve’l-mufessirȗn. Kahire: Mektebetu Vehbe, 2000.
• Zemahşerȋ, Ebu’l-Kasım Mahmud bin Ömer. el-Keşşȃf an Hakȃiki Ğavȃmidi’t-Tenzȋl ve Uyȗni’l-Ekȃvȋl fȋ Vucȗhi’t-Te’vȋl. Tah. Adil Ahmed Abdulmevcud. Riyad: Mektebetu Abikan, 1998.
• Zerkeşȋ, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhȃn fȋ ‘ulȗmi’l-Kur’ȃn. Kahire: Dȃru’t-turȃs, ts.