Sosyal Statü Farklılıklarının Kur’ân’a Yansımaları: Din Adamları ve Halka Yönelik Hükümlerin Mukayesesi

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 550 - 574, 30.10.2020

Mehmet Ergün

https://doi.org/10.31121/tader.737448

Cited By: 1

Öz

Kur’ân’a göre genel manada bütün insanlar dini sorumluluk açısından eşit olmakla birlikte âyetlerin satır aralarında kişilerin sosyal statülerine göre bazı farklı hitaplar ve hükümler bulunmaktadır. Araştırmalar serisi halinde ele aldığımız bu farklılıklar arasından bu çalışmamızda din adamları ve halk arasında gerek hitap gerekse sorumluluk açısından değişen hükümleri inceleyeceğiz. Tarih boyunca toplumlardaki görev paylaşımı prensibi gereği her dinin bağlıları arasında bir din adamı sınıfı olagelmiştir. Halkın dini konu-larda bilgi edinme ve rehberlik ihtiyacından doğan bu grubun özellikleri dinlere göre farklılıklar göster-mektedir. Kur’ân’da, özellikle Yahudi ve Hıristiyan din adamlarını konu edinen çok sayıda âyet bulun-maktadır ve bu ayetlerin çoğunluğunda onların Tanrı’ya ve insanlara karşı sorumluluklarını yerine getir-mediklerinden bahsedilmektedir. Bundaki amaç İslam’da halkı din alanında aydınlatacak ve onlara reh-berlik edecek kişilerin aynı hatalara düşmemeleri konusunda uyarmaktır. İslam dininde bazı dinlerin ak-sine ruhban sınıfı bulunmamakta ve din adamı ile halk arasındaki çizgi diğer dinlere göre daha esnek bir yapı arz etmektedir. Helal-haram ve emir-yasak bakımından halk ile din adamı arasında hiçbir farklılık bulunmamaktadır. Ancak yine de Kur’ân, din konusunda bilgi ve idrak açısından halka göre daha üstün düzeyde olan kişilerden bazı dini sorumlulukları yerine getirmede daha fazla hassasiyet beklemektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Din Adamı, Ruhbanlık, Dinde Eşitlik

Reflections of Social Status Differences on the Qur'an: A Comparison of Provisions Towards Religion Men and Public

Öz

According to the Qur’an, generally, all people are equal in terms of religious responsibility. However, there are some different calls and provisions in the verses according to the social status of the people. In this study, we will examine the provisions that vary both in terms of mission and responsibility among religious man and the public among these differences we have examined as a research series. Due to the principle of sharing duties in societies throughout history, there has been a cleric class among the members of every religion. The characteristics of this group, which arise from the need of people to get information and guidance on religious issues, are different according to religions. There are many verses in the Qur’an that deal with Jewish and Christian clergy. It is mentioned in the majority of these verses that they do not fulfill their responsibilities towards God and people. The purpose of this is to warn people who will enlighten the people about Islam in the field of religion and guide them not to make the same mistakes. Unlike some religions, there is no clergy class in Islam, and the line between the clergyman and the people is more flexible than other religions. There is no difference between the people and the clergy in terms of halal-haram and order-prohibition. However, the Qur'an still expects greater sensitivity in fulfilling some religious responsibilities from those who are superior to the public in terms of knowledge and understanding.Keywords: Tafsir, Quran, Religious Man, Clergy, Equality in religion.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur’an, Religious Man, Clergy, Equality in Religion

Kaynakça

• Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî el-Himyerî. Tefsîru Abdirrezzâk. 3 cilt, Thk. Mahmûd Muhammed Abduh, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
• Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, 12 cilt, İstanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1309.
• Hüseyin, Atay, Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi, İstanbul: Dergah Yayınları, 1983.
• Ayaydın, Rıdvan. Osmanlı Devleti’nde Askeri Yükümlülükler Ve Muafiyetler (1826- 1914). Yüksek Lisans, İstanbul Üniversitesi, 2011.
• Bagader, Ebubekir. Modern Çağda Ulema. İstanbul: İz Yayıncılık, 1991.
• Bayındır, Abdülaziz. Din ve Devlet ilişkileri. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 1999.
• Bayraklı, Bayraktar. “Kur’an-ı Kerim’de Din Adamı Kavramı”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi. 1 (1994): 147-162.
• el-Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Meʿâlimu’t-tenzîl. 5 cilt, thk. Abdürrezzâk el-Mehdî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’s-sahîh. 10 cilt, thk: Muhammed Züheyr, Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422/2001.
• DİB, Türkiye’de Dini Hayat Araştırması, Ankara, 2014.
• Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. 4 cilt, thk: Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, ty., I-IV.
• Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, 10 cilt, İstanbul: Matbaai Ebuzziya, 1935.
• Goldziher, Ignaz. “Ehl-i Kitaba Karşı İslam Polemiği II”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi, 5, (1982): 254-256.
• Gürkan, Salima Leyla. “Ruhban”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2008, 35: 204-205.
• el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-ʿayn. 8 cilt, thk: Mehdi el-Mahzûmî, İbrahim el-Samarraî, Kahire: Dâru’l-Hilâl, ty.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 cilt, Tunus: ed-Dâru’l-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. Abdirrahmân b. Gâlib el-Endelüsî. el-Muharrarü’l-vecîz. 6 cilt, thk: Abdusselam Abduşşâfî Muhammed, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdu’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. 4 cilt, thk. Abdürrezzâk el-Mehdî, Beyrut: Daru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1422/2001.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. el-Cemhere. 3 cilt, thk. Remzî Münîr Baʿlebekî, Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. 45 cilt. thk: Şüayb el-Arnaûd, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. thk. Esʿad Muhammed et-Tayyib, 3. Baskı, Suudi Arabistan: Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâz, 1419/1998.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. 8 cilt. thk: Sâmî b. Muhammed Seleme, 2. Baskı, Riyâd: Dâru Tayyibe li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 1420/1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. 2 cilt, thk: Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, ty.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânü’l-ʿarab. 15 cilt, 3. Baskı, Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1993.
• İbn Saʿd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘. et-Tabakâtü’l-kübrâ. 8 cilt, thk. Muhammed Abdülkadîr Ata, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1410/1990.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn. el-Cevâbu's-sahîh limen beddele dîne'l-mesîh, 6 Cilt. thk. Ali b. Hasen-Abdülaziz b. İbrahim-Hamdan b. Muhammed, Suʿûd: Dâru’l-âsıme, 1419/1999.
• İz, Mahir. “Din Alimi Din Adamı”. İslam Medeniyeti Dergisi. 1/2 (Eylül 1967): 7-8.
• Landtman, G. “Priest, Priesthood”. Encyclopedia of Religion and Ethics. 10: 278-284. Edinburgh: T.&T. Clark, 1956.
• Kara, İsmail. “İslâm’da Ruhbanlık Yoktur Söylemi Etrafında Dînî Otorite ve Ulemâ Üzerine Birkaç Not”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 21/2 (2001): 5-21.
• Karakaya, Fikret. “Din Adamları”. Théma Larousse İnsan ve Tarih. İstanbul: Milliyet Gazetecilik, 1993-94.
• Köksal, M. Asım. “İslamiyette Din Adamı Yoktur İddiasına Cevap”, DİB Dergisi, 2/3-4 (Mart-Nisan 1963): 22-29.
• el-Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kur’ân. 20 cilt, thk. Ahmed Abdülalîm el-Berdûnî, 2. Baskı, Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
• el-Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Letâifü’l-işârât. 3 cilt, thk: İbrahim el-Besyûnî, 3. Baskı, Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitâb, ty.
• el-Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-ʿuyûn. 6cilt, thk. İbn Abdilmaksûd b. Abdirrahîm, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ty.
• Muhammed Fuâd Abdülbâkî. el-Mu’cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’ân. 4. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Hadîs, 1414/1994.
• Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. 5 cilt. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1423/2002.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’s-sahîh. 5 cilt, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ty.
• en-Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî, es-Sünen. 9 cilt, thk. Abdülfettah Ebû Gudde, 2. Baskı, Haleb: Mektebu’l-Matbûâti’l-İslâmî, 1406/1986.
• en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî, el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc, 18 cilt, 2. Baskı, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1392/1972.
• Öztürk, Alparslan Emin. Yahudilik, Hıristiyanlık, Hinduizm ve Budizm’de Din Adamları. Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2010.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an-ı Kerim Meali – Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. 4. Baskı, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Müfredâtü elfâzi’l-Kurʾân. thk. Safvan Adnân ed-Dâvûdî, Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 1412/ 1992.
• er-Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 cilt, 3. Baskı, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-Arabî, 1420/2000.
• Reşid Rıza, Menâr, 12 cilt, Mısır: el-Hey’etu’l-Mısriyye’l-Âmme li’l-Kitâb, 1990.
• es-Saʿlebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Kurʾân. 10 cilt, thk. Ebî Muhammed b. Âşûr, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1422/2002.
• es-Semʿânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr. Tefsîru’l-Kur’ân, 6 cilt, thk. Yâsir b. İbrahim-Guneym b. Abbas, Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1418/1997.
• es-Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmü’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-kerîm. 3 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1413/1993.
• es-Sicistânî, Ebû Hâtim Sehl b. Muhammed b. Osmân b. Kâsım. Garîbü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Edîb Abdülvâhid Cemerân, Suriye: Dâru Kuteybe, 1416/1995.
• et-Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-kebîr. 25 cilt, thk. Hamdi b. Abdülmecîd, Kahire: Mektebetü ibn Teymiyye, 1415/1994.
• et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiu’l-beyân ʿan te’vîli âyi’l-Kur’ân. 24 cilt, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000/1420.
• et-Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiʿu’s- sahîh. 5 cilt, Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1994/1414, I-V.
• Üzüm, Hamza. Yahudilikte Din Adamları Müessesesi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• el-Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Vasît fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-mecîd. 4 cilt, Âdil Ahmed Abdülmevcud-Ali Muhammed Muavvid-Ahmed Muhammed, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Vaux, Roland de. Ancient Israel: Its Life and Institutions. trc. John McHugh. Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1997.
• Wach, Joachim. Din Sosyolojisi. trc. Ünver Günay. İstanbul: İFAV, 1995.
• ez-Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Meâni’l-Kur’ân ve iʿrâbüh. 5 cilt, thk. Abdulcelil Abduhu Şibli, Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1408/1988.
• ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ʿan hakâiki gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 cilt, 3. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407/1986.