Câbirî’nin İ‘câzu’l-Kur’ân Anlayışının Tahlil ve Tenkidi

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 472 - 488, 30.10.2020

Hüseyin Oral

https://doi.org/10.31121/tader.748741

Öz

Muhammed Âbid el-Câbirî (1935-2010), son dönemin önemli mütefekkirlerindendir. Fehmü’l-Kur’âni’l-Hakîm isimli üç ciltlik tefsiri ve Kur’an’a dair yazdığı Medhal ile’l-Kur’âni’l-Kerîm adlı eseri, tefsir ilmi açısın-dan Cabiri’nin önemini bir kat daha artırmaktadır. Bu çalışma, Câbirî’nin Kur’ân’ın i‘câzına dair görüşle-rini gerekçeleriyle ortaya koymayı ve eleştirel bir bakış açısıyla tahlil etmeyi amaçlamaktadır. Câbirî’ye göre Kur’ân’ın, Kureyş’i en çok etkileyen yönlerinden biri nazmıydı. Bu nazım, daha önce duydukları hiçbir söze benzememesine rağmen onlar inanmamakta direndiler. Allah da onlara önce Kur’ân’ın tümünün, ardından on sûrenin ve nihayet tek bir sûrenin benzerini getirmeleri hususunda meydan okudu. Ku-reyş’liler bu tehaddîler karşısında âciz kalınca Kur’ân’ın mu‘ciz yönü ortaya çıkmış oldu. Ayrıca -Câbirî’ye göre- Kur’ân’ın i‘câzında, belagat ve fesahatine ilaveten okunuş tarzının da etkisi söz konusudur. “Tec-vid” ve “tertil” şeklinde isimlendirilen bu okuyuş tarzı Kur’ân’ın bir parçasıdır. Bunun yanında Kur’ân’ın önceki peygamberlere verilen hissî mucizeleri neshettiğini düşünen Câbirî, Hz. Peygamber’in tek mucize-sinin Kur’ân olduğunu ifade etmekte ve aktarılan diğer olağanüstü hadiseleri kabul etmemektedir. Ancak bu meselede Câbirî’yi büyük oranda etkileyen İbn Rüşd’ün görüşünün hem daha isabetli hem de daha tutarlı olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Câbirî, İ‘câzu’l-Kur’ân, Mucize

A Critical Analysis of al-Jabri’s Understanding of the Inimitability of the Qur’an

Öz

Muhammad Abed al-Jabri (1935-2010) is one of the most considerable thinkers of the recent period. His three-volume Tafsir Fahm al-Qur’an and al-Madhal, which he wrote about the Qur’an, increase his significance, especially for Tafsir science. In this study, we put forward al-Jabri's views about the inimi-tability and the unparalleled uniqueness of the Qur’an and analyzed them from a critical perspective. According to al-Jabri, one of the aspects that most impressed Quraysh was form of the Qur’an. How-ever, although this form hasn’t seemed like anything they heard before, they have resisted not to be-lieve. So, Allah has challenged them first to form a similar of the whole Qur’an, then ten surahs of the Qur’an, and eventually only one surah of the Qur’an. Since Quraysh couldn’t imitate the Qur’an despite these challenges, the inimitable aspect of the Qur’an has appeared. According to al-Jabri, the recitation manner of the Qur’an has an impact on the inimitability of the Qur’an in addition to its literary lan-guage and eloquence. Besides, this recitation manner, which is called tarteel and tajweed, is a part of the Qur’an. Furthermore, al-Jabri, who thinks that the Qur’an has abrogated all phenomenal miracles of former prophets, points out that the only miracle of the Prophet Muhammad is the Qur’an and rejects the extraordinary events transmitted about him. However, in this issue, the view of Averroes, who has a big impact on al-Jabri, is more significant and consistent.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur’an, al-Jabri, The Inimitability of the Qur’an, Miracle

Kaynakça

• Câbirî, Muhammed Âbid. Çağdaş Arap-İslam Düşüncesinde Yeniden Yapılanma. çev. Ali İhsan Pala - Mehmet Şirin Çıkar. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2011.
• Câbirî, Muhammed ‘Âbid. Fehmu’l-Kur’âni’l-Hakîm; et-Tefsîru’l-Vâdıh Hasebe Tertîbi’n-Nüzûl. Beyrut: Merkezu Dirâsâti’l-Vahdeti’l-‘Arabiyye, 2010.
• Câbirî, Muhammed ‘Âbid. Hafriyyât fi’z-Zâkira min Ba‘îd. Beyrut: Merkezu Dirâsâti’l-Vahdeti’l-‘Arabiyye, 1997.
• Câbirî, Muhammed ‘Âbid. İbn Rüşd: Sîra ve Fiker. Beyrut: Merkezu Dirâsâti’l-Vahdeti’l-‘Arabiyye, 1998.
• Câbirî, Muhammed ‘Âbid. Medhal ile’l-Kur’âni’l-Kerîm; el-Cüz’ü’l-Evvel fi’t-Ta‘rîfi bi’l-Kur’ân. Beyrut: Merkezu Dirâsâti’l-Vahdeti’l-‘Arabiyye, 2006.
• Coşkun, Muhammed. Kur’an Yorumunda Yeni Bir Ufuk: Câbirî ve Tefsir Anlayışı. İstanbul: Fikir Yayıncılık, 2014.
• Edirnevî, Ahmed b. Muhammed. Tabakâtu’l-Müfessirîn. Medine: Mektebetü’l-‘Ulûm ve’l-Hikem, 1997.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-Luğa. thk. Abdusselam Muhammed Hârûn - Muhammed Ali Neccâr. Kahire: ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîfi ve’t-Terceme, 1964.
• Fîrûzâbâdî, Ebû Tâhir Muhammed b. Ya‘kûb. Basâiru Zevi’t-Temyîz fî Letâifi’l-Kitâbi’l-‘Azîz. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘İlmiyye, ts.
• Gül, Ali Rıza. “Kıyamet Suresi’nin 16-19’uncu Ayetlerine Yüklenen Geleneksel Yorumlar Üzerine”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44/2 (2003), 71-108. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000152
• Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-‘Ayn. thk. Abdulhamid Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed. Mekâyîsu’l-Luğa. thk. Abdusselam Muhammed Hârûn. Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed. Mücmelü’l-Luğa. thk. Züheyr Abdulmuhsin Sultân. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1986.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddime. thk. Abdullah Muhammed ed-Dervîş. Dimaşk: Dâru Ya‘rub, 2004.
• İbn Manzûr. Lisânu’l-‘Arab. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, ts.
• İbn Rüşd. el-Keşf ‘an Menâhici’l-Edille fî ‘Akâidi’l-Mille. Beyrut: Merkezu Dirâsâti’l-Vahdeti’l-‘Arabiyye, 1998.
• İbn Sîde, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail el-Mursî. el-Muhkem ve’l-Muhîtu’l-A‘zam. thk. Abdulhamid Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.
• Mennâ‘u’l-Kattân. Mebâhis fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2009.
• Oral, Hüseyin. “Cabiri’nin Kur’an Anlayışı”. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhu’l-Ğayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Suyûtî, Celâluddîn. Mu‘teraku’l-Akrân fî İ‘câzi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1988.
• Şerîf, Cemâluddîn Abdulazîz. “el-Mu‘cizetu’l-Kur’âniyye fî Fikri’l-Câbirî: Dirâse Tahlîliyye”. İslâmiyyetu’l-Ma‘rife 66 (2011), 85-115.
• Tabersî, el-Fadl b. el-Hasan. Mecme‘u’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Murtezâ, 2006.
• Uzun, Ayşe. “Muhammed Âbid el-Câbirî’nin Tefsiri ve Yorum Yöntemi”. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrahim b. es-Seriy. Me‘âni’l-Kur’ân ve İ‘râbuhû. thk. Abdulcelil Abduh Çelebi. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Muhammed b. Ömer. el-Keşşâf ‘an Ğavâmidı’t-Tenz’il ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl. thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd - Ali Muhammed Mu‘avvid. Riyad: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 1998.
• Zerkeşî, Muhammed b. ‘Abdullah. el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm. Kâhire: Dâru’t-Turâs, 1984.
• Zurkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilu’l-‘İrfân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2001.