The Science of Gharīb al-Qur'ān and its Relationship with Lughāt al-Qur'ān

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 218 - 246, 30.04.2021

Bayram Aktaş

https://doi.org/10.31121/tader.854828

Öz

Gharīb al-Qur’ān deals with the words, whose meaning is hidden in the Qur'ān and which passed through foreign languages or come from dialects other than Quraysh, according to the order of surah and verse.
Lughāt al-Qur’ān, on the other hand, is the expanded version of the science of Gharīb al-Qur’ān, which explains all the words in the Qur’ān in alphabetical order in the following process. The words whose meaning is hidden in the Qur’ān, which started with al-Ta’līfāt Ibn Abbas, are shown as the first examples of both sciences; Gharīb al-Qur’ān and Arabic language lexicon.
In our article, firstly, the emphasis will be on the definition and importance of the science of Gharīb al-Qur’ān, because, in the early period, this was not defined in the literature, while in the later period, there had not been an exact definition as definitions made by different individual were relativistic depending on their own choice. Then, the interaction of the Gharīb al-Qur’ān with the Arabic language lexicon will be addressed and the gradual transformation of Gharīb al-Qur’ān, which initially dealt with a limited number of words, to the Lughāt al-Qur'ān which includes all the words of the Qur’ān. In this trans-formation, the commentaries of Abdullah Ibn Abbas (d. 68/687-688), which constitutes the first examples of the interpretation of the Gharīb al-Qur’ān; the most distinguished and famous Lughāt al-Qur'ān, al- Isfahānī’(d. V/ the first quarter of the XI century), especially the al-Mufradāt, a large number of Gharīb al-Qur’ān and Lughāt al-Qur'ān type of works will be referred. However, the relationship between the two types will be tried to be revealed with the example of Muhamad ibn. Uzayz al-Sijistānī’s (d. 330/941) linguistics mastery, the author of Nuzhat al-Kulūb fī Tafsīr al-Gharīb al-Qur’ān, and in which he reflect his experience in this field and, which is the first interpretation of Gharīb al-Qur’ān based on the alphabetic arrangement and contains the features of both types in its content. In that sense, to have a better view on Gharīb al-Qur’ān, it will be tried to draw the boundaries of the science of Gharīb al-Qur’ān, because even contemporary academic studies have not shown what the field is about. The difference between them will be overlooked and the fact that their differences are someti-mes used and substituted for each other will be determi have not shown what the field is about.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Gharīb al-Qur’ān, Lughāt al-Qur’ān, Science, Interaction, Transformation.

Garîbu’l-Kur’ân İlmi ve Lugatu’l-Kur’ân’la İlişkisi

Öz

Garîbu’l-Kur’ân, yabancı dillerden geçerek veya Kureyş dışı lehçelerden gelerek Kur’ân’da yer alan anlamı kapalı lafızları sûre ve âyet tertibine göre ele alan bir ilimdir. Lugatu’l-Kurân ise ilerleyen süreçte Kur’ân’da yer alan bütün lafızları alfabetik tertibe göre açıklayan Garîbu’l-Kur’ân ilminin genişleyerek lugat sistemine bürünmüş halidir. Te’lîfâtı İbn Abbas’la başlayan Kur’ân’daki anlamı kapalı lafızlar, hem Garîbu’l-Kur’ân ilminin hem de Arap dili lugatlarının ilk örnekleri olarak gösterilmektedir. Makalemizde öncelikli olarak, erken dönem te’lifâtında tanımına yer verilmeyen sonraki dönemlerde ise garibliğin kişiye göre değişen izâfî boyutuna vurgu yapılan tanımlar sebebiyle efradını câmi ağyârını mâni bir tanımı yapılamayan Garîbu’l-Kur’ân ilminin tanımı ve önemi üzerinde durulacaktır. Daha sonra Garîbu’l-Kur’ân ilminin Arap dili lugatçığı ile karşılıklı etkileşimi ve bu süreçte sınırlı sayıdaki kelimeleri ele alan Garîbu’l-Kur’ân edebiyatının zamanla Kur’ân’ın bütün lafızlarını içeren Lugatu’l-Kur’ân’lara dönüşümü meselesi ele alına-caktır. Bu dönüşümde Garîbu’l-Kur’ân te’lifâtının ilk örneklerini oluşturan Abdullah İbn Abbas (v. 68/687-688)’a ait tefsirler; Lugatu’l-Kur’ân’ların en seçkin ve meşhuru olan Isfahâni’(v. V./ XI. Yüzyılın ilk çeyreği)’nin el-Müfredât’ı başta olmak üzere çok sayıda Garîbu’l-Kur’ân ve Lugatu’l-Kur’ân türü te’lifata atıfta bulunulacaktır. Özellikle alfabetik tertibi esas alan ilk Garîbu’l-Kur’ân tefsiri olan ve her iki türün özelliklerini muhtevasında barındıran Nüzhetu’l-Kulûb fi Tefsir’i Garîbi’l-Kur’ân yazarı Muhammed b. Uzeyz es-Sicistâni (v. 330/941)’nin dilciliği ve bu sahadaki birikiminin söz konusu eserine yansımasının örnekliğinde iki tür arasındaki ilişki ortaya konulmaya çalışılacaktır. Böylelikle günümüz bazı akademik çalışmalarda dâhi tam olarak ne olduğu ortaya konulmadan üzerinde çalışma yapılan Garîbu’l-Kur’ân ilminin sınırları çizilmeye çalışılacak; aralarındaki fark gözden kaçırılarak kimi zaman birbirinin yerine konulan ve kullanılan iki türün farklılıklarının tespiti yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Garîbu'l-Kur'ân, Lugatu'l-Kur'ân, Bilim, Etkileşim, Dönüşüm

Kaynakça

• İbn Abbas, Abdullah, Kitâbu’l-Lugât fi’l-Kur’an, tah. Selahaddin el-Müneccid, Kahire: Matbaatu’r-Risale, 1946, ----------.Tefsir-u İbn Abbas el-Müsemma bi-Sahîfeti Ali b Ebî Talha an İbn Abbas fi Tefsiri’l Kur’ân’il-Kerim, tah. Abdulmunım Reccal, Beyrut: Müessesetü’l-Kütübü’s-Sıkâ- fiyye, 1991. ----------, Mesâilu Nâfî b. Ezrak, Muhammed Fuad Abdulbâki, Mu’cemu Garibi’l-Kur’an Mustehracen Min Sahihi’l-Buhari, Kâhire: Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabî, 1950 içinde 234- 291.
• el-Isfahânî, Ebi’l-Kasım Hüseyin b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb, el-Müfredât fi Garîbi’l-Kur’an, tah. Safvan Adnan Davudî, Lübnan: Dâru’l-Kalem, 2009.
• el-Mekkî, İbn Akîle, ez-Ziyâde ve’l-İhsan fi Ulûmi’l-Kur’ân, Şârıka, BAE: Merkezu’l-Buhus ve’d-Dirâse, 2006.
• Serinsu, Ahmet Nedim, Kur’ân ve Bağlam, İstanbul: Şule yayınları, 2012. el-Hattâbî, Ebu Süleyman Hamd b Muhammed b. İbrahim “Garibu’l-Hadis”, tah. Abdülkerim İbrahim el-Azbâvî. Mekke: Câmiatu Ümmül Kurâ, 1982.
• el-Herevi, Ebu Ubeyd Ahmed b. Muhammed b. Muhammed el-Bâşânî Kitabu’l-Garîbeyn fi’l- Kur’an ve’l-Hadis. tah. Ahmed Ferid el-Mezîdî, Rıyad: Mekte-betü Nezzâr Mustafa el-Bâz, 1999. el-Endülüsî, Esîrudin Ebu Hayyan, Tuhfetu’l-Erîb bimâ fi’l-Kur’ân’i mine’l-Garîb, Beyrut: Mektebetu’l- İslâmiyye, 1983.
• Gözeler, Esra. Kur’an Ayetlerinin Tarihlendirilmesi Sorunu ve Kur’an’ Kronolojik-Olgusal Bir Yaklaşım (1 Rebıul-Evvel 4 Rebiul-Evvel Arası), Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.