The Development Process of Mushafs

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 383 - 425, 30.04.2021

Yakup Uzun

https://doi.org/10.31121/tader.856889

Cited By: 1

Öz

Moshafs, which are considered by various studies in Islamic culture and civilization, have dealt with many activities from different angles. It seems possible for these activities to be systematically involved in minds, but only by addressing them as a whole. These activities are divided into movement, punctua-tion, Ta’shir, tahmis; juz, hizb and Rubu; in addition to the thesis, the placement of chapters between the verses to separate the verses of the Qur’an, the placement of Surah heads and, ultimately, the foun-dation remizs taking into account the integrity of the meaning of the Qur’an to be the product of the purposeful hymn, etc. they are studies. In this study, the activities that we have listed were discussed in general, and the development process of Mushaf was demonstrated with visual text. In addition, since the remiz of the foundation in the Mushaf printed in our country was determined on the basis of the Secavendi system in general, the Secavendi foundation system was systematically given, and only the remiz of the Foundation, which is relative to Secavendi and does not belong to it, was passed in a nutshell. After that, mushafs printed in various centers both in Turkey and around the world were examined in terms of their foundation Remis and their source. As a result, it was found that the Remis of the foundations in these mushafs and the sources on which the Remis are based differ. Thus, the spelling of Moshaf printed in various centers around the world, Ta'shir, tahmis, hizb, rubu, etc. it has been emphasized that partial differences in issues have been replaced by a lot of diversity this time when it comes to the issue of remises of the foundation.

Anahtar Kelimeler

Kıraat,, Mushaf,, Anlam,, Vakf İşaretleri,, Remiz.

Mushafların Gelişim Süreci

Öz

İslam kültür ve medeniyetinde çeşitli çalışmalarla ele alınan mushaflar, birçok faaliyete farklı açılardan muhatap olmuştur. Muhatap olduğu bu faaliyetler, sistemli bir şekilde zihinlerde yer etmesi, ancak bunları bir bütün olarak ele almakla mümkün gözükmektedir. Yapılan bu faaliyetler ise harekeleme, noktalama, ta‘şîr, tahmîs; cüz, hizb ve rubu‘lara ayırma; tezyinatın yanı sıra Kur’ân âyetlerini birbirinden ayırmak için âyetler arasına fasılaların yerleştirilmesi, sûre başları ve nihayetinde maksad-ı ilâhinin hâsıl olması için Kur’ân’ın anlam bütünlüğünü dikkate alarak vakf remizlerinin yerleştirilmesi vb. çalışmalardır. Bu çalış-mada, sıralamış olduğumuz faaliyetler, genel olarak ele alınmış, mushafın gelişim süreci görsel metin eşliğinde gözler önüne serilmiştir. Ayrıca ülkemizde basılan mushaflardaki vakf remizleri, genel itibarıyla Secâvendî’nin sistemi esas alınarak belirlendiği için Secâvendî’nin vakf sistemi sistemli bir şekilde veril-miş, yalnız Secâvendî’ye nispet edilip de ona ait olmayan vakf remizleri ise özetle geçilmiştir. Sonrasında hem Türkiye’de hem de dünya genelinde çeşitli merkezlerde basılan mushaflar, vakf remizleri ve bunların kaynağı açısından tetkike tabi tutulmuştur. Neticede bu mushaflardaki vakf remizleri ve remizlerin da-yandığı kaynakların farklılık arz ettiği ortaya çıkarılmıştır. Böylelikle dünya genelinde çeşitli merkezlerde basılan mushafların imlâ, ta‘şîr, tahmîs, hizb, rubu‘ vb. konulardaki kısmî olan farklılıkların, vakf remizleri konusuna gelince bu defa yerini çok çeşitliliğe bıraktığı vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kıraat,, Mushaf,, Anlam,, Vakf İşaretleri,, Remiz.

Kaynakça

• KAYNAKÇA ABAY, Muhammet, Mushaf İmlasında Ali el-Kârî Tarzı Meselesi, Usûl: İslam Araştırmaları, 2015, sayı: 23, s. 39-44.
• ÂBİDİN, eş-Şeyh b. Hanefiyye, Menheciyyetu İbn Ebî Cuma el-Hebtî fî Evkâfi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Cezâyir, 1427/2006.
• AKDEMİR, Mustafa Atilla, Kırâat-Resmu’l-Mushaf İlişkisi, (117-134), Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 37, İstanbul, 2002.
• ----------, Dabtu'l-Mushaf ve Tecvidli Mushaf Basımına Dair Bazı Tespit ve Değerlendirmeler, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü Dergisi (MÜİFD), sayı: 43, 2012/2, s. 291-303.
• ALTAN, Bayram/Musa Kazım, Yazma ve Okuma Metoduyla Kur’ân-ı Kerim Öğreniyorum, Gonca Yayınevi, İstanbul, ts.
• ALTIKULAÇ, Tayyar, Günümüze Ulaşan En Eski Mushaf Nüshaları, 1400. Yılında Kur’ân-Kerîm, İstanbul, 2010, s. 28-37.
• ---------, Hz. Osman’a Nisbet Edilen Mushafı-ı Şerif, T.İ.E.M. Nüshası, İstanbul 2007, s. 94-114.
• ----------, “Secâvendî”, DİA, İstanbul, 2009, XXXVI, 268.
• BAYSAL, Ali Fuat, Mushaf Tezyinatının Tarih İçindeki Gelişimi, Ma’rife, Kış 2010, s. 365-386.
• BENLİ, Abdullah, Hafs Rivâyetiyle Âsım Kıraatinin Tecvîd Kuralları, Tezmer, Kayseri, ts.
• BERK, Süleyman, Kur’ân-ı Kerîm Nüshalarının Hat ve Hattatları, 1400. Yılında Kur’ân- Kerîm, İstanbul, 2010, s. 57-86.
• BİLMEN, Ömer Nasûhi, Büyük Tefsir Tarihi Tabakatü’l-Müfessirîn, (I-II) Bilmen Yayınevi, İstanbul, 1944.
• COŞKUN, Muhammed, Mushaf Basımına Yansıyan Yönüyle Secâvendî’nin Vakf Sisteminin Yeniden Okunması Eleştiriler-Tepkiler, Doktora Tezi, İstanbul, 2018.
• ÇETİN, Abdurrahman Ebû Amr ed-Dânî ve Eserleri, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1991, c. III, sayı: 3.
• ---------, Ebû Amr ed-Dânî ve Kıraat İlmindeki Yeri, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1991, cilt: III, sayı: 3.
• ---------, Kur’ân Okuma Esasları, Emin Yayınları, Bursa, 2011.
• ---------, Kur’ân İlimleri ve Kur’ân-ı Kerim Tarihi, İstanbul, 1982.
• DÂNÎ, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân, el-Müktefâ fi’l-Vakf-i ve’l-İbtidâ, (Tahk. Yûsuf Abdurrahman el-Mar’aşî), Beyrut, h. 1407.
• ---------, el-Muhkem fî Nakti’l-Mesâhif, (Tahk. İzzet Hasan), Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, Beyrut, 1418/1997.
• ---------, el-Muknî' fî Resmi Mesâhifi 'l-Emsâr, (Nşr. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî), Kahire, ts.
• DEMİRCİ, Muhsin, Tefsir Usûlü, 11. Baskı, İFAV, İstanbul, 2010.
• DERMAN, M. Uğur, Türk Hat Sanatının Şâheserleri, İstanbul, 1982.
• EBÛ DÂVUD, Süleyman b. Eş’as, es-Sünen, (Neşr. Ahmed Sa’d Ali), Mısır, 1952.
• FIRAT, Yavuz, Kur’ân Tilavetinin Kuralları (Tecvid), Tezmer, Kayseri, 2014.
• ---------, Tecvîd ve Kıraat İlmi Terimleri Sözlüğü, Hacıveyiszâde İlim ve Kültür Vakfı, İstanbul, 2018.
• HÂZİN, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm el-Bağdâdî, Tefsiru Hâzin, (Lübâbü’t-Te’vîl fî Meâni’t-Tenzîl), I-IV, (Tahk. Abdusselam Muhammed Şâhin Dâru’l-Kitabi’l-İlmiyye, 1. Baskı, Beyrut, h. 1425.
• İSFAHÂNÎ, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah, Hilyetü'l-Evliyâ, Beyrut, 1405.
• İSFAHÂNÎ, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, Mektebet-ü Nezâr-i Mustafa’l- Bâz, ts.
• İBN EVS el-MUKRÎ, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed, el-Vakf ve’l-İbtidâ, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, ts.
• İBN SELLÂM, Ebû Ubeyd Kâsım, Fadâilu’l-Kur’ân ve Meâlimuh ve Edebuh, (I-II), (Tahk. Ahmed Abdu’l-Vâhid el-Hayyâtî), Vizâretü’l-Evkâfi ve’ş-Şuûni’l-İslâmî, el-Mağrib, ts.
• İBNÜ’l-CEVZÎ, Ebû’l-Ferac Abdurrahman, Fünûnü’l-Efnân fî Uyûni Ulûmi’l-Kur’ân, (Tahk. Hasan Dıyâuddîn Itır), Dâru’l-Beşêiri’l-İslâmiyyeti, 1. Baskı, Beyrut, 1408.
• İBNÜ’L-CEZERÎ, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf, en-Neşr fi’l-Kıraati’l-Aşr, (I-II), (Neşr. Ali Muammed Debbâ), Mısır, ts.
• ---------, Gâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l- Kurrâ, (Tahk. C. Bergstraesser), (I-II), Daru’l- Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, 1971.
• İBNÜ’L-KÂSİH, Ali b. Osman b. Muhammed. Ahmed b. Hasan, Mustalahu’l-İşâreti Fi’z- Zevâidi’l-Merviyyeti Ani’s-Sikât, (Atiyye b. Ahmed b. Muhammed el-Vehbî) 1. Baskı, Dâru’l-Fikr, Amman, 1427/2006.
• İBNÜ’L-KIFTÎ, Cemâlüddîn, İnbâhü’r-Ruvât alâ Enbâhi’n-Nühât, (I-IV) Daru’l-Fikr, Kahire, 1986.
• ----------, İnbâhu’r-Ruvât Alâ Enbâhi’Nuhât, Muessesetu’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, Beyrut, 1986.
• İBRAHİM, Muhammed Tayyib, İrabu’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dârun Nefâis, 3. Baskı, 1427/2006.
• İLTER, Elif, Hat Sanatında Mushaf Kitâbeti ve Hasan Rıza Efendi Mushafları, Osmanlı’da Mimari, Sanat ve Yemek Kültürü, 2018, s. 203-234.
• KÂDÎ, Abdulfettâh, Tarîhu’l-Mushafi’ş-Şerîf, Mısır, ts.
• KALKAŞENDÎ, Ahmed b. Ali, Subhu’l- A‘şâ fî Sınâ' ati 'l-İnşâ', (Nşr. M. Hüseyin Şemsüddin), Beyrut, 1987.
• KARAÇAM, İsmail, Kur'ân-ı Kerîm'in Fazîletleri ve Okuma Kâideleri, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, ts.
• KARAGÖZ, Mustafa, Vakf-ı Câizi Doğru Anlamak, (Secâvendî’nin Eseri ve İlgili Âyetlerin Manası Çerçevesinde), Bilimname XXXV, 2018/1. s. 319-360.
• KARAKILIÇ, A. Celâleddin, Tecvîd İlmi Kur’ânı Kerîm Okuma Kâıdeleri, 8. Baskı, 2013.
• KÂRÎ, Abdulaziz Abdulfettâh, et-Takrîru’l-İlmi an Mushâfi’l-Medîneti’n-Nebeviyye, Medine, 1406.
• KAYHAN, Veli, Doğru Okuma Bağlamında Mushafa İşaret Konulması: İ’cam ve Sonrası, Bilimname XII, 2007/1, s. 101-136.
• ---------, Vakf ve İbtidâ İlmi ve Kur’ân Tefsirindeki Yeri, CÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas, 2006. X, sy. 2, s. 299-341.
• KOMİSYON, Mu’cem-u Musdtalahâti’l-Ulûmi’ş-Şer’iyye, 2. Baskı, Riyad, 1439/2017.
• ---------, el-Minehu’l-Fikriyye Şerhu’l-Metni’l-Cezeriyye, (Neşr. Usâme Atâyâ) Dımaşk, 1433/2012.
• KOYUNCU, Recep, Kur’ân-ı Kerîm’in Anlaşılmasında Vakf ve İbtidânın Rolü, (İbnü’l-Enbârî, ed-Dânî ve Secâvendî Örneği), Necmettin Erbakan Üniversitesi, Doktora Tezi, Konya, 2015.
• KUTLUAY, Halil İbrâhim, el-İmâm Ali el-Kârî ve Eseruhâ fî ʿİlmi’l-Hadîs, Beyrut, 1408/1987. MADAZLI, Ahmet, Tecvid ilmi, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri, 1994.
• MAHLÛF, Muhammed b. Muhammed Ömer b. Kâsım, Şeceratu’n-Nûri’z-Zekiyye fî Tabakât’l-Mâlikiyye, (Neşr. Abdulmecîd Hayâlî, Beyrut, 2002/1424.
• MÂLİKÎ, Ebû Bekr b. el-Arabî, Ârizatü’l-Ehvezî bi Şerhi Sahîhî Tirmizî, Kitâbü’t-Tefsîr, Ebvâbü’l-Kırâât, Beyrut, 2008.
• MAŞALI, Mehmet Emin, Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi, Otto Yayınları, I. Baskı, Ankara, 2016.
• NAS, Şahin, İbn Tayfur es-Secâvendî Hayatı Eserleri ve Tefsirdeki Metodu, Yüksek Lisans Tezi, Samsun, 1996.
• OKUMUŞ, Mesut, Kur’ân İmlâsının Gelişim Süreci Üzerine Bazı Tespit ve Değerlendirmeler, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/1, c. 9, sayı: 17.
• ÖZEN, Mine, Tezhip Sanatından Örnekler, İstanbul, 2007.
• PÂLUVÎ, Abdu’l-Fettâh, Zübdetü’l-İrfân, el-Mektebetü’l-Hanîfiyye, İstanbul, ts.
• SAFEDÎ, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh, Kitâbü’l-Vâfî bi’l-Vefeyât, I-XXX, Berlin, Das Arabsche Buch, 1999.
• SARI, Mehmet Ali, Kur’ân-ı Kerîm’i Güzel Okuma Tekniği ve Kuralları, İFAV, İstanbul, 2013.
• SECÂVENDÎ, Ebû Abdillah Muhammed b. Tayfûr, İlelü’l-Vukûf, (Tahk. Muhammed b. Abdullah b. Muhammed Îdî), Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 2006.
• SEHÂVÎ, Ebü’l-Hasan Alemüddin Ali b. Muhammed b. Abdüsselam, Cemâlü’l-Kurrâ ve Kemâlü’l-İkrâ, (Tahk. Ali Hüseyn el-Bevvâb), Mektebetü’t-Türâs, I. Baskı, Mekke, 1408/1987.
• SERİN, Muhittin, Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı, İstanbul, İslâm Araştırmaları Dergisi, 1999, sayı: 3.
• ---------, “Kayışzâde Hâfız Osman Nûr” DİA, Ankara, 2002, XXV, 79-80.
• SUYÛTÎ, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Sirâcü’l-Münîr fî Tertîbi Ehâdîsi Sahîhi’l Câmii’s-Sağîr, (Tahk. Isâm Mûsâ Hâdî), Fedâilü’l-Kur’ân, Edebu Tilâveti’l-Kur’ân, II. Baskı, 1430/2009.
• ŞERŞÂL, Ahmed b. Ahmed, el-Vasl ve’l-Vakf ve Eseruhumâ fî Me’ânî’t-Tenzîl, Mecelletu’ş-Şerî’a ve’d-Dirâsâti’l- İslâmî, Câmi’atu’l-Kuveyt, 1420/2000.
• TÂHA, Hattât Osman, Kur’ân-ı Kerîm, Resmü’l-Osmânî, Kıraât-i Nâfi’ ve Rivâyet-i Verş, Beytü’l-Kur’ân, 3. Baskı, Humus, 1429/2008.
• ---------, Resmü’l-Osmânî, 9. Baskı el-Yemâmeh, Beyrut, 1427 /2016.
• TAJ COMPANY, Kur’ân-ı Kerîm, , (Hindistan Baskısı), Peşaver, 2002.
• TANINDI, Zeren, Kur’ân-ı Kerîm Nüshalarının Ciltleri ve Tezhipleri, 1400. Yılında Kur’ân- Kerîm, İstanbul, 2010, s. 87-122.
• TANRIVER, Ayşe, Türk Tezhip Sanatında XIV. ve XVI. Yüzyıl Mushaf Gülleri, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007.
• TAŞKALE, Faruk, Kur’ân-ı Kerîm’de Açan Çiçekler, M. Uğur Derman 65. Yaş Armağanı, İstanbul, 2000.
• TAYYÂR, Müsâid b. Süleyman b. Nâsır, Vukûfu’l-Kur’ân ve Eseruhâ fi’t-Tefsîr, el-Mektebetü’l-Arabiyyetü’s-Suûdiyyetü, Medine, 1431.
• ---------, Mushaflardaki Vakf İşaretlerine İlişkin Bir Değerlendirme, (Çev: Recep Koyuncu), Ma’rife, Kış 2015, s. 413-420.
• TEMEL, Nihat, Kıraat İlminde Vakf ve İbtidâ, Marmara Üniversitesi, Doktora tezi, İstanbul, 1991. ---------, Kıraat ve Tecvid Istılahları, İstanbul, 1997.
• ---------, Tarihten Günümüze Kıraat İlmi, (Uluslararası Kıraat Sempozyumu 16-18 Kasım 2012 İstanbul), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, s. 284-288.
• TETİK, İbrahim, Vakf ve İbtidâ İlminin Âyetleri Anlamlandırmadaki Etkisi (Üşmûnî Bağlamında), Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, 2012.
• TETİK, Necati, Kırâat İlminin Talimi, İstanbul, 1990.
• TİRMİZÎ, el-İmamü’l-Hâfız Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, el-Câmiu’l-Kebîr(Sünenü Tirmîzî), (I-VI), (Tahk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf), Fedâilü’l-Kur’ân, Ebvâbü’l Kırâât, Dâru’l-Ğarbi’l İslamî, 1996.
• TUĞRAL, Rahim, Ana Hatlarıyla Kur’ân Tecvîdi, İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, İzmir, 2009.
• YILMAZ, Abdulkadir, Hat Sanatlnda Hareke Ve Noktalamanın Tarihi Seyri, (Kur'ân-ı Kerîm'in Harekelenmesi ve Noktalanması) Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2003, Sayı: 19.
• ZÜRKÂNÎ, Muhammed Abdulazîm, Menâhilu’l-İrfân fî-Ulûmi’l-Kur’ân, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1408/1988.