Son Devir Kazak Din Alimlerinden Halife Altay ve Kur’an’ın Kazakça Meali

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 355 - 382, 30.04.2021

Gulmeiram Kongyrbayeva

https://doi.org/10.31121/tader.883694

Öz

Kur’ân-ı Kerim nazil olduğu günden bugüne dek hem muhtevası hem de üslubuyla gerek inananların gerekse inanmayanların dikkatini çekmiştir. Bu dikkat zamanla Kur’ân’ın farklı dillere tercümesini beraberinde getirmiştir. Asırlar boyunca Kur’ân-ı Kerim’in benzerinin getirilmediği ve getirilemeyeceği kendine özgü eşsiz bir üslubu vardır. Bu üslubunun benzersiz olması başka dillere çevirmesini de zorlaştırmaktadır. Fakat Kur’ân hitabının bütün beşere yönelik olmasından dolayı başka dillere çevrilmesine ihtiyaç duyulmuştur. Günümüze dek değişik dillere çevrilmiş Kur’ân tercümelerinin sayısı giderek artmaktadır. Tercüme edilen her bir çeviri Kur’ân-ı doğru anlamaya katkıda bulunmaktadır. Sovyetler Birliği döneminde “Sosyalist İktidar” Kazak bölgesinde çok sayıda din alimini öldürmüş ve Kazakçaya tercüme edilen Kur’ân ile diğer İslam eserleri yok etmişlerdi. Kazak bölgesinde Kazakça Kur’ân tercümesini ilk olarak Halife Altay yapmıştır. Hayatının büyük bir kısmını Kur’ân araştırma çalışmalarına ve tercümesine adayan Halife Altay, bu çalışmalarında Beyzavî, Celâleyn ve Elmalılı Hamdi Yazır tefsir ve meal çalışmaları başta olmak üzere bütün muteber meal ve tefsirlerden yararlanmıştır. Bu çalışma, Kazakistan Cumhuriyeti’nin 1991 yılında Kur’ân-ı Kerim’i Kazakçaya çeviren,dinî ilimler başta olmak üzere dil ve edebiyat sahasında mütehassıs olan Halife Altay Gağıpoğlu’nun “Kuran Kerim Kazakşa Mağına jane Tüsinigi” adlı eserini incelemek için yapılmıştır. Kur’ân-ı Kerim’i Kazakça’ya ilk tercüme eden Halife Altay’ın Kazakça’ya dair yetkin bir donanıma sahip olması, meal çalışmasına da yansımaktadır. Yaptığı meal çalışmasında, iyi derecede dinî ilimlere ve Arap diline hâkim olması kendini göstermektedir. Yine bu çalışmada, Kazak halkından da hatırı sayılır derecede bir okuyucu kitlesine sahip olmaktadır. Çalışmamızda Halife Altay’ın Kazakça Kur’ân Meali yazma serüvenini ve özelliklerini de inceleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Kur'an, Halife Altay, Kazakça, Meal, Tercüme

The Last Age Kazakh Religious Scholars Halife Altay and Kazakh Meaning of the Quran

Öz

Since the day the Qur’an was revealed, the Qur’an has attracted the attention of both believers and non-believers with its content and style. Over time, this attention called for the translation of the Qur’an into different languages. There is no style that was introduced that is similar to that of the Qur’an. The uniqueness of this style makes it difficult to translate it into any other languages. The fact that the Qur’an was sent to all human beings neccesitated for the Qur’an to be translated it into other languages. Translations of the Qur’an translated into different languages are increasing each day. Each translation contributes to the correct understanding of the Qur’an. During the Soviet Union period The Socialist Power had killed many religious scholars in the Kazakh region and destroyed the Quran translated into Kazakh and other Islamic works. In the Kazakh region, Halife Altay was the first to propose translation of the Qur’an into Kazakh. Halife Altay who devoted a large part of his life to the research and translation of the Quran, has benefited from all reputable translations and commentaries like Beyzavî, Celâleyn and Elmalı Hamdı’s translations and commentaries. This study eximined the work “Kuran Karim Kazakşa Mağına jane Tüsinigi” by Halife Altay Gağıpoğlu, who was an expert in the field of language and literature, especially religious sciences. He translated the Qur’an into the Kazakh language in 1991 for the Republic of Kazakhstan. The fact that Halife Altay, who first translated the Qur’an into Kazakh, had competent knowledge of Kazakh which also reflected in his work. In his work, Halife Altay reflected that he mastered religious sciences and had a command of the Arabic language. This study evaluated the Qur’an that was translated into Kazakh by Halife Altay, whose audience were the Kazakh people.

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Halife Altay, Kazakh, Meal, Translation

Kaynakça

• “Kuran”. Kazak Sovet Ensiklopediyası. 6/44. Almatı: Kazak Sovet Ensiklopediyası Baspası. 1972-1978.
• Altay, Halife. Anayurttan Anadolu’ya. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 1. Basım, 2019.
• Altay, Halife. Estelikterim (Anılarım). İstanbul: Otağ Matbaası, 1980.
• Altay, Halife. Kur’ân-ı Kerîm ve Kazak Şivesinde Mânâ ve Açıklaması, İstanbul: İRCICA Matbaası, 1990.
• Altay, Halife. Kuran Kerim Kazakşa Mağına jane Tüsiniği (Kur’ân Kerim Kazakça Mânâ ve Açıklaması). Medine: Fahd Patşanın Kuran Şarif Basım fabrikası, 1991.
• Altay, Halife. Xutpalar (Hutbeler). Almatı: Halife Altay Xalıkaralık Kairimdilik Koru, 2009.
• Baltabayeva, Gülgazira N. vd. Altai Xalifa Ğaqıpulı (Altay Halife Akifoğlu). Almatı: Dünya Kazaklar Birliği Halife Altay Uluslararası Hayır Vakıfı Ç.Ç. Valihanov Tarih ve Etnoloji Enstitüsü “Gılım Ordası” Merkez Bilim Kütüphanesi, 2017.
• Bulan, Jolaman. Kur’an’ın Tercüme Problemleri ve Bazı Surelerin Kazakça Örnek Meali. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Celaleddin Es-Suyuti. El-İtkan fî Ulûmi’l Kur’an. çev. Sâkıp Yıldız vd. İstanbul: Hikmet Neşriyat, 1987.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsîr Usûlü. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1971.
• Çalışkan, İsmail. “Kazakistan’da Kur’an ve Tefsir Literatürü (Kazakça ve Rusça Eserler)”. Marife Dergisi. 15/1 (2015), 139-162.
• Çantay, Hasan Basri. Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm. İstanbul: Elif Ofset baskısı, 1990.
• Dartma, Bahattin. Şihabüddin es-Sivasi ve Uyûnu’t-Tefâsir li’l-Fuzelai’s-Semâsir’indeki Metodu. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
• Demirci, Muhsin. Kur’ân Tarihi. İstanbul: MÜ İlahiyat Vakıf Yayınları, 8. Baskı, 2012.
• Doğru, Erdinç - İşler, Emrullah. “Kur’an Deyimlerinin Sematik Analizi”. Eskiyeni. 27 (2013), 79-102.
• Ekin, Yunus – Akyüzoğlu, Hüseyin. Kur’an Tercüme Teknikleri. İstanbul: Işık Yayınları, 2015.
• El-İtkan. Tashih eden: Halife Altay, Gözden geçiren: Delilhan Canaltay. İstanbul: Elif Ofset Tesisleri, 1984.
• Ethem, Mürsel. “Bağlam Merkezli Bir Tahlil: Fatiha Suresinin Altıncı ve Yedinci Ayetleri”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (2015), 73-103.
• Hakkı, İsmail Bursevî. Rûhul-Beyân Fi Tefsîri’l-Kurân. çev. Abdullah Öz vd. İstanbul: Damla Yayınevi, 2012.
• İbn’ul Cevzi. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. çev. Abdülvehhab Öztürk. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2009.
• İpek, Muhammed Selim. “Türk Atasözleri ve Deyimleri ile Eş Anlamlı Arap Meselleri”. Ekev Akademi Dergisi. 18/60 (2014), 187-196.
• İslambek, Kazıbek. Anadolu’dan Anayurda Maneviyat Önderi Halife Altay. İstanbul: Kalendar Yayınevi, 1. Basım, 2017.
• Kâdı Beydâvî. Envâru’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl. çev. Şadi Eren. İstanbul: Selsebil Yayınları, 2011.
• Karakaya, Mehmet Murat. Kur’an’ın Anlaşılmasında Dil Problemi. İstanbul: Marifet Yayınları, 2003.
• Karpat, Kemal H. Türkiye ve Orta Asya. çev. Hakan Gür. Ankara: İmge Kitabevi yayınları, 2003.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Baskı, 2011.
• Kurban, Nur A. “Mûsâ Cârullâh’ın (1875-1948) Yaptığı Kur’ân Tercümesi Üzerine Bir Değerlendirme”. Turkish Studies. 11/17 (2016), 467-486.
• Sinan, Ahmet Turan. “Deyim Kavramı Üzerine Notlar-I”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 18/2 (2008), 91-98.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İstivâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/402. Ankara: TDV Yayınları, 2001.