Fadl Hasan Abbas’s Approach to the Sciences of the Qur'an in the Context of his work Tafsīr al-Qur'ān al-Mecīd

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 307 - 333, 30.04.2023

Bahtiyar Mahmudov , Mustafa Karagöz

https://doi.org/10.31121/tader.1242707

Öz

Qur’anic sciences (ʿUlūm al-Qurʿān) play an essential role in understanding the Qur’an. Thus, Qur’an exegetes have always utilised these sciences in their works. Fadl Hasan Abbas, a con-temporary exegete, is one of the scholars who emphasise this issue in his exegesis. In this article, the work of Fadl Hasan Abbas, titled Tafsīr al-Qurʾān al-majīd, has been examined in terms of Qur’anic sciences. The work in question is a complete interpretation of the Qur’an adapted from 452 episodes of a live radio broadcast. One of the features that distinguishes the work in ques-tion is that it is not a handwritten commentary (tafsīr). That is to say, Fadl Hasan interpreted the Qur’an for the first time in a hundred hours in 400 chapters by broadcasting live on Jordanian radio for the first time in 1971. Each episode lasted around fifteen minutes. He reinterpreted Qur’an for the second time in “Hayat FM”, broadcasting in Jordan, in 452 episodes, each epi-sode lasting 20 minutes, and in a live broadcast covering more than 150 hours in total. Upon the author’s demise, some of his renowned students and scholars of tafsir and Qur’anic sciences, especially his daughter, published the work as a book by transcribing the audio recordings. In addition to being written recently, the fact that it was a broadcast live on the radio and then tran-scribed and published, is one of the things that makes Fadl Hasan Abbas’s work in question im-portant. In this study, Tafsīr al-Qurʾān al-majīd will be evaluated in terms of Qur’anic sciences such as makkī-madanī distinction, the relationship between surahs and verses, asbāb al-nuzūl, mushkil al-Qurʾān, nāsikh-mansūkh, muhkam-mutashābih, iʿjāz al-Qurʾān, qisas al-Qurʾān and amthāl al-Qurʾān. The article will first provide a brief overview of Fadl Abbas’s life, then intro-duce his works and examine his approach to Qur’anic sciences, particularly in the context of his Tafsīr al-Qurʾān al-majīd.

Anahtar Kelimeler

Fadl Hasan Abbās, Tafsīr al-Qur’ān al-Mecīd, ʿUlūm al-Qurʾān

Fadl Hasan Abbâs'ın Kur'an İlimlerine Yaklaşımı -Tefsîru'l-Kur'âni'l-Mecîd Adlı Eseri Bağlamında-

Öz

Kur’an-ı Kerim’in doğru anlaşılmasında Kur’an ilimleri önemli bir rol oynamaktadır. Bu yüzden müfessirler eserlerinde Kur’an ilimlerinden istifade etmişlerdir. Son dönem müfessirlerinden Fadl Hasan Abbas da tefsirinde bu konuya önem veren âlimlerden biridir. Bu makalede, Fadl Hasan Abbâs’ın Tefsîrü’l-Kur’âni’l-mecîd adlı tefsiri Kur’an ilimleri açısından incelenmiştir. Söz konusu eser, 452 bölümlük canlı bir radyo yayınının yazıya geçirilmiş hali olarak tam bir Kuran tefsiridir. Söz konusu eseri farklı kılan özelliklerden biri, el ile yazılmış bir tefsir olmamasıdır. Şöyle ki Fadl Hasan, Kur’an-ı Kerim’i ilk defa 1971’de Ürdün radyosunda canlı yayın yaparak 400 bölümde yaklaşık yüz saatte tefsir etmiştir. Her bölüm on beş dakika civarında sürmüştür. İkinci defa yine Ürdün’de yayın yapan “Hayat FM”de her bölüm 20 dakika sürmek üzere 452 bölümde ve toplamda 150 saatten fazla bir süreyi kapsayacak şekilde canlı yayında Kur’an’ı yeniden tefsir etmiştir. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-mecîd, müellifin vefatından sonra, kızı başta olmak üzere tefsir ve Kur’an ilimleri sahasında ihtisaslaşmış kişiler ve meşhur öğrencileri tarafından radyo kayıtlarının yazıya dökülerek kitap haline dönüştürülmesinden meydana gelmiştir. Son dönemde yazılmış olmasının yanı sıra radyoda canlı yayınlanıp daha sonra yazıya aktarılması, Fadl Hasan Abbâs’ın söz konusu tefsirini önemli kılan hususlardan birisidir. Çalışmamızda Tefsîrü’l-Kur’âni’l-mecîd adlı eser, mekkî-medenî, sûre ve âyetler arasında münasebet, sebeb-i nüzûl, müşkilu’l-Kur’ân, nâsih-mensûh, muhkem-müteşabih, i’câzu’l-Kur’ân, kısasu’l-Kur’ân ve emsâlu’l-Kurân gibi belli başlı Kur’an ilimleri açısından incelenmiştir. Makalede ilk olarak Fadl Abbâs’ın hayatı hakkında kısaca bilgi verilecek, eserleri tanıtılacak, daha sonra özellikle Tefsîrü’l-Kur’âni’l-mecîd adlı eseri bağlamında Kur’an ilimlerine yaklaşımı üzerinde durulacak-tır.

Anahtar Kelimeler

Fadl Hasan Abbas, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Mecîd, Kur’an ilimleri

Kaynakça

• Abbâs, Fadl Hasan. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn: esâsiyyâtuhû ve’t-ticâhâtuhû ve menâhicuhû fî’l-‘asri’l-hadîs. Ammân: Dâru’n-Nefâis, 2016.
• Abbâs, Fadl Hasan. Gizâu’l-cenân bi-semeri’l-cinân: muhâdarât fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Ammân: Dâru’n-Nefâis, 2007.
• Abbâs, Fadl Hasan. İtkânu’l-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Ammân: Dâru’l-Furkân, 1997.
• Abbâs, Fadl Hasan. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-mecîd. Ammân: Cem’iyyetü’l-Muhâfaza ‘ale’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1. Basım, 2017.
• Abîdî, Ebû Mucâhid. “Hivârun ilmiyyun ma’al-Ustâz ed-Duktûr Fadl Hasan Abbâs”. Erişim 23 Ağustos 2022. https://vb.tafsir.net/forum/القسم-العام/الملتقى-العلمي-للتفسير-وعلوم-القرآن/2294-حوار-علمي-مع-الأستاذ-الدكتور-فضل-حسن-عباس-أستاذ-التفسير-وعلوم-القرآن-في-جامعة-اليرموك#post2294.
• Adnân Şerîf eş-Şeyh, Efnân Muhammed. el-Kıssatu’l-Kur’âniyye inde’ş-Şeyh Fadl Abbâs. Amman: Câmi’atü’l-Ulûmi’l-İslâmiyye el-Âlemiyye, Doktora Tezi, 2015.
• Akça, Yunus. Müfessirlerin Müşkil Âyetlere Yaklaşımları. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Akdemir, Esma. Fadl Hasan Abbâs’ın Kur’an İlimlerine Katkıları (İtkânu’l-Burhân’ın Burhân ve İtkân ile Karşılaştırılması). Siirt: Siirt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Akyüz, Zafer. “Fadl Hasan Abbâs’a Göre İ’câz ve Çeşitleri”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2020), 353-371.
• Akyüz, Zafer. “Fadl Hasan Abbâs ve Belâgate Dair Eserleri”. Universal Journal of Theology 4/1 (2019), 87-101.
• Akyüz, Zafer. Fadl Hasan Abbâs ve Belâğat İlmindeki Yeri. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
• Altuntaş, Halil. Şahin, Muzaffer. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2008.
• Aydar, Hidayet. “Ürdün Üniversitelerinde Tefsir Alanında Yapılan Çalışmalar”. İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 0/7 (2003), 15-59.
• Bedir, Murteza. “er-Rahbiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/412-413. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Birışık, Abdulhamit. Muhammed, Hüseyin Abdülhâdî. “Mübhemâtü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/436. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Cemâl Mahmûd Ebû Hassân. “Ulemâu min vatanî: ed-Duktûr eş-Şeyh Fadl Hasan Abbâs”. (Erişim Tarihi 09.01.2023), http://alrai.com/article/10397719
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 36. Basım, 2020 . Cherim, Enghin. “Fadl Hasan Abbâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. EK-1/445-446. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
• Cûrânî, Muhammed b. Yûsuf b. İsmail el-Hebîl. el-Ustâz ed-Duktûr Fadl Hasan Abbâs ve cuhûduhû fi’t-tefsîr ve ulûmi’l-Kur’ân. Ammân: Câmi’atü’l-Ulûmi’l-İslâmiyye el-Âlemiyye, Doktora Tezi, 2012.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed eş-Şerîf el-Hüseynî el-Hanefî, et-Ta’rîfât. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2018.
• Çetin, Abdurrahman. “Nesih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/579. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Demir, Şehmus. Mitoloji Kur’ân Kıssaları ve Tarihi Gerçeklik. İstanbul: Beyan Yayınları, 2003.
• Demirci, Muhsin. “Esbâb-ı Nüzûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/360. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Demirci, Muhsin. Kur’an ve Tefsir Konusunda Bilinmesi Gereken 88 Soru. İstanbul: Beyan Yayınları, 2019.
• Duman, M. Zeki. “Kur’an-ı Kerim’de Neshe Delil Gösterilen ve Mensuh Addedilen Âyetlerin Mana Yönünden Yeniden Gözden Geçirilip Değerlendirilmeleri”. Bilimname: Düşünce Platformu 17 (2009), 9-50.
• Durmuş, İsmail. “Mesel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/293. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Ebû Ömer, Ahmed Tâhir. “Kadim İlim Geleneğimizin Son Temsilcisi Prof. Dr. Fadl Hasen Abbâs”. çev. Celalettin Divlekci, Marife 13/3 (2013), 206.
• Görgün, Tahsin. “Kur’an Kıssalarının Neliği (Mahiyeti) Üzerine Kur’an Kıssalarının Anlam ve Değeri”. IV. Kur’an Haftası Sempozyumu. Ankara: Fecr Yayınları, 1998.
• Güven, Şahin. Erdemli Toplumun İnşası. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2017.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-ayn müratteben alâ hurûfi’l-mu’cem. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Işıcık, Yusuf. Kur’an’ı Anlamada Temel İlkeler. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 1. Basım, 2021. Itr, Nûreddîn. ‘Ulûmü’l-Kur’âni’l-kerîm. Dımaşk: Dâru’l-Minhâc, 2021.
• Iyık Kur’an: Maanilerinin Kırgızça Kotormosu. çev. Abdışükür İsmailov vd. Erkam Matbaası, 2006.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmet b. Fâris b. Zekeriyya. Mekâyîsü’l-luğa. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2008.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmet el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-‘Arab. Kâhire: Dâru’l-Meârif, ts.
• Karagöz, Mustafa. Sözlükbilim ve Tefsir -Tehzîbü’l-Lüga-. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Kattân, Mennâ’ Halîl. Mebâhis fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Kefevî, Ebu’l Bekâ Mûsa. el-Külliyyât. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2014.
• Makhmudov, Bakhtier. Fadl Hasan Abbâs’ın “Tefsiru’l-Kur’âni’l-Mecîd” Adlı Eserinin Tefsir İlmi Açısından Tahlili. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Okuyan, Mehmet. “Kur’ân’da Gizemli Bir Yolculuğun Kıssası”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 13/13 (2004), 45-109.
• Râgıb el-Isfahânî, Ebû’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed. Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2009.
• Said el-Hın, Mustafa. el-Kâfi’l-vâfî. Dımaşk: Dâru’r-Risâle el-Âlemiyye, 2017.
• Selîme b. Ali. Mesleku Fadl Hasan Abbâs fî reddi’ş-şübühât min hilâli kitâbihî İtkânü’l-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. b.y: Câmiatu eş-Şehîd Hamma Lahdar, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Senâ Fadl Abbâs, el-‘Allâme ed-Duktûr Fadl Hasan Abbâs ve cuhûduhû fi’t-tefsîr. Ammân: Dâru’l-Endülüs, 2014.
• Seyithanoğlu, Ayşe. Kur’an Meselleri. Kahramanmaraş: Samer Yayınları, 2020.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• Şengül, İdris. “Kıssa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/498. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Şimşek, Sait. Kur’an’ın Anlaşılmasında İki Mesele. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 7. Basım, 2021.
• Turan, Abdülbaki. “el-Elfiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/28. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Vahş, Fâtıma. el-Medârisü’l-İslâmiyye ve’l-vataniyye fî Filistîn. Amman, y.y. 2011.
• Yargıcı, Atilla. “Mekkî ve Medenî Sûrelerin Ana Mesajları Açısından Değerlendirilmesi”. İslam Araştırmalar Dergisi 17/4 (2004), 281-294.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “el-Muhtasar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/666-667. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Müteşâbih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/204. İstan-bul: TDV Yayınları, 2006.
• Yerinde, Âdem. “Müşkilü’l-Kur’ân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/164. İs-tanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yüksel, Emrullah. “Cevheretü’t-Tevhîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/457. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1990.
• Zürkânî, Muhammed Abdü’l-‘Azîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1995.