The Development of the Recursive Love Argument in Fakhr al-Dīn al-ʿIrāqī: From the Comparison with Kitarō Nishida’s Philosophy

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 2, 30 - 45, 30.11.2025

Kie Inoue

https://doi.org/10.32739/ustad.2025.8.84

Öz

This paper analyzes the conceptual framework of love as theorized by Fakhr al-Dīn al-ʿIrāqī (1211–1289), a prominent Sufi scholar belonging to the school of Ibn al-ʿArabī, from the perspective of comparing it with the philosophical discourses on love by the Japanese philosopher Kitarō Nishida. The present article will focus on ʿIrāqī’s masterpiece, Lamaʿāt, and analyse his process of reconstructing the metaphysical concept of existence (wujūd) into a recursive structure where the lover, the beloved, and love itself are ontologically unified. The phenomenon of love is most often depicted as an emotion directed from one entity toward another. Consequently, the concept of love necessitates the presence of an object. However, within the framework of ʿIrāqī’s concept of love, the object of love is posited as God Himself, and love is characterized as cyclical. While Sufism often typically discusses love from the ascetic toward God, or love from God toward humanity, ʿIrāqī’s structure of love differs from such typical examples. Consequently, the cyclical nature of ʿIrāqī’s concept of love serves to negate the phenomenon of union with God occurring between two entities. The doctrine places greater emphasis on the concept of separation from God (firāq) than on union with God as the primary mode of God’s self-manifestation. The present paper puts forward the argument that ʿIrāqī’s conception of love as a self-reflective, non-dualistic movement finds a close parallel in Nishida’s proposed metaphysics of the self and his understanding of “God as the dynamic foundation of existence.” By contrasting ʿIrāqī's circular structure of love with Nishida’s discussions of God and love, this paper reveals a shared commitment to a non-objectifying, reflexive ontology in which God manifests through the mirror of the self. This comparative study sheds light on the originality in ʿIrāqī’s thought, whilst also establishing a framework for discourse between Sufism and Oriental philosophy.

Anahtar Kelimeler

Fakh al-Dīn al-‘Irāqī , Kitarō Nishida , Lamaʿāt , recursive love , separation from God (firāq).

Fahreddîn-i Irâkî’de Döngüsel Aşk Teması: Kitarō Nishida’nın Felsefî Görüşüyle Karşılaştırmalı Bir İnceleme

Öz

Bu makale, Ekberî ekolün tanınmış mensuplarından olan Fahreddîn-i Irâkî’nin (1211-1289) kuramlaştırdığı aşk kavramını, Japon filozof Kitarō Nishida’nın aşk hakkındaki felsefi söylemleriyle karşılaştırmalı bir perspektiften analiz etmektedir. Mevcut makale, Irâkî’nin başyapıtı Lema‘ât’e odaklanarak onun varlık (vücûd) kavramını, âşık, mâşuk ve aşkın kendisinin ontolojik olarak birleştiği döngüsel (recursive) bir yapıya dönüştürme sürecini çözümlemeye çalışacaktır. Aşk olgusu, çoğu zaman bir varlıktan diğerine yönelen bir duygu olarak tasvir edilir. Sonuç olarak, aşk kavramı bir nesnenin varlığını gerektirir. Ancak, Irâkî’nin aşk anlayışı çerçevesinde, aşkın nesnesi, Tanrı’nın kendisi olarak konumlandırılır ve döngüsel bir karaktere sahiptir. Tasavvuf düşüncesinde genellikle sâlikten Hakk’a veya Hak’tan insanlara doğru yönelen muhabbetten söz edilirken, Irâkî’nin aşk yaklaşımı, bu tipik örneklerden farklılık gösterir. Bu nedenle, Irâkî’nin aşk anlayışındaki döngüsellik, iki ayrı varlık arasında gerçekleşen bir vuslat olgusunu geçersiz kılar. Bu anlayış, Hakk’ın tecellisinin birincil biçimi olarak, Hakk’a vâsıl olmaktan ziyade O’dan ayrılışa (firâk) daha büyük bir vurgu yapar. Bu makale, Irâkî’nin kendine dönüşlü (self-reflective) ve ikilik içermeyen bir hareket olarak aşk tasavvurunun, Nişida’nın öne sürdüğü benliğin metafiziği ve “varlığın dinamik temeli olarak Tanrı” anlayışında yakın bir paralel bulduğu argümanını ileri sürmektedir. Bu makale, Irâkî’nin döngüsel aşk anlayışını Nishida’nın Tanrı ve aşk hakkındaki tartışmalarıyla karşılaştırarak, Tanrı’nın benliğin aynasından tecelli ettiği, nesneleştirmeyen ve dönüşlü bir ontolojiye yönelik ortak bir bağlılığı ortaya koymaktadır. Bu karşılaştırmalı çalışma, Irâkî’nin düşüncesindeki özgünlüğe ışık tutarken, aynı zamanda tasavvuf ve Doğu felsefesi arasında bir söylem çerçevesi de oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fahreddîn-i Irâkî , Kitarō Nishida , Lema‘ât , döngüsel aşk , firâk.

Kaynakça

• al-Ghazālī, Aḥmad. Sawāniḥ. Edited by Naṣr al-Allāh Pūrjawādī. Tehrān: Intishārāt-i Bunyād-i Farhang-i Īrān, 1980.
• al-ʿIrāqī, Fakhr al-Dīn. Lamaʿāt. Edited by Muḥammad Khwājawī. Tehrān: Intishārāt-i Mawlā, 2021/2022.
• ---. Kullīyāt-i Dīvān-i Shaykh Fakhr al-Dīn Ibrāhīm Hamadānī Mutakhalliṣ bi ʿIrāqī. Edited by Saʿīd Nafīsī. S.l., Sāzimān-i Intishārāt-i Jāvīdān, 1994/1995.
• Baldick, Julian. “Medieval Ṣūfī Literature in Persian Prose.” In History of Persian Literature: From the Beginning of the Islamic Period to the Present Day. Edited by G. Morrison. Leiden, E. J. Brill, 1981.
• Chittick, William C. “ʿErāqī, Fakhr al-Dīn Ebrāhīm.” Encyclopaedia Iranica Online. Accessed August 19, 2025. https://iranicaonline.org/articles/eraqi.
• ---. Ibn ʿArabī, Heir to the Prophets. Oxford: Oneworld, 2007.
• ---. Fakhr al-Dīn ʿIrāqī: Divine Flashes. Translated by William Chittick and Peter Lamborn Wilson. New York/Mahwah: Paulist Press, 1982.
• Corbin, Henry. En Islam iranien: Aspects spirituels et philosophiques: Les fidèles d’Amour, Shî’isme et Soufisme. Vol. 3. Paris : Gallimard, 2009.
• ———. L'imagination créatrice dans le soufisme d’Ibn ʿArabi. Paris : Entrelacs, 2023.
• Feuillebois-Pierunek, Ève. “Fakhr al-Dīn ʿIrāqī.” Encyclopaedia of Islam Three Online. Accessed August 19, 2025. https://doi.org/10.1163/1573-3912_ei3_COM_32520.
• Ibn al-ʿArabī. al-Futūḥat al-Makkīya. 9 vols. Edited by Nawāf al-Jarrāḥ. Bayrūt: Dār al-Ṣādir, n.d.
• Jāmī, ʿAbd al-Raḥmān. Nafaḥāt al-Uns min Ḥaḍarāt al-Quds. Edited by Maḥmūd ʿĀbidī. Tehrān: Intishārāt-i Sukhan, 2015.
• Kita, Motonori. Shishite Ikiru Tetsugaku (The Philosophy of Living Through Death). Tokyo: Koyo Shobo, 2025.
• Lumbard, Joseph E. B. Aḥmad al-Ghazālī, Remembrance, and the Metaphysics of Love. New York: State University of New York Press, 2016.
• Maraldo, James W. “Nishida Kitarō.” Stanford Encyclopedia of Philosophy. Accessed August 19, 2025. https://plato.stanford.edu/entries/nishida-Kitarō/.
• Nishida, Kitarō. Nishida Kitarō Zenshū (Complete Works of Kitarō Nishida). 19 vols. Tokyo: Iwanami Shoten, 1965.
• Nishitani Keiji. “Ku to Soku (all is vanity).” In Koza Bukkyo Shiso (Lectures on Buddhist Thought). Vol. 5. Tokyo: Risosha, 1982.
• Nishitani Keiji and Seiichi Yagi. Chokusetu Keiken (Direct Experience). Tokyo: Shunjyūsha, 1989.
• Pūrjawādī, Naṣr Allāh. Bāda-ʾi ʿIshq: Pazhūhishī dar Maʿnā-i Bāda dar Shiʿr-ʿIrfān-i Fārsī. Tehrān: Nashr-i Kārnāma, 2008.
• Rūmī, Maulānā Jalāl al-Dīn. Mas̲nawī-i Maʿnawī. Edited by R. A. Nicholson. Tehrān: Hirmis, 2011.
• Zargar, Cyrus Ali. Sufi Aesthetics: Beauty, Love, and the Human Form in the Writings of Ibn ʿArabī and ʿIrāqī. Columbia: University of South Carolina Press, 2011.