Her Zaman Muhammed: Şeyh İbrâhîm Niyâs’ın Üç Risâlesi ve Şiirleri Özelinde Nebevî Hamde Dâir Vezinler

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 2, 66 - 111, 14.12.2022

Oludamini Ogunnaıke

https://doi.org/10.32739/ustad.2022.2.30

Öz

Günümüz şair ve akademisyenlerinden Joshua Bennett, yakın bir zamanda şöyle bir açıklamada bulundu: “Eğer siyahlara özgü çalışmalar (black studies), gerçekten de bilginin yeniden yazılması, sözde Batı medeniyetinin devam etmekte olan bir eleştirisiyse, -Wynter, Robinson ve diğerlerinin bize hatırlattığı gibi-, o vakit şiir mutlak bir biçimde gerekli olacaktır. Daha geniş manada siyahlara özgü çalışma alanları gibi, siyah şiirin (black poetry) tedrisi, sadece basit bir katkı veya niş bir mesele niteliğinde değildir. Tarihsel olarak şiir, siyah sosyal ve entelektüel yaşamın tam merkezinde yer almaktadır.” Bu tespit, Senegalli Sûfî Şeyhi ve âlim İbrâhim Niyâs’ın kurucusu olduğu Feyzâ Ticâniyye (Fayḍa Tijāniyya) nazariyesinde olduğu kadar hiçbir edebî veya entelektüel gelenek için doğru değildir. Takipçileri tarafından ma‘rifet (ilahi bilgi) ve velâyet (kudsiyet) “seli” olarak tanımlanan Feyzâ, müntesipleri arasında (Afrika ve Avrupa dillerinin yanı sıra) Arapça dilinde, özellikle de ma‘rifeti etkili bir biçimde hem ifade eden hem de ona erişimi kolaylaştıran Peygamber’i öven hakiki bir tasavvuf edebiyatı teşekkül ettirmiştir. İbrâhim Niyâs’a ait üç kısa risale ile şiirlerinin yakın okuması yoluyla bu makale, Niyâs’ın mânevî idrâkinin nebevî şiire nasıl yansıdığının ana hatlarını şu kavramlarla ortaya koymaya çalışmaktadır: Onun edebî eserlerine hayat vererek külliyatını yapılandıran ve Feyzâ Ticâniyye mensuplarının mânevî, sosyal ve entelektüel yaşamlarını şekillendiren ortak nokta Hakikat-i Muhammedî ile yakın ilişkisi bulunan kozmoloji, epistemoloji ve antropoloji. Ticânî gelenek ve Mağrip/Batı Afrika tasavvufu üzerine yapılmış önceki çalışmalara dayanan bu makale, bu nebevî şiirselliğin “insan” tasavvuru üzerindeki etkilerinin ve Niyâs’taki gibi edebiyatın, bilgi etiği ve modern “Batılı” insan kategorisinin yeniden değerlendirilmesi etrafında dönen çağdaş tartışmalara yaptığı ve yapabileceği müdahalenin incelenmesiyle son bulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şeyh İbrâhim Niyâs, Batı Afrika Sufizmi, Nebevî şiir, Hakikat-i Muhammedî, Shaykh Ibrāhim Niasse, West African Sufism, Prophetic poetics, the Muhammadan Reality

All Muhammad, All the Time: Shaykh Ibrahim Niasse’s Prophetic Poetics of Praise in Three Treatises and Poems

Öz

Contemporary poet and scholar Joshua Bennett recently wrote, “If black studies is indeed the rewriting of knowledge itself, an ongoing critique of so-called Western civilization—as Wynter and Robinson and others remind us—then poetry will be absolutely essential. Like the field of black studies more broadly, the teaching of black poetry is not simply additive nor is it a niche concern. Historically poetry is at the center of black social and intellectual life.” Of no literary or intellectual tradition is this more true than that of the Fayḍa Tijāniyya, inaugurated by the Senegalese Sufi Shaykh and scholar, Shaykh Ibrāhim Niāsse (d. 1975). Described by its initiates as a “flood” of ma‘rifa (divine knowledge) and wilāya (sanctity), the Fayḍa has also produced a veritable outpouring of Sufi literature in Arabic (as well as African and European languages) among its adherents, particularly Arabic poetry in praise of the prophet that both expresses and facilitates access to ma‘rifa in a particularly effective manner. Through close readings of three short treatises and poems of Ibrāhim Niāsse, this paper attempts to outline Niāsse’s prophetic poetics of spiritual realization: the closely-linked cosmology, epistemology, and anthropology converging on the Muhammadan Reality (al-ḥaqīqa al-Muḥammadiya) that animates and structures his literary oeuvre and shapes the spiritual, social, and intellectual lives of the members of the Fayḍa Tijāniyya. Building on earlier studies of the Tijānī tradition and Maghrebi/West African Sufism, this article concludes with an examination of the implications of this prophetic poetics for the conception of the “human,” and the intervention literature such as Niāsse’s has made and can make in contemporary debates surrounding the ethics of knowledge and the re-evaluation of the modern, “Western” category of the “human.”

Anahtar Kelimeler

Shaykh Ibrāhim Niasse, West African Sufism, Prophetic poetics, the Muhammadan Reality

Kaynakça

• Rudolph Ware, Zachary Wright, and Amir Syed Jihad of the Pen: The Sufi Literature of West Africa (Cairo: The American University of Cairo Press, 2018)
• Rüdiger Seesemann, The Divine Flood: Ibrahim Niasse and the Roots of a Twentieth-Century Sufi Revival (Oxford University Press, USA, 2011)
• Rudolph Ware, Zachary Wright, and Amir Syed Jihad of the Pen: The Sufi Literature of West Africa (Cairo: The American University of Cairo Press, 2018)