Rūzbihān al-Baqlī’s Effort to Legitimize the Shaṭaḥāt of the Sūfīs: “Shaṭaḥāt” in the Holy Qur’ān, Hadīth and Sayings of the Companions

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 68 - 82, 02.07.2024

Adem Urhan

Öz

The general characteristic of shaṭaḥāt(ecstatic utterances) is that they are perceived as contrary to the apparent rules of religion, and as being obscure and incomprehensible. Thus, Sūfīs wrote commentaries to demonstrate that shaṭḥ is not in conflict with sharīa and to eliminate ambiguity and inexplicability. Rūzbihān al-Baqlī (d. 606/1209) is one of the Sūfīs who has made statements on this subject. This article is about Rūzbihān al-Baqlī’s comments on the expressions that he named as shaṭaḥāt in the Holy Qur’ān, hadīths and sayings of the Companions. The aim of this article is to ascertain whether al-Baqlī, also known as Shattāḥ al-Fars or Shaykh al-Shattāḥ, offered commentary on verses, hadīths, and sayings of the Companions, which he regarded as shaṭaḥāt. Additionally, it seeks to evaluate the effectiveness of his interpretations in legitimizing shaṭaḥāt as a means of spiritual guidance. It is of scientific importance that al-Baqlī’s comments on the verses, hadīths and sayings of the Companions as presented in his works are analysed and made available for researchers. The study revealed that al-Baqlī elucidated the verses, hadīths and sayings of the Companions, which he regarded as shaṭaḥāt, in a straightforward manner.It can be posited that this endeavour represents a preliminary attempt to justify the inclusion of Sūfī sayings in his work and to elucidate their meaning.

Anahtar Kelimeler

Tasawwuf, Shattah-i Fârisī, Sheikh-i Shattah, Rūzbihān al-Baqlī, Shathiye

Rûzbihân-ı Baklî’nin Sûfîlerin Şatahâtını Meşrûlaştırma Çabası: Kur’ân-ı Kerîm, Hadis ve Sahâbî Sözlerinde “Şatahât”

Öz

Dinin zahiri ahkâmına aykırıymış gibi görülme, kapalılık ve anlaşılmazlık şathiyelerin genel özelliğidir. Bu nedenle sufiler, şatahâtın şeriata muhalif olmadığını göstermek, kapalılığı ve anlaşılmazlığı ortadan kaldırmak için şerhler yazılmışlardır. Bu sûfîlerden birisi de Rûzbihân-ı Baklî’dir. Bu makale, Rûzbihân-ı Baklî’nin Kur’ân-ı Kerîm, hadis-i şerîf ve sahabe sözlerinde şatahât olduğunu belirttiği ifadelere dair yapmış olduğu yorumlarını konu edinmektedir. Makalemiz, Şattâh-ı Fârisî, Şeyh-i Şattâh olarak nitelendirilen Rûzbihân-ı Baklî’nin şathiye olarak ele aldığı âyet-i kerîme, hadis-i şerîf ve sahabenin sözlerini makul bir çerçevede şerh edip etmediğini ve yaptığı yorumlarla sufilerin şatahâtını meşrûlaştırma çabasının ne derece etkili olduğunu ortaya koymayı hedeflemektedir. Daha önce ülkemizde Rûzbihân-ı Baklî’nin eserlerinde zikrettiği bu konu ve seçtiği âyet, hadis ve sahabenin sözleri üzerine çalışma yapılmaması, makalenin bilimsel açıdan ne denli önemli olduğunu göstermektedir. Nihai olarak, Rûzbihân-ı Baklî’nin şatahât kabilinde değerlendirdiği âyet, hadis ve sahabenin sözlerini sade ve yalın bir şekilde izah ettiği, onun bu çabasının eserinde yer verdiği sufi sözlerinin mâzur görülme sebeplerini gösterme ve daha anlaşılır kılınması açısından ön hazırlık mâhiyetinde olduğu müşahede edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Şattâh-ı Fârisî, Şeyh-i Şattâh, Rûzbihân-ı Baklî, Şathiye

Etik Beyan

Bu çalışma 06.03.2024 tarihinde savunduğum "RÛZBİHÂN-I BAKLÎ’NİN HAYATI, ESERLERİ VE TASAVVUFÎ GÖRÜŞLERİ" adlı doktora tezimden kısmî olarak istifade edilerek üretilmiştir.

Kaynakça

• Aksu, Hüsamettin. “Hurûfîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XVIII, 1998, 408-412.
• Altuntaş, Hüseyin. Rûzbihân el-Baklî’nin (ö. 606/1209) Arâisü’l-Beyân İsimli Tefsirinde Müteşâbihât". Yüksek Lisans, Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı, 2021.
• Baklî, Ebû Muhammed Sadrüddîn Rûzbihân. ʿAbherü’l-ʿâşıkîn. thk. Henry Corbin, Muhammed Mu’în. Paris-Tahran: Kitâhâne-i Moisonneuve, 1987.
• ---. Mantıku’l-Esrâr bi-Beyâni’l-Envâr. çev. Kâsım Mîr Âhirî. Tahran, 1340.
• Baklî, Ebû Muhammed Sadrüddîn Rûzbihân. ʿAbherü’l-ʿâşıkîn. thk. Henry Corbin, Muhammed Mu’în. Paris-Tahran: Kitâhâne-i Moisonneuve, 1987.
• ---. Meşrebü’l-ervâh. çev. Kâsım Mir Âhirî. Tahran: İntişârât-ı Âzâdmehr, 1389.
• ---. Şerh-i Şathiyyât. thk. Henry Corbin. Tahran: İntişârât-ı Tahûrî, 1396.
• Baltacı, Halil. “Tasavvufî Tecrübenin Tezahürü: Tasavvufta Şathiye Meselesi”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 47 (2021): 219-243.
• Bozhüyük, Mehmet Emin. “Hurûf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XVIII, 1998, 397-401.
• Cebecioğlu, Ethem. “Şatahât İbarelerinin Anlaşılmasına Doğru: Metodik Bir Deneme”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 7, 17 (ts.): 7-27.
• Çakmaklıoğlu, Mustafa. “Hallâc’ın ‘Ene’l-Hakk’ Sözü Bağlamında Mevlânâ’nın Şatahât Yorumu”. Tasavvuf lmî ve Akademik Araştırma Dergisi 6, 15 (2005): 191-223.
• Dânişpejûh, Muhammed Takî. Rûzbihannâme. Tahran: Encümen-i Âsâr-ı Millî, 1347.
• Demir, Hasan Basri. "Bâyezîd-i Bistâmî ve Tasavvuf Anlayışı". Yüksek Lisans, İbn Haldun Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı, 2020.
• Deylemî, Ebü’l-Hasan. İbn Hafîf eş-Şîrâzî. ed. Annemarie Schimmel Tarı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1955.
• ---. Sîreti’ş-şeyhü’l-kebîr Ebû Abdillâh Muhammed b. Hafîf eş-Şîrâzî. ed. İbrahim Desûkî Şettâ. Kahire: Meşîetü’l-‘ammetü, 1977.
• Ebû ‘Abdullah Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. ed. Şu‘ayb el-Arna’ût vd. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 1996.
• Emiroğlu, İbrahim. Sûfî ve Dil, Mevlâna Örneği. İstanbul: İnsan Yayınları, 2002.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı. Ma’rifetnâme. I-IV. çev. Turgut Ulusoy. İstanbul: Hasankale İbrahim Hakkı Hazretleri Yardımlaşma Derneği, 1979.
• Gazzâlî, Ahmed. Sevânihu’l-Uşşâk (Âşıkların Hâlleri). çev. Turan Koç. Ankara: Hece Yayınları, 2016.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Hurûfilik Metinleri Kataloğu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1973.
• Gûherîn, Sâdık. Şerh-i Istılahât-ı Tasavvuf. I-VII. Tahran: İntişarat-ı Zevvar, 1382.
• Gündoğdu, Cengiz. “Mevlânâ (ö. 672 1273)’nın Şathiyye Türünde Yazdığı Bir Gazeli’nin Şerhi: Şerh-i Ebyât-ı Celâleddîn-i Rûmî”. Tasavvuf İlmî Akademik ve Araştırma Dergisi 3, (2002): 27-46.
• Hoca, Nazif. Rûzbihân-ı Baklî ve Kitâbu Keşfü’l-Esrâr’ı ile Farsça Bazı Şiirleri. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1971.
• İbn Haldûn. Tasavvufun Mahiyeti (Şifâü’s-sâil). ed. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1977.
• Karakuş, Ahmet. “Feyzi Halıcı Şiirinin Tasavvuf Bağlamında İncelenmesi”. SEFAD 46 (2021), 1-22.
• ---. Modern Türk Şiirinde Tasavvuf. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2021.
• Kaşânî, Abdurrezzâk. Istılâhâtü’s-sûfiyye. ed. Abdü’l-Âli Şâhin. Kahire: Dârü’l-‘İnâd, 1992.
• Kelâbâzî, Muhammed b. İbrâhim. Doğuş Devrinde Tasavvuf Ta’arruf. thk. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. Letâifü’l-İşârât. Beyrut: Daru’l-İlmiyye, 2000.
• ---. er-Risâle: Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi. ed. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1991. Mevlâna Celâleddin er-Rumî. Dîvân-ı Kebîr. I-VII. ed. Abdulbaki Gölpınarlı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Muhammed Davud, Abdulbarî. el-Fenâ ‘inde sûfiyyeti’l-müslimîn ve’l-ukâidi’l-uhrâ. Kahire: Dârü’l-Mısriyyeti’l-Lübnâniyye, 1997.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. I-III . İstanbul: MEB Yayınları, 1983.
• Pınar, Fatma. “Allah’ın Görülemeyeceği GörüşününTemellendirilmesinde ‘el-Muğnî’ Örneği”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6, 2 (2019): 257-279.
• Radî, Şerîf. Nehcü’l-Belâğâ. ed. Abdülbâkî Gölpınarlı. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nûreddin. Mâtürîdiyye Akaidi. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İFAV Yayınevi, 2017.
• Serrâc, Ebû Nasr. el-Lüma’: İslam Tasavvufu. çev. Yılmaz Hasan Kâmil. İstanbul: Erkam Yayınları, 1977.
• ---. el-Lüma‘ li Ebî Nasr Serrâc et-Tûsî. ed. Abdülhalim Mahmud ve Taha, Abdülbâki Surûr. Mısır: Dâru’l-kütübi’l-hadîse, 1960.
• Sîrcânî, Ali. el-Beyâz ve’s-Sevâd. Tahran, 1390.
• Suad el-Hakîm. İbnü’l-Arabî Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
• Tatçı, Mustafa. “‘Tasavvuf Edebiyatında Şathiyyâtı Sûfiyâne Geleneği’”. Türk Kültürü 24, 267 ( 1985): 481-486.
• Tofigh H. Sobhânî. “Mesnevî’de Söz Söyleme Engelleri”, Uluslararası Mevlânâ Bilgi Şöleni, Bildiriler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Uludağ, Süleyman. “Şathiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XXXVIII, 2010, 370-371.
• ---. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, 1995.
• Yüce, Abdulhakim. “İslâmî Türk Edebiyatında Şatahât”. İslâmî Türk Edebiyatı Sempozyumu, 2012, 183-193.