İbn ‘Arabî Düşüncesinde Estetik Anlayış

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 2, 52 - 72, 24.12.2024

Serkan Denkçi

https://doi.org/10.32739/ustad.2024.6.68

Öz

İnsan, dünya sahnesinde yer aldığı günden beri, merakıyla pek çok şeyi araştırmış, soruşturmuş ve kendisine gönül rahatlığı verecek şeyleri bulmaya çalışmıştır. Karşı karşıya kaldığı ya da tecrübe ettiği her objeyi anlamlandırma çabasında olmuş, ona güzel, çirkin, iyi, kötü, faydalı vb. estetik değerler yüklemiştir. Bu estetik değerlerden en önemlisi ise kuşkusuz güzellik değeridir. Estetiğin ele alıp incelediği güzellik fenomenini felsefî bir sorun olarak ilk kez Yunanlı filozoflar ele almış ve bu sorun üzerine tefekkür edip eserler vermişlerdir. İbn ‘Arabî ise güzelliği, hissî yönünü ihmal etmeden etik, estetik ve metafizik bir eksende incelemiştir. Onun düşüncesinde güzellik, tasavvufî terbiye sonucu elde edilen keşfî tecrübenin, varlığı idrakteki tesirleri bağlamında ele alınır. İbn ‘Arabî düşüncesinde insanın muhtelif hissî ve rûhî halleri, estetik hayatı olduğu kadar etik hayatı, hatta tanrı ve varlık anlayışını da tayin edici keyfiyettedir. Dahası İbn ‘Arabî düşüncesi, aşk sayesinde ruhlardaki güzelliğe, ruhlardaki güzellikten de eylemdeki güzelliğe ve neticede Mutlak Güzel’de yani Tanrı’da yok oluşa geçişi mümkün görür. Bu sebeple İbn ‘Arabî düşüncesinde metafizik, estetik ve etik arasındaki bağ oldukça kuvvetlidir. Bu düşünceye göre âlemdeki her şeyde Allah’ın Cemâl ismini alan ilâhî güzellik vardır. Güzellikten başka bir şey yoktur, zira Allah âlemi ancak kendi suretinde yaratmıştır ve O güzeldir. Böylece bütün âlem güzeldir. Güzellik, Allah’ın varlığa gösterdiği rahmetin ve lütfun bir sıfatıdır. Bu birlik feyezanından kaynaklanan güzellik, varlığı kapsar ve aslında bu birleyici güzelliğe “Cemalî Vahdet” denir.

Anahtar Kelimeler

Estetik, Güzellik, Varlık, Aşk, İnsan-ı Kamil, Kadın.

Aesthetics in Ibn ‘Arabī’s Thought

Öz

Ever since the human life started on earth, man has been curious about the world around him and sought for the things that would give him peace of mind. He has tried to make sense of every thing he has encountered or experienced, and has attributed aesthetic values such as beauty, uglyness, goodness, badness, usefulness, etc. to it. The most important of these aesthetic values is undoubtedly the beauty. The phenomenon of beauty, which falls within the field of aesthetics, was first addressed as a philosophical problem by Greek philosophers as they contemplated and wrote various works on it. Ibn ‘Arabī, on the other hand, approached beauty on an ethical, aesthetic and metaphysical level without neglecting its emotional aspect. In his thought, beauty is considered in the context of the effects of the experience of unveiling (kashf ) obtained as a result of Sufi training on the perception of existence. In Ibn ‘Arabī’s thought, the various emotional and spiritual states of man are in a quality that determines not only the aesthetic life but also the ethical life and even the understanding of God and existence. Moreover, Ibn ‘Arabī’s thought sees it possible to transcend by means of love first to beauty in spirits, then from beauty in spirits to beauty in actions, and ultimately to annihilation in the Absolute Beauty, that is, in God. Therefore, the interconnectedness between metaphysics, aesthetics, and ethics is quite strong in Ibn ‘Arabī’s thought. According to Ibn ‘Arabī, the divine beauty, the Beauty of God, is manifested in everything in the universe, There is nothing but beauty in this realm, because God created the universe in His own image, and He is beautiful. Thus, the entire universe is beautiful. Beauty
is an attribute of God’s mercy and grace to existence. The beauty that stems from this effulgence of unity encompasses existence, and in fact, this unifying beauty is called “Beautiful Unity.” In this article, we try to find answers to the questions below within the framework of Ibn ‘Arabī’s ontology, a founding thinker, realizer (muhaqqiq), and metaphysician in the field of Sufism, which is the dimension of perfection (iḥsān) in Islām “Is it possible to claim that there is an aesthetic understanding? If there is, then what is beautiful and/or ugly for Ibn ‘Arabī? What does the manifestation of divine beauty mean? What kind of perception can be suggested in considering the relationship between beauty and love? Does aesthetics have a role in establishing the existence of God?”

Anahtar Kelimeler

Aesthetics, Beauty, Being, Love, Perfect Man, Female

Kaynakça

• Altıntaş, Ramazan. İslam Düşüncesinde Tevhid ve Estetik İlişkisi. İstanbul: Pınar Yay. 2002.
• Bahtiyar, Lale. Sufi-Tasavvufi Arayışın Dışavurumu. çev. Mehmet Temelli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
• Başer, Hacı Bayram. “Tasavvufun Kimlik Mücadelesinin Bir Tezahürü Olarak Sûfîlerin ‘Allah Güzeldir Güzeli Sever’ Hadisi Hakkındaki Yorumları”, İslam ve Sanat, ed. Şeref Göküş-Rıfat Atay-Yasin Pişkin. İstanbul: Ensar Yayınları, 2015.
• Benito, Pablo. “On the Divine Love of Beauty”, Journal of the Muhyiddin Ibn ‘Arabi Society, 18 (1995): 1-22.
• Burckhardt, Titus. Aklın Aynası. çev. Volkan Ersoy. İstanbul: İnsan Sanat Yayınları, 2020.
• ---, İslam Sanatı Dil ve Anlam. çev. Turan Koç. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Chittick William. Hayal Âlemleri. çev. Mehmet Demirkaya. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2003.
• ---, Kozmos’taki Tek Hakikat. çev. Ömer Çolakoğlu. İstanbul: Sufi Kitap, 2010.
• ---, Sufi’nin Bilgi Yolu: İbn-i Arabi’nin Metafiziğinde Hayal. çev. Ömer Saruhanoğlu. İstanbul: Okuyan Us Yayınları, 2016.
• ---, The Sufî Path of Knowledge: Ibn al-‘Arabi’s Metaphysics of Imagination. New York: State University of New York Press, 1989.
• Coomaraswamy, Ananda Kentish. Sanatın Tabiatındaki Başkalaşım. çev. Nejat Özdemiroğlu. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Corbin, Henry. Bir’le Bir Olmak: İbn Arabi Tasavvufunda Yaratıcı Muhayyile. çev. Zeynep Oktay. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2013.
• Çetin, Mahmut. İslam Sanatının Özellikleri. Ankara: Biyografi Net Yayıncılık, 2018, 229.
• Demirli, Ekrem. İbnü’l Arabi Metafiziği. İstanbul: Sufi Kitap, 2013.
• ---, İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2009.
• ---, “Normatif Geleneğe Karşı Sembolik Anlatım: İbnü’l-Arabî’de Harf Sembolizmi”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (2008): 229-233.
• Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. İhya-i Ulumi’d-Din. çev. Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınevi, 2002.
• Gözel, Özkan. Ne-Varlık ve Ahlak-Trans- Ontolojik Bir Düşünüm. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Grünberg, Teo. Anlam Kavramı Üzerine Bir Deneme. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• Harris, Rabia Terri.“The Kitâb al-Jalāl wa-l Jamāl of Muhyiddin Ibn ‘Arabi: On Majesty And Beauty”, Journal of the Muhyiddin Ibn ‘Arabi Society, 8 (1989): 5-32.
• Hirtenstein, Stephen. Muhyiddin İbn Arabi: “Bir Merhamet Abidesi”. 2. Baskı. çev. İrfan Kelkitli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2021.
• İbn Arabi, Muhyiddin. Ahadiyet Risalesi. çev. Mahmut Kanık. İstanbul: İnsan Yayınları, 2021.
• ---, el-Bulga fi’l Hikmeh: Hikmette Son Nokta. çev. Vahdettin İnce. İstanbul: Kitsan Yayınları, 2008.
• ---, Fusûsu’l-Hikem. tah. Ebu Alâ Afîfî. 2. Baskı. Beyrut: Daru’l-Kitab al-Arabi, 1980.
• ---, el-Futûhâtu’l-Mekkiyye. Kahire: Mektebetü’s- Sekâfeti’d-Diniyye, t.y.
• ---, Hakikat Yolcusuna Kılavuz: Allah Yolundaki Müride Nasihatler. 2. Baskı. çev. Muhammed Bedirhan. İstanbul: Hayy Kitap, 2010.
• ---, İlahi Aşk. çev. Mahmut Kanık. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005. ---, Kitabu’l-Gâyât. çev. Osman Nuri Karadayı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2022.
• ---, Kitabu’l-Mesail, Resai’l İbn Arabi. thk. Muhammed Abdulkerim en-Nemrî. Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-ilmiya, 2001.
• ---, Nefsin Terbiyesi, çev. Selahaddin Alpay, haz. Recep Kibar. İstanbul: Kırkambar Yayınları,2011.
• ---, Resai’l İbn Arabi. I-II. thk. Said Abdulfettah. Beyrut: İntişaru’l-Arabi-Arab Diffusion Company, 2002.
• ---, Resâilü İbn Arabî (Kitâbu’l-Mesâil), hâş. Muhammed Abdülkerim en-Nemrî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• ---, Risaleler-1. çev. Vahdettin İnce. İstanbul: Kitsan Yayınları, 2004.
• ---, Tedbîrât-ı İlâhiyye. haz. Mustafa Tahralı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2001.
• ---, Tercumānu’l-eşvāk. Beyrut: Dar Sader Publishers, 2003.
• ---, Tercümânü’l-eşvâk (Arzuların Tercümanı), çev. Mahmut Kanık. İstanbul: İz Yayıncılık, t.y.
• İbn Arabi, Muhyiddin, Abdülkerim Cili. Mânevî Seferler,.çev. Muhammed Bedirhan. İstanbul: Nefes Yayınları, 2009.
• İbn Sina. Şifa Kitabı. haz. Hüseyin Gazi Topdemir. İstanbul: Say Yayınları, 2009.
• Kılıç, Mahmut Erol. Sufi ve Sanat. İstanbul: Sufi Kitap, 2015.
• Knysh Alexander. Tasavvuf Tarihi. çev. Nurullah Koltaş. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Morris, James William. “How to Study the Futuhat”, M uhyiddin İbn Arabi: A Commemorative Volume, ed. S. Hirtenstein vd., 73-89. England-Shaftesbury: Element Books Limited, 1993,.
• Lipton, Gregory. Rethinking İbn Arabi. United Kingdom: Oxford University Press, 2018.
• Mutluel, Osman. Kur’an ve Estetik. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2016
• ---, Güzelin Dile Geldiği Anlam İslam Sanatı. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. İşretü’n-nisâʾ. thk. Ebû Hâcer Muhammed Saîd Zağlûl, Kahire: y.y., 1989.
• Sağlam, Mevlüt. “Gazali Düşüncesinde Estetik”. Yüksek Lisans, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Sayın, Zeynep. İmgenin Pornografisi. İstanbul: Metis Yayınları, 2013.
• Süyûtî, Ebû’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. el-Câmiu’s-sagîr. thk. M. Muhiddin Abdülhamid. Dımeşk: Mektebetü’l-halbunî, ts.
• Sülemî, Ebu Abdurrahman. Tabakātu’s-Sufiyye. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Şah, İdris. Sufiler-Sufi Geleneğin Tarihsel ve Kültürel Bir İz Sürümü. çev. Ferma Lekesizalın-Nurullah Yakut. İstanbul: Beyaz Baykuş Yayınları, 2022.
• Tansuğ, Sezer. Herkes İçin Sanat. İstanbul: Altın Kitaplar Yayıncılık, 1982.
• Taşkent, Ayşe. Güzelin Peşinde-Farabi, İbn Sina ve İbn Rüşd’de Estetik. 2. Baskı, İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• Tiryaki, Mehmet Zahit. “Nefs Teorisi”, Metafizik-Nedensellik, Ruh, Nübüvvet ve Mead, I-II-III, ed. Ömer Türker, 1293-1315. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Toprak, Burhan. Din ve Sanat. İstanbul: Varlık Yayınları, 1962.
• Tunalı, İsmail. Sanat Ontolojisi. İstanbul: İnkilap Kitabevi, 2002.
• Tûsî,. Abdallah b. Ali es-Serrâc. el-Luma fî Târîhi’t-tasavvufi’l-islâmî Beyrut: Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2016.
• Uluç, Tahir. İbn Arabi’de Sembolizm. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
• Uludağ, Süleyman. Sufi Gözüyle Kadın. 6. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
• Vílchez, José Miguel Puerta. Aesthetics in Arabic Thought. translated by Consuelo Lopez-Morillas. Leiden: Brill, 2017.
• Zargar, Cyrus Ali. Sufi Aesthetics: Beauty, Love, and the Human Form in the Writings of Ibn ‘Arabi and ‘Iraqi. South Carolina: University of South Carolina Press, 2011.