Material Culture and Sufism: Ken‘ān Rifā‘ī Museum and Collections

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 2, 24 - 51, 24.12.2024

Hatice Hümanur Bağlı

https://doi.org/10.32739/ustad.2024.6.67

Öz

This study aims to evaluate objects related to the culture of Sufism and tarīqa within the context of contemporary
museum and exhibition collections. Specifically, it examines the artifacts of Ken‘ān Rifā‘ī, a
prominent Sufi sheikh from the late Ottoman period, showcased in two different venues, positing that these
collections will provide a new perspective on contemporary Sufi culture. These collections not only include
items of dervish accessories and outfits but also encompass objects of various natures, thereby opening a
gateway for evaluating the culture of Sufi artifacts. At the same time, examining the topic through modern
concepts such as nostalgia and fetishism provides an important comparative framework related to the
experiences encountered in the exhibitions. Additionally, the exhibitions feature a culture of visitation and
reverence, stemming from the tradition of sacred relics in Islām, indicating that the topic extends beyond
merely the displayed objects. The study employs a semiotic analysis approach for investigating material
culture elements. Rather than conducting a comprehensive inventory of all objects within the collections,
the focus is on systematic cultural evaluation. Analyzing these collections from the perspective of modern
museology in the post-Republican period of Türkiye will enable the development of original insights into
Sufi culture today.

Anahtar Kelimeler

Dervish garments and accessories, museology, material culture, sufism, visitation culture

Tasavvuf ve Maddi Kültür: Kenan Rifâî Müze ve Koleksiyonları

Öz

Bu çalışmada, tarikat ve tasavvuf kültürü ile ilişkili olarak görülen nesnelerin günümüzdeki müze ve sergi
koleksiyonları bağlamında değerlendirilmesi planlanmıştır. Özellikle son dönem tasavvuf şeyhlerinden
Kenan Rifâî’nin iki farklı mekânda sergilenen eşyalarına dair değerlendirmelerin, günümüzde tasavvuf
kültürü hakkında yeni bir perspektif sunacağı düşünülmüştür. Bu koleksiyonlar, “derviş çeyizi” tanımına
uygun nesneleri içerdiği gibi, farklı nitelikte eşyaları da barındırmakta ve bu da tasavvufi eşya kültürünü
değerlendirmek konusunda yeni bir kapı aralamaktadır. Bu sergilerle bağlantılı olarak, aynı zamanda kutsal
emanetler geleneğinden kaynaklanan, bir ziyaret ve hürmet kültürünün var olduğu da görülmektedir. Bu
da ele alınan konunun sadece sergilenen eşyalarla ilgili olmadığını göstermektedir. Aynı zamanda konunun
nostalji ve fetişizm gibi modern kavramlar üzerinden karşılaştırmalı analizi de sergilerde yaşanan deneyimlerle
ilgili önemli tespitler yapabilmeyi sağlamaktadır. Çalışmada ek bir yöntem olarak, maddi kültür
unsurlarının göstergebilimsel analiz yöntemi ile incelenmesi planlanmıştır. Bu yaklaşım aracılığıyla ele
alınan koleksiyonlardaki eşyaların tümünü kapsamaya çalışan bir envanter çalışması yerine sistematik
bir kültürel değerlendirme hedeflenmiştir. Bu koleksiyonların Cumhuriyet dönemi sonrasındaki süreçte
modern müzecilik perspektifinden ele alınması, günümüzde tasavvuf kültürüne dair özgün tespitlerin
yapılmasına da imkân sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Derviş Çeyizi, Müzecilik, Maddi Kültür, Tasavvuf, Ziyaret kültürü

Kaynakça

• Aslan, Rose. “The Museumification of Rumi’s Tomb: Deconstructing Sacred Space at the Mevlana Museum.” International Journal of Religious Tourism and Pilgrimage 2, 2 (2014): 1-16.
• Atasoy, Nurhan. Derviş Çeyizi: Türkiye’de Tarikat Giyim-Kuşam Tarihi. İstanbul: Kültür A.Ş. Yayınları, 2005. Aydın, Mehmet S. “İnsân-ı Kâmil”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXII, 2000, 330-331.
• Bağlı, Hümanur. “Material Culture of Religion: New Approaches to Functionality in Islamic Objects.” The Design Journal 18, 3 (2015): 305–325.
• Bakırcı, Naci. “Konya Mevlâna Dergâhı.” İstem, 10 (2007): 191–202.
• Bruner, Edward M. “Abraham Lincoln as Authentic Reproduction: A Critique of Postmodernism,” In Museums in the Material World, edited by Simon J. Knell, 319-337. London: Routledge, 2007.
• Buggeln, Gretchen T. “Museum Space and the Experience of the Sacred.” Material Religion 8, 1 (2012): 30–50.
• Burckhardt, Titus. Doğu’da ve Batı’da Kutsal Sanat. Translated by Turan Koç. İstanbul: Klasik, 2007.
• Cüre, İskender. “Tekke ve Zaviyelerin Kapatılmasından Sonra Türkiye’de Tarikatlar: Cumhuriyet Döneminde Cerrahilik.” 9. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi Bildiriler Kitabı III, 2022, 103-116.
• Dokuyan, Sabit. “Tekkelerin Kapatılması ve Tasfiye Süreci 1925-1938.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 98 (2021): 217–244.
• Duncan, Carol, and Alan Wallach. “The Universal Survey Museum.” In Museum Studies: An Anthology of Contexts, 51–70. 2004.
• Grabar, Oleg. İslam Sanatının Oluşumu. Translated by Nuran Yavuz. İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
• Gruber, Christiane. Jacqueline. Osmanlı-İslam Sanatında Tapınma ve Tılsım. İstanbul: Yapı Kredi Sanat, 2020.
• Güldütuna, Hatice Dilek. “Tasavvufta Sembolizme Tipik Bir Örnek: Ken’ân Rifâî’nin ‘Rifâî Mihrâbı’ Tasvîri.” Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9, 2 (2022): 1276–1307.
• Günay, Ünver. “Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dini Ziyaret Yerleri.” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1, 15 (2003): 5-36.
• Gündüzöz, Güldane. “Sembolizm ve Mitoloji Bağlamında Tasavvuf Kültüründe Hırka, Alem ve Seccade.” IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi, 123–136. 2015.
• ---. “Tasavvuf Kültüründe Hırka, Alem ve Seccade.” Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 64 (2017): 79–94.
• ---. “Tekke Hayatında Üç Muktedir Figür: Sancak, Alem ve Tuğ.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 85 (2018): 161–181.
• Gürbey, Hüsnü, Mahsuni Gül ve Hakkı Taşğın. “Tekke ve Zaviyelerini Kapatılmasının Ardından Hacı Bektaş Veli Dergâhı’ndaki Eşyaların Durumu.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 101 (2022): 421–440.
• Heidegger, Martin. Being and Time. Translated by Joan Stambaugh. Albany, NY: SUNY Press, 2010.
• Houtman, Dick, and Birgit Meyer (eds.) Things: Religion and the Question of Materiality. New York: Fordham University Press, 2012.
• “Museum Definition.” International Council of Museums. Erişim Tarihi: 1.8.2024. https:// icom.museum/en/resources/standards-guidelines/museum-definition/.
• Işın, Ekremve Selahattin Özpalabıyıklar (eds.) Hoş Gör Yâ Hû: Osmanlı Kültüründe Mistik Semboller, Nesneler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
• Kançal-Ferrari, Nicole, and Ayşe Taşkent (eds.) Tasvir: Teori ve Pratik Arasında İslam Görsel Kültürü. İstanbul: Klasik, 2016.
• ---. “İslamda Tasvir Problemi ile İlgili Son Dönem Literatürüne Bir Bakış.” Tasvir: Teori ve Pratik Arasında İslam Görsel Kültürü içinde, 117-153. İstanbul: Klasik, 2016.
• “Müze”. Cenan Vakfı. https://www.cenanvakfi.org/muze/. Erişim Tarihi: 5 Ekim 2024.
• “Müze Nedir?”. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Erişim Tarihi: 1.8.2024. https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-110024/s-s-s.html.
• M.K. Shaw, Wendy, Osmanlı Müzeciliği: Müzeler, Arkeoloji ve Tarihin Görselleştirilmesi. çev. Esin Soğancılar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• Maden, Fahri. “Bektaşilikte Giysi ve Sembol Olarak Tâc.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60 (2011): 65–84.
• Marx, Karl. Capital: A Critique of Political Economy/ Volume 1. Translated by Ben Fowkes. London: Penguin Books, 1976.
• Morgan, David, and Sally M. Promey (eds.) The Vsual Culture of American Religions. Berkeley: University of California Press, 2001.
• Muslu, Ramazan. “Türk Tasavvuf Kültüründe Tarikat Kıyafetleri ve Sembolik Anlamları.” EKEV Akademi Dergisi 12, 36 (2008).
• Necipoğlu, Gülru. “The Concept of Islamic Art: Inherited Discourses and New Approaches.” Journal of Art Historiography, 6 (2012).
• NEF Vakfı Ken’ân Rifâî Uluslararası Tasavvuf Kültürü Araştırma Merkezi. izi.TRAVEL. Erişim Tarihi: 5 Ekim 2024. https://izi.travel/es/c6b8-nef-vakfi-ken-an-Rifâî-uluslararasi-tasavvuf-kulturu-arastirma-merkezi/tr.
• Peirce, Charles. Writings of Charles S. Peirce: A Chronological Edition. Vol. 2. Bloomington: Indiana University Press, 1984.
• Pietz, William. “The Problem of the Fetish, I.” RES: Anthropology and Aesthetics 9, 1 (1985): 5-17.
• Schimmel, Annemarie. Tanrının Yeryüzündeki İşaretleri. İstanbul: Kabalcı, 2004.
• Stewart, Susan. On Longing: Narratives of the Miniature, the Gigantic, the Souvenir, the Collection. Durham, NC: Duke University Press, 1993.
• Strijdom, Johan M. “The Material Turn in Religious Studies and the Possibility of Critique: Assessing Chidester’s Analysis of the Fetish.” HTS Theological Studies 70, 1 (2014): 1–7.
• Sufi Museum. Erişim Tarihi: 5 Ekim 2024. https://www.sufimuseum.nl/.
• Tatçı, Mustafa. Halvetî Şabani Yolunun Adabı (Miyarı Tarikat). İstanbul: H Yayınları, 2013.
• Woodward, Ian. Maddi Kültürü Anlamak. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
• Woodward, Sophie. “Material Culture.” Accessed January 1, 2020. https://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780199766567/obo-9780199766567-0085.xml.
• Yahyâ Âgâh b. Sâlih el-İstanbulî. Mecmû‘atü’z- Zarâ‘if Sandûatü’l Ma‘ârif: Osmanlılarda Tarikat Kıyafetleri ve Sembolleri. ed. M. Serhan Tayşî ve Mustafa Aşkar. İstanbul: Sufi Kitap, 2006.
• Yalçınkaya, Arzu Eylül. Ken’an Rifâî:Hayatı, Eserleri ve Tasavvufi Anlayışı. İstanbul: Nefes Yayınları, 2021.