The Poetics of Divine Love: Metaphorical Expressions of ʿIshq in Rūmī’s Maѕnavī-i Maʿnavī

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 1, 101 - 126, 10.06.2025

Arzu Eylül Yalçınkaya

https://doi.org/10.32739/ustad.2025.7.78

Öz

Jalāl al-Dīn Rūmī’s (d. 672/1273) Maѕnavī-i Maʿnavī is replete with metaphors of love that function as epistemological and ontological instruments, serving both to impart knowledge and to reflect the structure of reality. This study examines how Rūmī employs the language of love as a means to express ineffable mystical realities of divine love and union, and to catalyze the transformation of the soul. Rūmī’s poetic metaphors—such as likening love to the astrolabe of God’s mysteries or to a consuming flame, images that frame love as both a navigational tool to the Divine and a fire that purifies by consuming the self—convey the paradoxical nature of divine love, wherein intense longing and self-annihilation lead to spiritual fulfillment. Through allegorical narratives and symbolic imagery, Rūmī articulates profound insights into the soul’s journey toward the Divine and its inner metamorphosis through love. The analysis highlights the indispensable role of metaphor in expressing what is beyond ordinary language, illustrating that in the Maѕnavī love is not merely a theme but a deliberate pedagogical tool and an existential principle guiding the seeker toward experiential knowledge of divine unity.

Anahtar Kelimeler

Sufism , Metaphor and Symbolism ʿIshq (Divine Love) , Metaphorical Expressions of Love , Masnavī-i Maʿnavī , Allegory , Fanāʾ

İlâhî Aşkın Poetikası: Mevlânâ’nın Mesnevî-i Maʿnevî’sinde Aşkın Metaforik İfadeleri

Öz

Celâleddîn Rûmî’nin (ö. 672/1273) Mesnevî-i Mânevî’si, hem bilgi aktarmaya hem de hakikatin yapısını aksettirmeye hizmet eden epistemolojik ve ontolojik araçlar olarak işlev gören aşk metaforlarıyla doludur. Bu çalışma, Mevlânâ’nın aşk dilini, ilâhî aşk ve tevhidin tarif edilemez mistik gerçekliklerini ifade etmek ve nefsin tekâmülünü hızlandırmak için nasıl bir araç olarak kullandığını incelemektedir. Mevlânâ’nın şiirsel metaforları -örneğin onun, aşkı, Allah’ın esrarının usturlabına ya da hem Hakk’a giden yol gösterici bir araç hem de benliği yakarak arındıran yakıcı bir aleve benzetmesi gibi- ilâhî aşkın paradoksal doğasını aktarır ki bunun içinde kişiyi mânevî itminâna götüren yoğun iştiyak ve ifna-yı nefs yer alır. Mevlânâ, alegorik anlatılar ve sembolik imgeler aracılığıyla, ruhun Hakk’a doğru yolculuğuna ve aşk yoluyla içsel dönüşümüne dair derin anlamları dile getirir. Bu çalışma, günlük dilin ötesinde olanı ifade etmede metaforun vazgeçilmez rolünü vurgulamayı ve Mesnevî’de aşkın sadece bir tema değil, bilinçli bir pedagojik araç ve tâlibi, ilâhî birliğin tecrübî bilgisine yönlendiren varoluşsal bir ilke olduğunu göstermeyi amaçlamaktadır

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf , Metafor ve Sembolizm , İlâhî Aşk (ʿIşk) , Aşkın Metaforik Anlatımları , Mesnevî-i Maʿnevî , Alegori , Fenâ.

Kaynakça

• Amoli, Ali Alizadeh and Eskandari, Bahaeddin. “Cognitive Metaphors of the Unity of Existence in Rumi’s Masnavi.” Journal of Language Studies 2, 1 (2024): 167-190.
• Armutlu, Sadık. “Şem ü Pervâne.” TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXVIII, 2010, 495–497.
• Ayad, Omneya. “Divine Love and Direct Witnessing in the Thought of Ibn ʿAjība.” The Maghreb Review 45, 4 (2020): 839-855.
• Baldick, Julian. Mystical Islam: An Introduction to Sufism. New York: NYU Press, 1989.
• Barks, Coleman. The Essential Rumi. San Francisco: HarperSanFrancisco, 1995.
• Çağıl, Necdet. “Hakikat-Mecaz Kutuplaşması Bağlamında Kur’an’da Temsili (Simgesel) Anlatım.” İslami İlimler Dergisi 8, 1 (2013): 93–112.
• Çatak, Adem. “Mevlânâ Celâleddin Rûmî’nin Mesnevî Adlı Eserinde Su Metaforu.” Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4, 7 (2015): 35-65.
• Carra de Vaux. Bernard. “Fanāʾ.” Encyclopaedia of Islam, First Edition Online, 2012. Accessed March 18, 2025. doi: https://doi. org/10.1163/2214-871X_ei1_SIM_2270.
• Ceyhan, Semih. “Mesnevî.” TDV İslâm Ansiklopedisi. XXIX, 2004, 325-334.
• ---. “Remiz.” TDV İslâm Ansiklopedisi. XXXIV, 2007, 566–568.
• Chittick, William C. Divine Love. Connecticut: Yale University Press, 2013.
• ---. Me and Rumi: The Autobiography of Shams-i Tabrizi. Louisville: Fons Vitae, 2004.
• ---. The Sufi Path of Love: The Spiritual Teachings of Rumi. Albany: State University of New York Press, 1983.
• Çiçek, Hasan. “Kadîm Üç Felsefe Problemi Bağlamında Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde Metaforik Anlatım.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44, 1 (2003): 293-311.
• Demirel, Şener. “Sembol, Sembolik Dil ve Bu Bağlamda Mesnevî’nin İlk 18 Beytindeki Sembolik Unsurlar.” Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 7, 3 (2012): 915–947.
• Ernst, Carl W. Words of Ecstasy in Sufism. Albany: State University of New York Press, 1985.
• Gamard, Ibrahim. “Jalaleddin Rumi and His Place in the History of Sufism.” In The Routledge Handbook of Sufism, edited by
• Lloyd Ridgeon, 103–117. London: Routledge, 2020.
• al-Ghazālī, Aḥmad. Sawāniḥ: Inspirations from the World of Pure Spirits. Translated by Nasrollah Pourjavady. London: KPI, 1986.
• al-Hallāj, Manṣūr. The Tawasin of Mansur al-Hallaj. Translated by Aisha Abd Ar-Rahman at-Tarjumana. Louisville, KY: Fons Vitae, 2002.
• Homerin, Th. Emil. The Wine of Love and Life: Ibn al-Fārid’s al-Khamrīyah and al-Qāysarī’s Quest for Meaning. Chicago: Middle East Documentation Center, 2005.
• J.T.P. De Bruijn, Persian Sufi Poetry: An Introduction to the Mystical Use of Classical Persian Poems. London: Curzon Press, 1997.
• Jamal, Mahmood. “Introduction.” Islamic Mystical Poetry: Sufi Verse from the Early Mystics to Rumi. London: Penguin Books, 2009, i–xxii.
• Kaval, Musa. “Mesnevi’de Aşk ve Âşık.” EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler 15, 49 (2011): 117-128.
• Keshavarz, Fatemeh. Reading Mystical Lyric: The Case of Jalal al-Din Rumi. Columbia: University of South Carolina Press, 1998.
• Kılıç, Sadık. İslâm’da Sembolik Dil. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995. Köle, Bekir. “The Ship Metaphor in Masnawi of Mawlana.” The Journal of International Social Research 9, 42 (2016), 1869-1877.
• Lewis, Franklin D. Rumi: Past and Present, East and West. Oxford: Oneworld Publications, 2000.
• Lewisohn, Leonard. “Jāmī and the Wine of Love.” In The Heritage of Sufism: Volume II: The Legacy of Medieval Persian Sufism (1150- 1500), edited by Leonard Lewisohn, 311–328.
• Oxford: Oneworld Publications, 1999. Meisami, Julie Scott. Medieval Persian Court Poetry. Princeton: Princeton University Press, 1987.
• Mojaddedi, Jawid. Beyond Dogma: Rumi’s Teachings on Friendship with God and Early Sufi Theories. New York: Oxford University Press, 2012.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. Seyyid Hüseyin Nasr: Tasavvufi Makaleler. Translated by Sadık Kılıç. İstanbul: İnsan Yayınları, 2002.
• Nicholson, Reynold. A. The Mystics of Islam. London: G. Bell and Sons, 1914.
• ---. (ed. and trans.) The Mathnawí of Jalálu’ddín Rúmí: Edited from the Oldest Manuscripts Available, with Critical Notes, Translation, and Commentary. I–VI. London: Luzac & Co., 1925–1940.
• Öngören, Reşat. “Mevlâna Celâleddîn-i Rûmî.” TDV İslam Ansiklopedisi. XXIX, 2004, 441-448.
• Özkan, Mustafa. “Gül ü Bülbül.” TDV İslam Ansiklopedisi. XIV, 1996, 222-223.
• Öztürk, Abdullah. “Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde Gece Sembolü.” Eskiyeni 5, 2 (2020): 77-96.
• Rūmī, Jalāl al-Dīn. Fīhi mā fīh. Translated by M. Ü. Tarıkâhya. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1985.
• ---. Fîhîmâfih. Translated by Meliha Anbarcıoğlu. İstanbul: Konya Mülâhakatı Eski Eserleri Severler Derneği, 2006.
• ---. Rubailer (Rubā‘iyyāt). Translated by Şefik Can. I-II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990–1991.
• al-Qushayrī, Abd al-Karīm. al-Risāla al-Qushayriyya. Edited by Abdülhalim Mahmûd. Matabah Muassasat Dāralşab, 1989.
• Schimmel, Annemarie. Mystical Dimensions of Islam. Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1975.
• ---. The Triumphal Sun: A Study of the Works of Jalaluddin Rumi. Albany: State University of New York Press, 1993;
• ---. As Through a Veil: Mystical Poetry in Islam. New York: Columbia University Press, 1982.
• Sülün, Murat. 41 Temsil İle Kur’ ân Gerçeği. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2017.
• Uludağ, Süleyman. “Aşk (Tasavvuf).” TDV İslâm Ansiklopedisi. IV, 1991, 11–17.
• ---. “İşaret.” TDV İslâm Ansiklopedisi, XXIII, 2001, 423.
• ---. “Remiz.” TDV İslâm Ansiklopedisi. XXXIV, 2007, 566-568.
• ---. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2007.
• Yeniterzi, Emine. Sevginin Evrensel Mühendisi: Mevlânâ. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Yalçın, Emel Sünter. “Mesnevî’de Aşk.” Türk İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 3 (2007): 223–233.