Mahremî’nin (ö.942/1535) Mecmau’l-Letâyif Adlı Farsça Eseri

Yıl 2021, , 427 - 474, 30.06.2021

Çetin Kaska

https://doi.org/10.5281/zenodo.5008189

Öz

Meşhur kişilerin başlarından geçen ilginç olayları anlatan kısa, etkileyici bazen güldürücü ve çoğunlukla ders ve ibret verici küçük fıkralara latîfe denilmektedir. Osmanlı döneminde lâtife yazan şair ve yazarlarımızdan biri de Mahremî’dir. Mahremî Mecmau’l-Letâyif adını verdiği Farsça eserini Âcem sultanlarının meclislerinde anlatılan, Sa’dî-i Şîrâzî ve bazı Acem nüktedanların naklettiği latîfeleri toplayarak hazırlamıştır. Manzum ve mensur karışık 50 latîfenin yer aldığı bu eserde 56 beyit ve 6 mısra bulunmaktadır. Eserdeki latîfeler Sa’dî-i Şîrâzî, Sultan Yakub, Lütfullâh-i Nîşâbûrî, Fettâhî-i Nîşâbûrî, Mîrzâ Baysungûr, Molla Câmî, Sultan Hüseyin Baykarâ, Alî Şîr Nevâî, Hâfız-i Şîrâzî, Ubeyd-i Zâkânî ve daha birçok kimse hakkındadır. Kendisi hakında az bilgi bulunan Mahremî, bu eserindeki latîfe sayısını, adını ve mahlasını zikretmiştir. Mahremî bu eserini, Ubeyd-i Zâkânî’nin latîfelerinin ve Câmî’nin Bahâristân’ındaki eğlendirici hikâyelerin okunduğu bir gece meclisinde hazırlamaya karar vermiştir. Mahremî bu eseri adının meclislerde anılmasını sağlamak ve dönemin nüktedanlarının latîfelere kolay ulaşmasına yardımcı olmak için yazmıştır. Eser Câmî’nin Bahâristân’ı örnek alınarak hazırlanmıştır. Mahremî’nin Mecmau’l-Letâyif’inin yer aldığı yazma mecmuada, ondan sonra ikisi Türkçe olmak üzere 34 latîfenin yer aldığı bir Mecmau’l-Letâyif daha bulunmaktadır. Bu eserin Mahremî’ye ait olup olmadığı belli değildir. Bu makalede Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi Koleksiyonu’nda bulunan Mahremî’nin Mecmau’l-Letâyif adlı eseri ilk defa ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mahremî, Mecmau’l-Letâyif, Latîfe, Farsça Latîfeler, Osmanlı Şairi

Mahrami's (d. 942/1535) Persian Work Titled Majma al-Latayif

Öz

The word "latifa" means beautiful words, jokes and humor that make people laugh, entertain, cheer up. This word is used in literature to mean funny short stories and words. In the past, such works were called latayifname. Latifas are written both in verse, in prose and in verse-prose. In latifas, interesting aspects of famous people and extraordinary people are expressed in story style. The idea intended to be said in the latifas are expressed in an allegorical way, so that the danger of hurting and upsetting the person being spoken to is eliminated. Latifas, which are sometimes obscene and vulgar, often compromise the linguistic features of the period in which they were written, moreover, latifas include idiomatic and phraseological elements of the period in which they were written. Latayifnames, which have the characteristics of stories in terms of narration and anecdotes in terms of humor, portray either the life and character of either an adult, a community or directly a person. Latifa became a literary term in Ottoman literature after the sixteenth century. After this period, magazines in which latifas were collected and written were called latayif or latayifname. The latifas were brought together in a separate work as well as in works on various subjects. Short and beautiful stories are called Latifa in Persian literature, and people such as Shah Nimatullah Wali, Husayn Waiz Kashifi, Mirza Mahdi Sukuhi, Saadi Shirazi, Ubayd Zakani and Jami wrote works in this field. People such as Mawlana, Idris Bitlisi, Lami Celebi, Abdullah Celebi, Zati, Fahim Kadim and Mahrami wrote latifa in Turkish literature.

Anahtar Kelimeler

Mahrami, Majma al-Latayif, Latifa, Persian Latifas, Ottoman Poet, Mahrami, Majma al-Latayif, Latifa, Persian Latifas, Ottoman Poet

Kaynakça

• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2005.
• Uslu, Mustafa. Ansiklopedik Türk Dili ve Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Yağmur Yayınları, 2007.
• Karataş, Turan. Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• Tekin, Arslan. Edebiyatımızda İsimler ve Terimler. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1995.
• Aynur, Hatice. “Mahremî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 27/390-91. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003,
• Demirel, Şener. “16. Yüzyıl Divan Şairlerinden Tatavlalı Mahremî ve Şütürnâmesi”. Milli Folklor, 65 (2005), 49-66.
• Aynur, Hatice. “Tatavlalı Mahremî’nin Şehnâmesi’nde Suriçi İstanbul’u”. Yıllık: Annual of İstanbul Studies 2 (2020) 175-18.
• Aynur, Hatice. Mahremi ve Şehnâme’si, I. Kısım Yavuz Sultan Selim Dönemi İnceleme-Metin-Sözlük-Dizin. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1993.
• Değirmençay, Veyis. Farsça Şiir Söyleyen Osmanlı Şairleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2013.