A Musician Mehmet Baha Pars (es-Sheikh Mehmet Beyefendi) (1877-25 October 1953)

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 149 - 169, 31.12.2023

Muhammet Kemaloğlu

Öz

Mehmet Baha Pars, the subject of the research, was born in Bursa, Karaseyh neighborhood in 1877, as the son of Şeyh Hacı Baha Efendi and Halime Hanım. He is teacher and poet. The magazine "Alem-i Musiki", which he published, is the first Ottoman music magazine published in the Ottoman Empire. He is also the first Turkish composer to compose an operetta. After completing Bursa High School, he went to Istanbul and graduated from Darüttedris School in Aksaray, where he studied, in 1897. In 1902, he graduated from Alyans İzraelit (Alliance Israélite) in Beyoğlu. When he returned to Bursa, which is back in town, he became the sheikh of the Ahmed Baba Lodge upon his father's death. Besides his duty as a sheikh, he became one of the pioneers of the music movement in the city. In the whole study, archive documents, primary sources, copyright and research works, memories and information shared by Mehmet Baha Pars's acquaintances/relatives in life were used as a primary resources.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Baha Pars, Âlem-i Musiki, Operetta, Ahmed Baba Lodge, Halide Edip Adıvar.

Bir Musikişinas Mehmet Baha Pars (eş-Şeyh Mehmet Beyefendi) (1877-25 Ekim 1953)

Öz

Araştırmanın konusu olan Mehmet Baha Pars, 1877 yılında Bursa, Karaşeyh mahallesinde, Şeyh Hacı Baha Efendi ile Halime Hanım'ın oğlu olarak doğmuştur. Öğretmen, şairdir. Yayımladığı “Âlem-i Musiki” dergisi, Osmanlı Devleti’nde neşredilen ilk Osmanlıca müzik dergisidir. Aynı zamanda kendisi, operet besteleyen ilk Türk bestecidir. Bursa İdadisi'ni tamamlamasının ardından yüksek öğretimini İstanbul Aksaray'daki Dârüttedrîs Mektebi'nde 1897 yılında tamamlamıştır. 1897 yılında bitirdi. 1902 yılında ise Beyoğlu'ndaki Alyans İzraelit (Alliance Israélite) mektebinden mezun olmuştur. Doğduğu yer olan Bursa'ya döndüğünde, babasının vefatı üzerine Ahmed Baba Tekkesinin Şeyhliğine getirilmiştir. Şeyhlik görevinin yanında kentteki müzik hareketinin öncülerinden birisidir. Çalışmanın tamamında, birincil kaynaklar olarak arşiv vesikaları, telif ve tetkik eserler, anılarla ve Mehmet Baha Pars’ın hayattaki tanıdıkları/akrabalarının paylaştığı bilgilerden istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Baha Pars, Âlem-i Musiki, Operet, Ahmed Baba Tekkesi, Halide Edip Adıvar.

Kaynakça

• "Balerin Nilüfer Baha Pars Dün Öldü”, Milliyet, 22 Aralık 1966,s.1.
• “Çek Sefarethanesinin Otomobili İki Kanını Çiğnedi”, Milliyet, 29 Temmuz 1958, 5.
• “Ölüm”, Cumhuriyet, Sayı:5629, 12 Kânunusani 1940 Cuma, s.4.
• “Ölüm-Nilüfer Pars”, Cumhuriyet, Sayı:5629, 12 Ocak 1940, s.4.
• “Sanat Haberleri”, Sanat Dünyası, Ocak, 1967 www.openaccess.hacettepe.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11655/5642/6.pdf?sequence=1&isAllowed=y Erişim Tarihi: 26 Nisan 2021.
• “Vefat”, Akşam, No:7625,12 Kânunusani 1940 Cuma, s.4. adalar-postasi. Erişim Tarihi: 20 Şubat 2021.http://adalar-postasi-guncel.blogspot.com/2012/03/17-2682.html
• Ağca, H.(2007). “Pars, Hakkı Baha” Maddesi, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, C.7, O. Cihat-Süyinşiayev, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Akkılıç, Y. (2002).Bursa Ansiklopedisi, (4.cilt), Burdef Yayınları. Alaaddin Yavasca, Turkısh Musıc Movements In The Last Century,http://www.turkishmusicportal.org/en/articles/turkish-music-movements-in-the-last-century
• Altın İş, Amerika’nın En Meşhur Çocuk Kitablarından.(1927). Çeviren/Hazırlayan: Nilüfer Baha, Maarif Kütübhanesi, İstanbul, sayfa:.94+1.
• Alumni Journal. (2012). Selma (Baha) İris ACG 31, RC Quarterly, Spring, Summer, s.72.
• Ateş Pars Beyle Yapılan Görüşme 25 Nisan 2021.
• Aydın, M. B. (2004). Âlem-i Musiki-Çevriyazım ve İnceleme, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Aydın, M. Beste.(2004).Âlem-i Mûsikî (Çevriyazım ve inceleme). Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi.
• belgeseltarih.com. Erişim Tarihi: 20 Şubat 2021. https://www.belgeseltarih.com/bursanin-ilk-guzeli-ipek-kralicesi-leman-sadullah-saydam/.
• belleten Erişim Tarihi: 22 Mayıs 2021.https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/3264/tur
• Besteleriyle İstiklal Marşı'nın Hikâyesi.(2014). Tahsin Yıldırım İbrahim Öztürkçü, Bağcılar Belediyesi Kültür Yayınları Dizisi, No:258.
• bgc.org.tr. Erişim Tarihi: 19 Mayıs 2021. http://bgc.org.tr/ansiklopedi/pars-mehmet-baha.html
• bgc.org.tr. Erişim Tarihi: 19 Mayıs 2021.http://bgc.org.tr/ansiklopedi/bursa-turk-musikisi-cemiyeti.htm
• Bilgi, S. G.(2006). Erken Cumhuriyet Döneminde Bursa’da Gündelik Yaşam (1923-1950), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Birinci, A. (1995). “Meşrutiyet Matbuatı (1324-1325)/I”, Kebikeç, (2), 143-148.
• Bozkurt, C.(2015). Millî Mücadele Döneminde Muhittin Baha Pars, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi,s.11-32.
• Burdur Vilayeti 1928.(2012). Yayına Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Kadir Şeker, Burdur.
• bursa.bel.tr. Erişim Tarihi: 20 Şubat 2021. https://www.bursa.bel.tr/dosyalar/yayinlar/bursadazaman_6.pdf Bursa’nın Köklü Eğitim Kurumları Bursa Kız Lisesi (Bursa Kız Muallim Mektebi). (2012).
• bursadakultur.org Erişim Tarihi: 19 Mayıs 2021.http://www.bursadakultur.org/guzellik_yarismasi.htm
• bursadakultur.org. Erişim Tarihi: 19 Mayıs 2021. http://www.bursadakultur.org/pars_ailesi.htm
• core.ac.uk Erişim Tarihi: 20 Şubat 2021.https://core.ac.uk/download/pdf/159214250.pdf
• Cumhuriyetarsivi.com. Erişim tarihi: 20.02.2021.https://www.cumhuriyetarsivi.com/katalog/192/sayfa/1958/7/26/3.xhtml
• Çetintaş, B. (2011). “Müzik Bu Ailenin Genlerinde Var”, NTV Tarih, Sayı:34,Kasım, s.34-35.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi COA. DH. MKT.02655.00015.001.001
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi COA. DH. MKT.02689.00040.001.001
• divanmakam.com Erişim Tarihi: 20 Şubat 2021.https://divanmakam.com/forum/cignendi-yeter-varligimiz-cehl-ile-kahre-vatan-sar-mehmet-baha-pars-seyh-acem-asiran. 10544/
• divanmakam.com. Erişim Tarihi: 19 Mayıs 2021.
• dunyabizim.com. Erişim Tarihi: 20 Şubat 2021. https://www.dunyabizim.com/gezi-mekan/rol-modelleriyle-sehirlerin-ruhu-bursa-h18604.html
• Duru, K.(2017). İttihat ve Terakki Hatıralarım.
• Duygu K.(2015). Türkiye’de Yerel Sivil Toplum Kuruluşlarının Mimari Korumaya Katkıları: Bursa Eski Eserleri Sevenler Kurumu ve Restorasyon Faaliyetleri, Ocak.
• Feyzi, A.(2016). Türk Müzik Kültüründe Patrimonyal Sistem ve On dokuzuncu Yüzyılla Birlikte Gelen Değişim, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, vol.9,no.47 , pp.1195-1209.
• Günergun, F. (2006). Osmanlı Bilimi Araştırmaları, Adnan Adıvar Özel Sayısı, Prof. Dr. Feza Günergun’un (Bilim Tarihi Anabilim Dalı Başkanı) Konuşması, Editör: Feza Günergun, Cilt: VII, (2), s.203-204.
• Harrell, B. (1980). Bursa Rehberi, Çev. Suna Asımgil, Redhouse Yayınevi, s.27.
• https://divanmakam.com/wiki/mehmet-baha-pars-seyh.4307/
• https://makaleler.mkutup.gov.tr/SonucListe.aspx?Pgn=2&Ara=bedrettin%20pars&Auth=undefined&AId=undefined&PbId=undefined&Dergi=undefined&PbBgYr=undefined&PbNdYr=undefined&Lngg=undefined&Sbjt=undefined&Dtl=undefined&DtSrc=0&SrcTp=undefined&SrcDrc=undefined&MakAut=undefined&AuthDer=undefined&issn=undefined
• Hüdâvendigâr Vilayeti Salnâmesi, Sene 1287/1870, 1. Sene, Matbaa-i Vilayet-i Hüdâvendigâr.
• Kaplanoğlu, R.(1988).Bursalı Şair ve Yazar ve Ünlüler Ansiklopedisi.
• Kaplanoğlu, R.-Balkan, N. (2009). 120 Yıllık Tarihi Bir Çınar Bursa Ticaret ve Sanayi Odası, Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları.
• Kaplanoğlu, R.-Kaplanoğlu, O. (2019). Tipodan Ofsete Bursa Basın Tarihi (1866-1974).
• Kara, M. (1987). “Bursa Tekkeleri ve Tasavvufi Hayat Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (1),s.77-88.
• Kemaloğlu, M.(2022).Hakkı Baha Pars: Hayatı ve Eserleri (1879-1942), Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi / Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2022.
• Kepecioğlu, K. (2009). Bursa Kütüğü, Cilt: III, Haz. Hüseyin Algül-Osman Çetin-Mefail Hızlı-Mustafa Kara-M. Asım Yediyıldız, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Kepecioğlu, K. (2009).Bursa Kütüğü, Cilt: IV, Yay. Haz. Hüseyin Algül-Osman Çetin-Mefail Hızlı-Mustafa Kara-M. Asım Yediyıldız), Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Kıyak, H. (2013). “Osmanlı’dan Günümüze Bursa’da Müzik”, II. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi, Bildiriler Kitabı I, Star Ajans Matbaacılık.
• Kumaş, N. (2020).II. Abdülhamid Döneminde Bursa’da Sosyal Hayat (1876-1909).
• Kurmuş, Ö.S. (1992). “Bursa'da Basılan Kitaplar”, Türk Dünyası Araştırmaları,(76), Şubat, s.157-170.
• Kuter, M.( 2011).Tarihe Yön Veren Kent: Bursa, Bursa Kültür A.Ş. Mehmet Akif-Türkiye'de Modernleşme ve Gençlik Bilgi Şöleni, Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları, Ankara:2007.
• Mehmet Ş. (1332). Yâdigari Şemsi, Mısrî Dergâhı Seccâdeneşinî, Matbaa-i vilâyet, Bursa.
• Melikoğlu, B.(2009). “Türkiye’de Kurulan İlk Hayvanları Koruma Derneğinin Tarihsel Gelişimi”, Vet Hekim Der Derg, 80 (1), s.37-44.
• milliyet.com.tr. Erişim tarihi: 20.02.2021.http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Arsiv/1958/07/26 mkutup.gov. Erişim Tarihi: 20 Şubat 2021.
• Neylâ ve Bekir Peynircioğlu Arşivi.
• Nilüfer Pars (Muallim), "Türkiye Hayvanları Koruma Cemiyeti Ana Nizamnamesi", İkdam, Sene:2, Sayı:422,10 Birinci Teşrin 1940 Perşembe, s.4.
• Özcan, N. (2012). “Osman Şevki Uludağ”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, (42), s.122-124.
• Özer, E.(2007). Osmanlı’da Tekke ve Tarikat Islahatları-II. Mahmud Dönemi ve Sonrası, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Öztahtalı, İ. İ. (2009). Bursalı Emrî Murad Efendi ve Divanı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Öztürk, Y. (2020). “Âlem-İ Mûsikî Dergisi Özelinde “Mûsikîşinâslar” Üzerine Bir İnceleme", Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:39, Denizli, s.379-391.
• Öztürk, Y. (2012).Bursa Basın Tarihi, Ekin yay.
• Parasız G.- Gülüm O.( 2018).Türk Halk Müziğindeki Doğal Çok Sesliliğin Müzik Eğitimindeki Yansımaları, Yükseköğretim ve Bilim Dergisi 8, no.1, s.22-28.
• Pehlivan, N. (2018). “Pars Beyler”, Yeşil Bursa Dergisi, Kurtuluş Savaşının Kadın Efeleri Sayısı, Yıl: 5, (19), Kış, s.34-36.
• Prof. Dr. Bedrettin Pars Bey ve Bedriye Hanım’ın kızı Neylâ ve damadı Bekir Peynircioğlu ile yapılan görüşme, 27 Nisan 2021.
• projetsm.com. Erişim Tarihi: 19 Mayıs 2021.http://projetsm.com/bestekarlar/1014-mehmet-baha-pars-eserleri
• Raif Kaplanoğlu’ndan, e-posta ile alınmış belge.
• sabetayciavcisi. Erişim Tarihi: 20 Şubat 2021.http://sabetayciavcisi.blogspot.com/2015/03/ozdem-sanberk-pars-ailesi-halide-edip.html)
• Sadık Z.(2013). Türk Musikisi Alanında Çıkan Süreli Yayınların Değerlendirilmesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
• Sağlam, A.-Basut, F. (2016). “Türk Müzik Eğitiminin Sınıflama Sorunsalına Yönelik Bir Değerlendirme”, MÜZED Bölge Konferansı Bildirisi, Müzed Bölge Konferansı/Muzed Regional Conference, İpek Yolu'nda Müzik Kültürü ve Eğitimi, Music Culture & Education on the Silk Road, 17-19 Nisan/April 2014, İstanbul, Türkiye, Ocak, s.102-126.
• Sezen, A. (1992).Türk Müziğinde Nota Yayımcılığı (1875-1928),Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi-Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• sondakika.com. Erişim Tarihi: 20 Şubat 2021.https://www.sondakika.com/haber/haber-prof-dr-kara-dan-100-yilin-dergileri-sergisi-7079931/
• Şebab Hatıralarından Mensur Şiirler: Baba Efendizade Mehmed Baha, Bursa,1324,Matbaa-i Emir,32+2 s.8.
• Walter de Gruyter (10 Kasım 2011). Türkischer Biographischer Index.
• yesilbursadergisi Erişim Tarihi: 20 Şubat 2021.http://www.yesilbursadergisi.com/mobil/koseyazisi.php?id=795
• yesilbursadergisi. Erişim Tarihi: 20 Şubat 2021. http://www.yesilbursadergisi.com/yazar/pars-beyler-sulalesi-795.html
• youtube.com. Erişim Tarihi: 20 Şubat 2021.https://www.youtube.com/watch?v=pjzmSQ9QCT8.