Between Fiction and History Biographical Narratives of Architects in Turkey

Yıl 2023, , 21 - 50, 30.12.2023

Selda Bancı

https://doi.org/10.55842/talid.1346441

Öz

This study aims to discuss the mediation of the biographical narratives in the relation of architecture to the past. As one of the old and deep-rooted literary genres, biography (life story) is one of the productive ways in the writing of history that has been also widely used in architectural historiography to understand and reconstruct the past. By focusing on an individual, these narratives which can be classified as biography, autobiography, memoirs and travel notes, and whose traces are followed in publications types like architects’ monographs and complete works (œuvre complète) alternate between literature and historiography. In other words, some life stories belong to literature and some to history. Yet, the biographical narrative concerns the dichotomy of fiction/reality, micro/macro history, subjectivity/objectivity, individual/society and past/present in the writing of history. While analyzing architecture from a historical perspective, we frequently encounter some of these dichotomies that also foster the biographical narrative. There have been discussions about the long-standing relationship between biography and the writing of history, and their differences and similarities from antiquity to the present; however, the biographical narrative is still used as a historical method. It seems that the widespread interest in biographical inquiry has emerged lately in Turkey in parallel with recent developments in the international environment. The growth and the increase in the popularity of life stories also affect the field of architecture. This also provides us an opportunity to (re)consider the multi-layered, complex relationship between architectural historiography and biographical narratives. In this context, my intention here is to examine the role of the biographical narratives in architectural historiography through architects’ autobiography. Here, the analysis of the problems related to method, and the expansions brought by the narratives to the historiography in which the individual established his/her own story, are at the center of the study. Based on the analysis of the current literature on the relationship between histor(iograph)y and biography and the theoretical frameworks they offer, the study attempts to provide a basis for architectural historiography and (auto)biographical research in architecture.

Anahtar Kelimeler

biographical narratives, architectural historiography, autobiography, biographical narratives of architects

Kurmacayla Tarihyazımı Arasında Türkiye’de Mimarların Yaşam Anlatıları

Öz

Bu çalışma, mimarlığın geçmişle ilişkisinde biyografik anlatıların aracılığını tartışmayı amaçlamaktadır. Tarihyazımının eski ve köklü yazın türlerinden biri olan biyografi (yaşamöyküsü), mimarlık tarihyazımının geçmişi anlama ve yeniden kurma çabasında çokça başvurduğu üretken ve ilham verici yollardan biridir. Biyografi, otobiyografi, hatıra, nehir söyleşi, gezi notları olarak sınıflayabileceğimiz, mimar monografisi ve mimarın bütün eserleri (oeuvre complete) gibi yayın türlerinde izleri takip edilen, bir bireyi ve/ya yaşamöyküsünü merkezine alarak kurulan bu anlatılar, edebî yazınla tarihyazımı arasında gider gelir. Bir diğer deyişle bazı yaşamöyküleri edebiyat, bazıları ise tarih alanına aittir. Ne var ki yaşamöyküsel anlatı, tarihyazımının doğasında var olan ve mimarlığı tarihsel bir perspektifle analiz etmede sıklıkla karşımıza çıkan makro-tarih ve mikro-tarih, nesnellik ve öznellik, kurmaca ve olgusallık, geçmiş ve şimdi, birey ve toplum tartışmalarına doğrudan temas eder ve bunlardan doğan açılımlardan beslenir. Bu nedenle, tarihyazımı ve biyografinin uzun yıllara dayanan ilişkisine, benzerlikleri ve farklılıklarına dair antik çağdan günümüze uzanan tartışmalara rağmen biyografik anlatı, yöntem ve olanaklar çerçevesinde halen güncel bir tarihyazımı yöntemi olarak kullanılmaktadır. Son dönemde Türkiye’de, uluslararası ortamdaki gelişmelere paralel bir şekilde biyografi çalışmalarına duyulan ilginin arttığı gözlemleniyor. Biyografik anlatının popülerleşmesi, çeşitlenmesi ve yaygınlaşması mimarlık alanını da etkilemektedir. Bu, aynı zamanda bize mimarlık tarihi yazımı ile biyografik anlatılar arasındaki çok katmanlı, karmaşık ilişkiyi (yeniden) düşünme fırsatı veriyor. Bu bağlamda amacım, yaşamöyküsel anlatıların mimarlık tarihyazımındaki rolünü mimarların otobiyografileri aracılığıyla incelemektir. Burada bireyin kendi öyküsünü kurduğu anlatıların tarihyazımına getirdiği (yeni) açılımlar ile yönteme dair sorunların tahlili çalışmanın merkezinde yer alıyor. Çalışma, tarih(yazımı) ve biyografi arasındaki ilişkiyi ele alan mevcut yazının ve ortaya koyduğu kuramsal çerçevelerin analizine dayanarak mimarlık tarihyazımı için bir altlık ve mimarlık alanındaki (oto)biyografi çalışmaları için bir temel oluşturmayı deniyor.

Anahtar Kelimeler

biyografik anlatı, mimarlık tarihyazımı, otobiyografi, mimarların yaşam anlatısı

Kaynakça

• Adams, Laurie Schneider, “Biography and Autobiography”, The Methodologies of Art: An Introduction, US: Westview Press, 1996, s. 101-18.
• Aksoy, Nazan, Kurgulanmış Benlikler: Otobiyografi, Kadın, Cumhuriyet, 3. baskı (ilk baskı 2009), İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• Anstey, Tim, “Authority and Authorship in L. B. Alberti’s De re aedificatoria”, Nordisk arkitekturforskning, sy. 4, 2003, s. 19-25.
• Anstey, Tim, Katja Grillner, ve Rolf Hughes (eds.), Architecture and Authorship, UK: Black Dog Publishing, 2007.
• Arnold, Dana, Reading Architectural History, London and New York: Routledge, 2002.
• Arnold, Dana ve Joanna Sofaer, “Introduction: Biographies and Space”, Biographies and Space: Placing the subject in art and architecture, Dana Arnold ve Joanna Sofaer (eds.), London and New York: Routledge, 2008, s. 1-5.
• Aurell, Jaume, “Autobiographical Texts as Historiographical Sources: Rereading Fernand Braudel and Annie Kriegel”, Biography 29, sy.3, 2006, s. 425-45.
• Auster, Paul, Kış Günlüğü, çev. Seçkin Selvi, 4. basım (Türkçe'de 1.basım 2012), İstanbul: Can Sanat Yayınları, 2020.
• Balamir, Aydan (ed.), Clemens Holzmeister - Çağın Dönümünde Bir Mimar, İstanbul: Boyut Yayın Grubu, 2010.
• Ballard, J. G., Çarpışma, ilk baskı 1973, çev. N. Deveci, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1997.
• Bancı, Selda. Matbu Mimarlıklar: Türkiye’de 1950’lerden 1980’lere Mimar Oto-Monografileri. Ankara: ODTÜ Yayıncılık, 2018.
• ———. “Kütüphane: [Kitap incelemesi] Çebiş Evi’nden Hisartepe’ye”. Mimarist, sy 2019/2-Mayıs (2019): 13-14.
• ———, ed. Mimar Nejat Ersin. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası - Mimarlar Derneği 1927, 2021.
• Barthes, Roland, Camera Lucida Fotoğraf Üzerine Düşünceler, 7. baskı, ilk Baskı 1992, çev. Reha Akçakaya, İstanbul: Altıkırkbeş Yayın, 2016.
• Barthes, Roland, Roland Barthes, 3.baskı, ilk Baskı 1998, çev. Sema Rifat, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015.
• Batur, Enis, “Bruno Taut, ‘dışarıdan’ bir Caninet-Portrait”, İstanbul Günlüğü 10.11.1936-13.12.1938, Bruno Taut, çev. Tevfik Turan, İstanbul: Kırmızı Kedi Yay., 2021, s. 7-11.
• Bektaş, Cengiz, Proje Uygulama 2: Cengiz Bektaş Mimarlık Çalışmaları, Ankara: Yaprak Kitabevi, 1979.
• Berntsen, Dorthe ve Annette Bohn, “Kültürel Yaşam Senaryoları ve Bireysel Yaşam Öyküleri”, Zihinde ve Kültürde Bellek, 2. Basım 2021, Pascal Boyer ve James V. Wertsch (eds.), çev. Yonca Aşçı Dalar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015, s. 79-105.
• Bourdieu, Pierre, “Yaşamöyküsü Yanılsaması”, Pratik Nedenler: Eylem Kuramı Üzerine, ilk baskı 1986, çev. H. Tufan, İstanbul: Kesit Yayıncılık, 1995, s. 81-89.
• Boyer, Pascal, “Anılar Ne İşe Yarar? Hatırlamanın Biliş ve Kültürle İlgili İşlevleri”, Zihinde ve Kültürde Bellek, 2.
• Basım 2021, Pascal Boyer ve James V. Wertsch (eds.), çev. Yonca Aşçı Dalar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015, s. 5-36.
• Braudel, Fernand, Tarih Üzerine Yazılar, 2. Baskı, ilk baskı 1958, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2016.
• Caine, Barbara, Biyografi ve Tarih, ilk baskı 2010, çev. Müge Sözen, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• Casas, Agustín Ferrer, Mies, Grafito Editorial, 2019.
• Çil, Nafi, Mimar Olmak, İzmir: TMMOB Mimarlar Odası İzmir Şubesi, 2007.
• De Man, Paul, “Autobiograhy as de-Facement”, The Rhetoric of Romanticism, New York: Columbia University Press, 1984, s. 67-81.
• De Solà-Morales, Ignasi, “Being Manfredo Tafuri: Wickedness, Anxiety, Disenchantment”, Architecture New York, sy. 25-26, 2000, s. 8-9.
• Düzenli, Halil İbrahim, İdrak ve İnşa: Turgut Cansever Mimarlığının İki Düzlemi, İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
• Eldem, Edhem, Bülent Tanju ve Uğur Tanyeli, Sedad Hakkı Eldem I: Gençlik Yılları, İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, 2008.
• Elmas, Erdoğan, Mimarlık Anıları 1963-2012, İstanbul: Mimarlık Vakfı İktisadi İşletmesi, 2012.
• Erten, Erdem, “Müzmin Bir Romantiğin Dağınık Güncesi: Nafi Çil ve ‘Mimar Olmak’ Üzerine İzlenimler, Ege Mimarlık, Temmuz, 2021, s. 30-32.
• Eyuboğlu Anhegger, Mualla, Hitit Güneşi, İstanbul: Doğan Kitap, 2003.
• Freely, Brendan ve John Freely, Galata, Pera, Beyoğlu: Bir Biyografi, çev. Yelda Türedi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• Geis, Patricia, Frank Lloyd Wright: Meet the Architect, Princeton Architectural Press, 2019.
• Gusdorf, Georges, “Conditions and Limits of Autobiography”, Autobiography: Essays Theoretical and Critical, James Olney (ed.), Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1980, s. 28-48.
• Hajer, Maarten, “The Generic City”, Theory, Culture and Society 16, sy. 4, 1999, s. 137-44.
• Hasol, Doğan, Aferin Desinler Diye… “Doğan Hasol Kitabı”, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
• Hines, Thomas S., “The Search for Frank Lloyd Wright: History, Biography, Autobiography”, Journal of the Society of Architectural Historians 54, sy. 4, 1995, s. 467-76.
• Hsu, Frances, “The Ends of Modernism: Structuralism and Surrealism in the Work of Rem Koolhaas”, Doktora Tezi, ETH Zürich, 2003.
• Isenberg, Noah. “Reading ‘Between the Lines’”, Unlikely History: The Changing German-Jewish Symbiosis, 1945-2000, Leslie Morris ve Jack Zipes (eds.), England: Palgrave, 2002, s. 155-82.
• Karaaslan, Merih, Merih Karaaslan - Yapıtlar Anılar 1, Ankara: Karaaslan Mimarlık Ltd. Şti., 2001.
• Kitap Tanıtımı: Hayatı Sevdim, Yavuz Önen. Mimarlar Derneği 1927. çevrimiçi, 2021.
• https://www.youtube.com/watch?v=j0GIPLgUgxg.
• Kostof, Spiro (ed.), The Architect: Chapters in the History of the Profession, New York, Oxford: Oxford University Press, 1977.
• Leach, Andrew, “Choosing History: A Study of Manfredo Tafuri’s Theorisation of Architectural History and Architectural History Research”, Doktora Tezi, Universiteit Gent, 2006.
• https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/000/955/648/RUG01-000955648_2010_0001_AC.pdf.
• Leach, Andrew, Mimarlık Tarihi Nedir?, İlk baskı 2010, çev. Hayrullah Doğan, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Leckie, Shirley A., “Biography Matters: Why Historians Need Well-Crafted Biographies More than Ever”, Writing Biography Historians & Their Craft, Lloyd E. Ambrosius (ed.), Lincoln, London: University of Nebraska Press, 2004, s. 1-26.
• Lee, Hermione, Biography: A Very Short Introduction, New York: Oxford University Press, 2009.
• Lejeune, Philippe, “Özyaşamöyküsünde Yenilik Yapılabilir mi?”, çev. İhsan Batur. Kitap-lık Dergisi, sy. 37, 1999, s. 163-74.
• Lobsinger, Mary Louise, “That Obscure Object of Desire: Autobiography and Repetition in the Work of Aldo Rossi”, Grey Room Summer, sy. 8, 2002, s. 38-61.
• Marcus, Laura, Autobiography: A Very Short Introduction, UK: Oxford University Press, 2018.
• Marwick, Arthur, The New Nature of History: Knowledge, Evidence, Language, Basingstoke, Hampshire: Palgrave, 2001.
• McAdams, Dan P., “The Psychology of Life Stories”, Review of General Psychology 5, sy. 2, 2001, s. 100-122, https://doi.org/10.1037/1089-2680.5.2.100.
• Özkan, Suha ve Engin Yenal, Sedad Eldem ile Söyleşiler, İstanbul: Literatür, 2014.
• Popkin, Jeremy D., History, Historians & Autobiography, Chicago: University of Chicago Press, 2005.
• Randall, William L,. Bizi “Biz” Yapan Hikâyeler: Kendimizi Yaratma Üzerine Bir Deneme, çev. Şen Süer Kaya, ilk baskı 1999, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• Rossi, Aldo, Bilimsel Özyaşamöyküsü, çev. Berk Cankurt, İstanbul: Arketon Yayınları, 2022.
• Suher, Hande, Kamu Yararı’nı Öncelikli Gören Bir Yaşam Öyküsü İnsanlar Anıldıkça Yaşar, İstanbul: YEM Yayınları, 2010.
• Tanju, Bülent ve Uğur Tanyeli, Sedad Hakkı Eldem II: Retrospektif, İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, 2008.
• Tanyeli, Uğur, ed., Improvisation: Mimarlıkta Doğaçlama ve Behruz Çinici, İstanbul: Boyut Yayıncılık, 1999.
• Tanyeli, Uğur, “Mimarlar Otobiyografilerini Yazıyor: Mimar-Bireyin ve Yaşam Öyküsünün Doğuşu”, Arredamento Mimarlık, sy.257, Mayıs 2012, s. 64-71.
• Tanyeli, Uğur, Mimarlığın Aktörleri: Türkiye 1900-2000, İstanbul: Garanti Galeri, 2007.
• Tanyeli, Uğur ve Atilla Yücel (eds.), Turgut Cansever: Düşünce Adamı ve Mimar, İstanbul: Garanti Galeri, 2007.
• Tekeli, Doğan, Çebiş Evi’nden Hisartepe’ye, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
• Tekeli, Doğan, Mimarlık: Zor Sanat, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012.
• Tekeli, İlhan, “Bireyin Yaşamı Nasıl Tarih Oluyor”, ts., https://www.academia.edu/28692224.
• Terzioğlu, Derin, “Tarihi İnsanlı Yazmak: Bir Tarih Anlatı Türü Olarak Biyografi ve Osmanlı Tarihyazıcılığı”, Cogito – Selçuklular, sy. 29, Güz, 2001, s. 284-96.
• Todorov, Tzvetan, “Resimde Bireyin Gösterimi”, Sanatta Bireyin Doğuşu, Korkut Erdur (ed.), çev. E. Özdoğan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014, s. 11-23.
• Tuna, Doğan, Birikinti: Bir Mimarın Otobiyoğrafisi, İzmir, 2005.
• Turan Özkaya, Belgin, “The art of reconciliation: autobiography and objectivity in the work of Aldo Rossi”, Biographies and Space: Placing the subject in Art and Architecture, Dana Arnold ve Joanna Sofaer (eds.), Londra, New York: Routledge, 2008, s. 156-67.
• Uras, Büke, Balyanlar, Osmanlı Mimarlığı ve Balyan Arşivi, N. Müge Cengizkan (ed.), İstanbul: Korpus Kültür Sanat Yayıncılık, 2021.
• Uribe, Begoña. “Infographic: The Life of Le Corbusier by Vincent Mahe”. Archdaily, 2015. https://www.archdaily.com/775854/infographic-of-the-life-of-le-corbusier-by-vincent-mahe#_=_.
• Vanlı, Şevki, Mimarlık Sevgilim, İstanbul: İletişim Yayınları, 2000.
• Volner, Ian, This is Frank Lloyd Wright (Artists’ Monographs), Laurence King Publishing, 2016.
• Williams, Helen L. ve Martin A. Conway, “Otobiyografik Anı Ağları”, Zihinde ve Kültürde Bellek, 2. Basım 2021, Pascal Boyer ve James V. Wertsch (eds.), çev. Yonca Aşçı Dalar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015, s. 43-77.
• Winslow, Donald James, Life-Writing. A Glossary of Terms in Biography, Autobiography, and Related Forms, Hawaii: University of Hawaii Press, 1995.
• Woolf, Virginia. “Geçmişe Dair Bir Taslak”, Varolma Anları, çev. İlknur Özdemir, 2. basım (ilk baskı 1972), İstanbul: Kırmızı Kedi Yay., 2015, s. 124-254.
• Yaraman, Ayşegül. “Başlarken: Niçin Biyografi / Nasıl Biyografi / Hangi Biyografi?” Biyografya, sy. Kasım-1, 2001, s. 7-8.
• Yerasimos, Stefanos, “15.-16. Yüzyıl Osmanlı Mimarları: Bir Prosopografya Denemesi”, Afife Batur’a Armağan Mimarlık ve Sanat Tarihi Yazıları, A. Ağır, D. Mazlum, ve G. Cephanecigil (eds.), İstanbul: Literatür Yayınları, 2005, s. 37-62.
• Yılmaz, Levent, Modern Zamanın Tarihi: Batı’da Yeni’nin Değer Haline Gelişi, 2.basım, çev. M. Emin Özcan, İstanbul: Metis Yayıncılık, 2016.
• Yılmaz Sayar, Yasemin, ve Özlem Erdoğdu Erkarslan, “Mimarlık Pratiği ve Eğitimi Arasında Bir Köprü: Prof. Dr. Ing. Doğan Tuna”, Ege Mimarlık, sy. Ocak, 2021, s. 30-31.
• Zweig, Stefan, Dünün Dünyası - Bir Avrupalının Anıları, 13. basım, ilk Baskı 1942, çev. K. Eğit ve Y. Eğit., İstanbul: Can Yayınları, 2019.