Osmanlı Esnafı ve Sanayisi Üzerine Yapılan Çalışmalarla İlgili Genel Bir Değerlendirme

Yıl 2003, Sayı: 1, 245 - 266, 01.05.2003

Ahmet Kal'a

Öz

OSMANLI ESNAFI üzerine yapılan tahlilî çalışmaların ahilik-esnaf ilişkisi,
esnaf birlikleri, lonca ve esnaf gedikleri üzerine yoğunlaştığı görülmektedir.
Tahlilî çalışmaların yanında esnaf sayımları, narh nizamları ve narh defterleri
ile esnaf nizamları üzerine yapı araştırmaları da dikkati çekmektedir.
Yapı araştırmaları içinde mütalaa edeceğimiz esnaf ile ilgili arşiv belgelerini
ihtiva eden çok sayıda tez ve kitap yayınının da yapıldığı görülmektedir.
Bu çalışmaları hep birlikte mütalaa ederek ahiliğin esnaf teşkilâtı üzerindeki
izleri ile lonca, esnaf birliği ve esnaf gediklerinin gelişimini ana hatlarıyla
tahlil edebiliriz.
Ahilikle ilgili olarak özellikle Taeschner ve Babinger ile Köprülü’nün
başlattıkları araştırmaların, daha sonra Gölpınarlı’nın fütüvvetnâmeler
üzerindeki çalışmalarının desteklemesiyle, 13. yüzyıla kadar ve bunu mü-
teakip 17. yüzyıla ortalarına kadar devam ettirildiğini görüyoruz. Burada
bu çalışmalar bir nevi kesilmişti. Daha sonra ise loncalar ve gedikler üzerinde
ahiliğin izlerinin nasıl şekillendiğini tespite yönelik araştırmaların
yetersizliği, yeni araştırmaların da daha çok önceki araştırmaların yetersiz
kalan sonuçlarını tekrarlamaya yönelik olmaları neticesinde; gerçekte ilk
elden kaynaklar özellikle kadı sicilleri ve merkez kayıtları üzerinde yeterince
yapılmayan araştırmalardan doğan boşluk, sanki ahiliğin 17. yüzyıldan
itibaren esnaf teşkilâtı üzerindeki etkisinde bir bozulma, etkisini kaybetme
dönemine girdiği gibi yorumlara yol açmıştır.

Anahtar Kelimeler

-

On the literature of Ottoman artisans esnaf and industry

Öz

The studies on Ottoman artisans (esnaf) have, to a great extent, focused on the Ahi-Esnaf nexus, guilds, gediks, esnaf surveys and narh regulations. This study examines the implications of Ahi organization on Ottoman artisans, and the evolution of the artisan unions and gediks. The academic studies in this field that were started with Taeschner, Babinger and Köprülü, were further improved by Gölpınarlı and these studies covered the period until the 17th century. The ongoing studies have shown that the Ahi organization had continual impacts on Ottoman artisans in the post-17th century as well. This study also analyzes the literature on Ottoman industry. Until recently most studies have concentrated on the relationship between Ottoman worldview and industrialization. Whether Islam was an obstacle for industrialization or not was the focal point of these studies. With the opening of new archival materials, it became clear that the Ottomans were keen on industrialization and it was the lack of raw materials and inability to create new technologies, rather than Ottoman worldview, that were effective in the failure of Ottoman industrialization. The import of new technologies was quite expensive and led, not only in the late Ottoman History but also in the Republican Period as well, to the closure of many factories. Finally, the article calls for new studies in these two fields and gives a rich bibliography on Ottoman artisans and industrialization.

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• M. Ziya, Tarih-i Sanayii, Karabet Basımevi, İstanbul, 1309/ 1891, İstanbul Üniversitesi Kütüphane No: 86402.
• DEANE, Phyllis, İlk Sanayi İnkılâbı, Çev.: Tevfik Güran, A.K.D.T.Y.K., T.T.K. Yay., Ankara 1994.
• DÖLEN, Emre, Tekstil Tarihi - Dünyada ve Türkiye’de Tekstil Teknolojisinin ve Sanayiinin Tarihsel Gelişimi, Marmara Ün. Tek. Eğ. Fak. Yay., İstanbul 1992.
• GÜRAN, Tevfik, Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları (1841-1861), A.K.T.D.Y.K., T.T.K. Yay., Ankara 1989.
• ÖKÇÜN, Gündüz, Osmanlı Sanayii-1913,1915 Yılları Sanayi İstatistiki, A.Ü.S.B.F. Yay. No: 299, İkinci Basılış, Ankara 1971.
• QUATAERT, Donald - Zürcher, Eric Jan (derleyenler), Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiyesi’ne İşçiler (1839-1950), İletişim Yayınları, I. Baskı, İstanbul 1998.
• QUATAERT, Donald, Ottoman Manufacturing in The Age of The Industrial Revolution, Cambridge University Press, First Published, Great Britain 1993.
• QUARAERT, Donald, Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, (Çev: Tansel Güney), İletişim Yayınları,, İstanbul 1999.
• SAYAR, Ahmet Güner, Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması-Klasik Dönemden II. Abdülhamid’e, Der Yayınları, İstanbul 1986.
• ŞENTÜRK, Cavit-Erdal, Yaman-Türkyılmaz, Oğuz, Türkiye’de Pamuklu Tekstil Sanayiinin Tarihsel Gelişimi ve Bugünkü Durumu, T.M.M.O.B., Makine Mühendisler Odası Tekstil Raporu, 1976.