Osmanlı Klâsik Dönemi Fıkıh Kitapları

Yıl 2005, Sayı: 5, 215 - 248, 01.05.2005

Recep Cici

Öz

Bu çalışmada Osmanlı klâsik dönemi (1299-1600) âlimleri/fakihleri tarafından tevarüs edilen temel fıkıh kaynakları ile telif edilen fıkıh kitapları üzerinde durulmuş ve bunlardan belli özellikleri taşıyanlar kısaca tanıtılmıştır. Tevarüs edilen temel fıkıh kaynakları usûl-i fıkıh, furû-i fıkıh, ilmihal, ferâiz, fetva ve hilaf olmak üzere altı grupta toplanmış; Osmanlı âlimlerinin bu eserleri esas alan çalışmalarındaki değerlendirmelere de yer verilmiştir. Telif edilen fıkıh kitapları başta metin, şerh ve hâşiye olmak üzere muhtasar, risâle, reddiye, tekmile ve tercüme türlerinde yazılmış; bunlar da usûl-i fıkıh, furû-i fıkıh, ilmihal, fetva ve kamu hukuku olmak üzere beş başlık altında gruplandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Hukuk, Hukuk Tarihi, Osmanlı Hukuku, Osmanlı Tarihi

An Assessment of Fiqh Books in the Ottoman Classical Period

Öz

This article concentrates both on the main fiqh texts that were inherited by the Ottoman scholars/fâqihs of classical period and the books that these scholars wrote. Of these, books of special importance are also reviewed separately. The fiqh texts that were inherited are classified into six groups, namely usûl-i fiqh, furû-i fiqh, ilmihâl, ferâiz, fetvâ and hilaf. This paper gives also room to studies of the Ottoman scholars on these fiqh texts. On the other hand, the fiqh books written by the Ottoman scholars were mainly in the forms of metin (plain text), şerh, hâşiye, muhtasar, risâle, reddiye, tekmile and translation. These books were grouped under the following five headings: usûl-i fiqh, furû-i fiqh, ilmihal, fetva and public law.

Anahtar Kelimeler

Fıqh, Law, History of Law, Ottoman Law, Ottoman History

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, İstanbul, 1990.
• Akgündüz, Ahmed, ve Cin, Halil, Türk Hukuk Tarihi, Konya, 1989.
• Akgündüz, Ahmed, Ahmed, Mukayeseli İslâm ve Osmanlı Hukuk Külliyatı, Diyarbakır, 1986.
• Altunsu, Abdulkadir, Osmanlı Şeyhülislâmları, Ankara, 1972.
• Ateş, Ahmet, “Gürânî, İA, c. VIII, İstanbul, 1971.
• Aydın, Hakkı, İslâm Hukuku ve Molla Fenârî, İstanbul, 1991.
• Bedreddin Simâvî, Câmi‘u’l-fusûleyn, Kahire, nr. 1300.
• Bilge, Mustafa, İlk Osmanlı Medreseleri, İstanbul, 1984.
• Bilgin, Azmi, Nazmü’l-Hilâfiyyât Tercümesi, Ankara, 1996.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kâmusu, İstanbul, 1976.
• Brockelmann, C., Geschichte der Arabischen Litteratur (GAL), Leiden, 1943-1949.
• Brockelmann, C., Supplementband (Suppl.), Leiden 1937-1942.
• Bursalı, Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri (OM), İstanbul, 1333.
• Cheneb, M.Ben, “al-Kudûrî, Abu’l-Husayn”, EI2, c. V, Leiden, 1979.
• Cheneb, M.Ben, “İbnü’l-Hâcib”, İA, c. V/2, İstanbul, 1968.
• Cici, Recep, “Osmanlı Hukuk Düşüncesini Etkileyen Başlıca Kaynaklar”, UÜİFD, 1999, c. VIII, sy. 8.
• Cici, Recep, Osmanlı Dönemi İslâm Hukuku Çalışmaları, Bursa, 2001.
• Çelebi, İlyas, “Kemalpaşazâde”, DİA, c. XXV, Ankara, 2003.
• Dalkıran, Sayın, İbn-i Kemal ve Düşünce Tarihimiz, İstanbul, 1997.
• Düzdağ, Ertuğrul, Şeyhülislam Ebussuûd Efendi Fetvaları, İstanbul, 1972.
• Ebu Zehra, İslâm Hukuku Metodolojisi, trc.: Abdülkadir Şener, Ankara, 1979.
• Heffening, W., “Mergînânî”, İA, İstanbul, ts., c. VII.
• Heffening, W., “Nesefî”, İA, c. IX, İstanbul, 1964.
• İbn Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim, Bağdat, 1962.
• Kallek, Cengiz, “el-Hidaye”, DİA, c. XVII, İstanbul, 1998.
• Kallek, Cengiz, “İbn Gânim”, DİA, IXX, İstanbul, 1999.
• Karataş, İhsan, “XVI. Yüzyılda Bursa’da Yaygın Olan Kitaplar”, Yüksek Lisans Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi SBE, 1995.
• Karatay, Fehmi Ethem, Topkapı Sarayi Ktp., Arapça Yazmalar Katalogu, İstanbul, 1962- 1969.
• Kâtip Çelebi, Keşfu’z-zunûn (KZ), İstanbul, 1360/1941.
• Kavakçı, Yusuf, Karahanlılar Devri İslâm Hukukçuları, Ankara, 1976.
• Kefevî, Mahmûd b. Süleyman, Ketâ’ibu a‘lâmi’l-ahyâr min fukahâ’i mezhebi’n-Nu‘mâ- ni’l-muhtâr (Ketâib), Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 3401.
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mu‘cemu’l-müellifın terâcîmu Musannifı’l-kütübi’l-‘Arabiyye, Şam, 1957.
• Keleş, Ali, “Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi İslâm Hukukçuları ve Eserleri”, Yüksek Li- sans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE, 1992.
• Keskioğlu, Osman, Bulgaristan’da Türkler, İstanbul, 1985.
• Kılıç, Hulusi, “İbnü’l-Hâcib”, DİA, c. XXI, Ankara, 2000.
• Kılıçer, Esat, “Fıkıhçı Olarak İbn Kemal”, Şeyhulislam İbn Kemal Sempozyumu, Ankara, 1986.
• Koca, Ferhat, “el-Ferâizu’s-Sirâciyye”, DİA, c. XII, İstanbul, 1995.
• Korkmaz, Zeynep, “Eski Bir Kudurî Çevirisi”, XI. Türk Dil Kurultayında Okunan Bildiri- ler, Ankara, 1973.
• Korkmaz, Zeynep, Marzubân-nâme Tercümesi, Ankara, 1973.
• Kumbasar, M. Murat, “Taftazânî ve Usûlü Fıkıhtaki Yeri”, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi SBE, 1990.
• Leknevî, Abdülhay, el-Fevâidü’l-behiyye fı terâcimi’l-Hanefıyye, Kahire 1324.
• Mecdî Efendi, Hadâiku’ş-Şakâik: Tercüme ve Zeyl-i Şakâik-i Nu’mâniyye, haz. Abdulka- dir Özcan, İstanbul, 1409/1989.
• Mehmet Süreyya, Sicill-i Osmanî (SO), İstanbul, 1971.
• Müstekimzâde, Süleyman Sadeddin, Davhatü’l-meşâyih ma‘a Zeyl, İstanbul, 1978.
• Orazov, Orazsahat, “Burhânuşşerîa ve Vikâye Adlı Eseri”, Yüksek Lisans Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi SBE, 2001.
• Özel, Ahmet, Hanefî Fıkıh Âlimleri, Ankara, 1990.
• Özkan, M., “Gülşehrî”, DİA, c. XIV, İstanbul, 1996.
• Özket, Hasan, “Molla Hüsrev ve Mir’at Adlı Eserinin Kaynakları” Yüksek Lisans Tezi, Er- zurum: Atatürk Üniversitesi SBE, 1992.
• Paret, R., “Secâvendî”, İA, c. X, İstanbul, 1966.
• Pekolcay, Necla, İslâm Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul, 1976.
• Sava Paşa, Islâm Hukuk Nazariyati Hakkinda Bir Etüd, Ankara, 1955-1956.
• Schacht, Joseph, “Abu’l-Layth al-Samarkandî”, EI2, c. I, Leiden, 1960.
• Şener, Mehmet, Dürer’in Kaynakları, İzmir, 1987.
• Serkis, Yusuf İlyan, Mu‘cemu’l-matbüâti’l-Arabiyye ve’l-mü‘arrebe, Mısır, 1346/1928.
• Subhi Mahmasânî, “İslâm Hukukunun Tedvini”, trc.: İ. Kâfi Dönmez, 1985, MÜİFD, sy. 3.
• Taşköprîzâde, İsâmüddîn Ahmed, eş-Şakâiku’n-nu‘mâniyye fi ‘ulemâi’d-devleti’l-Osmâ- niyye (Şakâik), S. Furat, (thk.), İstanbul, 1405/1985.
• Taşköprîzâde, İsâmüddîn Ahmed, Miftâhu’s-sa‘âde ve misbâhu’s-siyâde (Miftah), Kahi- re, 1968.
• Toksarı, Ali, “Molla Hüsrev’in Hadis ve Hz. Peygamber’in İctihadı Hakkındaki Bazı Gö- rüşleri”, EÜIFD, 1989, sy. 6.
• Tulum, A. Mertol, “Şerhu’l-Menâr Hakkında I”, TDED, 1968, sy. 16.
• Uğur, Ahmet, İbn-i Kemal, Ankara, 1996.
• Ünal, Halit, “Ahîzâde Yûsuf Efendi”, DİA, c. I, İstanbul, 1988.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilâtı (İlmiye), Ankara, 1984.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Ankara, 1972.
• Yaman, Ahmed, “Kenzü’d-dekâik”, DİA, c. XXV, Ankara, 2002.
• Yaman, Ahmed, “Ebû’l-Berekât en-Nesefî ve Kenzü’d-dekâik”, DD, 1993, c. XXIX, sy. 1.
• Yıldız, Sakıp, Molla Gürânî ve Tefsiri, İstanbul, tz.
• Zirikli, el-A’lâm, Kahire, 1954-1959.