Türkçede Mecelle Literatürü

Yıl 2005, Sayı: 5, 673 - 722, 01.05.2005

Sami Erdem

Öz

Mecelle, hazırlık sürecinde ve uygulamaya konulmasından itibaren sürekli ilgi odağı olmuş bir kanunlaştırma faaliyeti olarak dikkat çekmektedir. Borçlar, kısmen eşya ve şahıs hukuku alanlarında İslâm Hukuku'na dayalı ilk kanunlaştırma örneği olarak hem Osmanlı modernleşmesinde, hem de XX. yüzyılda İslâm ülkelerindeki hukukî yenileşme hareketleri üzerinde önemli etkileri görülen bu kanun metni etrafında oluşan literatürün, konunun önemiyle mütenasip bir zenginliğe ve derinliğe sahip olduğunu söylemek zordur. Bu yazıda; yürürlüğe girişinden itibaren günümüze kadar geçen yaklaşık 130 yıllık sürede bu kanun metninin nüshaları, şerh vb. türlerde yapılan açıklayıcı ya da yardımcı çalışmalar, Mecelle'nin hazırlık süreci, mahiyeti ve Türk hukuk tarihindeki yeri çerçevesinde oluşan Türkçe literatüre dair bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Ayrıca elde edilebilen bibliyografik bilgiler, çeşitli notlarla birlikte liste olarak verilmiştir. Müstakil birer çalışmayı gerektiren yazma eserler ve Türkçe dışındaki dillerde oluşan literatür, bu yazıda ele alınmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Mecelle, Kanunlaştırma, İslam Hukuku, Osmanlı Hukuku, Ahmet Cevdet Paşa

Literature on the Mecelle in Turkish

Öz

The significance of Mecelle lies in that it was a codification project that was an object of interest for many both before and after it was put to practice. The first example of codification, based on Islamic law, in contract law and partially in property and personal law, it has had a significant impact on both the Ottoman modernization and the legal modernization in the wider Muslim world in the 20th century. However, the contemporary literature on this important text is not rich enough and falls short in terms of the intellectual level of studies on it. This article examines studies on Mecelle and commentaries on it, and the literature - during the last 130 years since it was first put into effect- in Turkish on the process of its preparation, its features and its place in the history of Turkish law. In addition, an annotated bibliography is listed in the article. The non-Turkish literature and manuscripts, both of which require separate studies, are not included in this examination.

Anahtar Kelimeler

Mecelle, codification, Islamic law, Ottoman law, Ahmet Cevdet Pasha.

Kaynakça

• Ahkâm-ı Adliyye, Bir mukaddime ile kitabı şamildir, [Mukaddime ve Kitâbü’-Büyû‘], [İstanbul]: Matbaa-i Âmire, 15 Rebiu’l-âhir 1286, 2+77 s.100
• Ahkâm-ı Adliyye Kitâbü’l-İcarât, [İstanbul]: Matbaa-i Âmire, Gurre-i Muharremü’l-Haram 1287, 2+48 s.101
• Ahkâm-ı Adliyye Kitâbü’l-Kefâle, [İstanbul]: Matbaa-i Âmire, Gurre-i Rebiu’l-Evvel 1287, 2+15 s.102
• Ahkâm-ı Adliyye Kitâbü’l-Havâle, [İstanbul]: Matbaa-i Âmire, 16 Safer 1288, 7 s.103
• [Ahkâm-ı Adliyye] Kitâbü’r-Rehn, y.y, ts., 12 s.104
• Ahkâm-ı Adliyye Kitâbü’l-Emânât, [İstanbul]: Matbaa-i Âmire, 25 Safer 1289, 18 s.105
• Ahkâm-ı Adliyye Kitâbü’l-Hibe, [İstanbul]: Matbaa-i Âmire, 25 Safer 1289, 10 s.
• Ahkâm-ı Adliyye Kitâbü’l-Gasb, [İstanbul]: Matbaa-i Âmire, 29 Ramazan 1296, 18+1 s.106
• Ahkâm-ı Adliyye Dokuzuncu Kitab [Hacr ve İkrah ve Şüf‘a], [İstanbul]: Dâru’t-Tıbâ‘ati’lÂmire, y.y, ts., 24 s.107
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye Kitâb-ı Âşir [Şirket], [İstanbul]: Matbaa-i Âmire, 25 Muharrem 1297, 86 s.108
• [Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye] Kitâb-ı Hâdî Aşer [Vekâlet], [İstanbul]: Dâru’t-Tıbâ‘ati’l-Âmire, 17 S[afer?] sene [12]92, 20 s.109
• [Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye] Kitâb-ı Sânî Aşer [Sulh ve İbrâ], [İstanbul]: Matbaa-i Âmire, 1297, 32 s.110
• [Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye] Kitâbü’l-İkrâr [ve Kitâbü’d-Da‘vâ], [İstanbul]: Matbaa-i Âmire, Gurre-i Receb 1293, 35 s.111
• [Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye] Beyyinât ve Tahlîf: Onbeşinci Kitab, Matbaa-i Âmire, 15 Şevval 1[2]92, 32 s.112
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’den Onaltıncı Kitab Kaza Hakkında, [İstanbul]: Matbaa-i Âmire, 20 Şevval 1293, 17 s.
• “Ahkâm-ı Adliyye Mecelleleri” [1-8. Kitaplar], Düstur, c. I, [İstanbul]:Matbaa-i Âmire, 1289, s. 19-164.113
• [Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye] [9-12. Kitaplar], Düstur, c. III, Matbaa-i Âmire, 1293, s. 38- 147;114 [13-14. Kitaplar], s. 399-425.
• [Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye] [15-16. Kitaplar], Düstur, c. IV, İstanbul: Dâru’t-Tıbaati’l-Âmire, 1296, s. 97-128.
• Kitâbü’l-Vedî‘a (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’den), İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1288, 1+18 s.115
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1297, 14+633 s.116
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, İstanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1300, 14+633 s.117
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, İstanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1300, 15+677 s.(*)118
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, 2. baskı, Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye, 1305, 14+633 s.119
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, 3. baskı, Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye, 1308, 14+633 s.120
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, 4. baskı, Dersaadet: Âlem Matbaası Ahmet İhsan ve Şürekası, 1314, 14+633 s.121
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, Tâbi‘ ve nâşiri: M. Rifat, İzmir: Ahenk Matbaası, 1315, 468 s.122
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, İstanbul: Hanımlara Mahsus Gazete Matbaası, 1320, 633+14 s.123
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, İstanbul: Hanımlara Mahsus Gazete Matbaası, 1322, 633+14 s.124
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, İstanbul: Raşid Efendi Kütübhanesi, 1322, 633+14 s.125
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, İstanbul: Matbaa-i Ahmed Kamil (Mahall-i furuhtu: Raşid Efendi Kütüphanesi),126 1329, 627+12 s.127
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, Tâbi‘ ve nâşiri: Terakki Kütüphanesi Sahibi Mehmed Şemseddin, Kostantiniyye, 1329, 784+16 s.128
• Mecelle: Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, Metni kontrol eden ve lügatçeyi hazırlayan: Ali Himmet Berki, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayını, Güzel İstanbul Matbaası, 1959, xxvii+316 s.
• Öztürk, Osman, Osmanlı Hukuk Tarihinde Mecelle, İstanbul: İslâmî İlimler Araştırma Vakfı Neşriyatı, 1973, xxiv+431 s.
• Açıklamalı Mecelle: Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, Metni ve açıklamaları kontrol eden: Ali Himmet Berki, İstanbul: Hikmet Yayınları, 1978, 16+422+13 s.; 2. baskı, İstanbul: Hikmet Yayınları, 1979, 16+422+13 s.; 3. baskı, İstanbul: Hikmet Yayınları, 1982, 16+422+13 s.
• Sadeleştirilmiş Mecelle, İbrahim Ural ve Salih Özcan (sadeleştirenler), İstanbul: Fey Vakfı, 1995, 427 s.