İstanbul’un Tarihsel Kaynakları Olarak Seyahatnameler

Yıl 2010, Sayı: 16, 523 - 562, 01.09.2010

Nida N. Nalçacı

Öz

Tarih boyunca çeş itli sebeplerle İ stanbul’u görme ş ansına eriş en seyyahlar tarafından kaleme alınan seyahatnameler son zamanlarda İ stanbul tarihine katkı sağ layan çalışmalarda başvurulan kaynaklar arasında bulunmaktadır. Seyyahın ziyaret ettiğ i şehirdeki hadiseler, kabul görmüş bilgi ve anlayış lar gibi değ iş ikliklerden bahseden, kimi zaman da seyyahın hayal gücünün malzemesi olan seyahatnameler kendi yazıldıkları dönemde seyahate çıkma imkanı bulamayan yahut buna cesaret edemeyen, bununla beraber ş ehri merak etmekten de kendini alıkoyamayan okuyucular ve daha çok diplomatik sebeplerle karş ı taraftaki beldeler hakkında bilgi edinmek isteyen yöneticilere hizmet ederken; modern zamanlarda hem ş ehrin geçmiş inden haberdar olmak isteyen okuyucuların hem de tarih biliminin çeş itli dallarında çalış an araş tırmacıların ilgi alanına girmiş tir.İlgili araş tırmalarda siyasi, kültürel ve iktisadi yapıların ele alınması, bunlarla ilgili bilgilerdeki pusun dağ ılması için kimi önyargılı ya da oryantalist bakış açılarının farkında olarak seyahatnamelere müracaat etmek ş üphesiz önemlidir. Hatıratın bir alt türü olarak ortaya çıkan ve çeşitli formlarda kaleme alınan seyahatnameler pek çok milletten ve farklı dillerde İstanbul’u anlatan kaynaklardır. Seyyahların pek çoğunun şahsiyet özellikleri, geliş sebepleri ve takip ettikleri güzergâhlar gibi unsurlar, şüphesiz gözlemlerinin mahiyetlerini etkilemiştir. İ stanbul’a çeş itli güzergâhları kullanarak gelen gezginlerin seyahat amaçları farklılık arz eder. Sadece seyahat etmek için yola çıkmış gezginler, elçiler, tüccarlar, zorunlu olarak şehre getirilmiş esirler ve bilim adamları bazen deniz bazen de karayolu ile şehre ulaşmışlardır. Kimisi Akdeniz’deki, Karadeniz’deki ya da Tuna Kıyısındaki herhangi bir limandan gemiye binmiş, kimisi ise şehre uzanan kara ticaret yolları üzerinde seyahat etmiştir. Bu çalış mada önce, İstanbul Şehir Tarihi yazımında yararlanılabilecek seyahatnameleri örneklerle inceleyecek, ardından seçilmiş bir bibliyografya hazırlamaya çalış acağız.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Şehir Tarihi yazımı, Seyahatnameler, Seyyahlar, Gezi edebiyatı

Travel Books as Historical Sources for Studing Istanbul

Öz

Travel books, penned by travelers visiting Istanbul for a variety of reasons can be cited among sources illuminating the history of Istanbul. The events recited by the traveler serve to highlight the differences in well accepted knowledge and perceptions in cities and sometimes become the subject of the traveler’s imagination. These books, in the period they were written, mostly served those readers who did not have the means or the courage to travel yet were curious to find out more about the subject city or those diplomats who needed information on other cities for diplomatic purposes. In modern times, travel books have been of interest for both readers with desire to learn more about the city’s past and researchers in various branches of the discipline of history. It is surely important to consult travel books with an awareness of prejudiced or orientalist viewpoints, while trying to better evaluate the political, cultural and economic structures in related studies. Coming to the fore as a sub-branch of memoirs and penned in various forms, travel books describe Istanbul in many different languages. The personal characteristics of most travelers and elements such as their reasons for traveling, their itineraries have obviously determined the context of their observations. The traveling purposes of those travelers arriving at Istanbul via different itineraries are quite different. Ambassadors, merchants, slaves and scientists as well as those starting out just for the purpose of traveling reached the city by sea or by land. Some took the ship from the Mediterranean, Black Sea or the Danube, and some traveled along the land trade route extending into the city. This study will first analyze travel books helpful for urban historiography of Istanbul and then present a selected bibliography.

Anahtar Kelimeler

Istanbul, Urban historiography, Travel books, Travelers, Travel literature

Kaynakça

• A. Caparozzo, Di G. M. Angiolello e di un Suo Manoscritto Inedito, Vicenza, 1881.
• A. de La Motraye’s Travels through Europe, Asia, Londra, 1731.
• Albertus Bobovius, Albertus Bobovius ya da Santuri Ali Ufki Bey’in Anıları Topkapı Sarayı’nda Yaşam, çev. Ali Berktay, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2002.
• Aleksandr Kolesnikov, “Rus Seyyah ve Araştırmacıların Gözü ile İstanbul”, Tarih İçinde İstanbul Uluslararası Sempozyumu: Bildiriler, Davut Hut, Zekeriya Kurşun, Ahmet Kavas (yay. haz.), İstanbul, 2011, s. 329-331.
• Antoine Galland, İstanbul’a Ait Günlük Anılar: 1672-1673, çev. Nahid Sırrı Örik, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1973.
• Ali Ufki, Mecmua-i Saz ü Söz 1086/1675, Şükrü Elçin (haz.), Ankara: Kültür Bakanlığı, 2000.
• Stephan Gerlach, Türkiye Günlüğü 1573-1576, çev. Turkis Noyan, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2007.
• Bertrandon de la Broquiere, Denizaşırı Seyahati, çev. İlhan Arda, İstanbul: Eren Yayıncılık, 2000.
• Cornelis de Bruyn, Reisen can Cornelis de Bruyn, Door de Vermaardste Deelen van Klein Azië, Amsterdam, 1698.
• Ebu’l Hasan b. el-Hüseyin Mesudi (Maçoudi), Mürûc el zeheb; Les Prairies d’Or, çev. Barbier de Meynard, Paris: Pavet de Courteille, 1861.
• Edward Godfrey Cox, A Reference Guide to the Literature of Travel, Washington: University of Washington Publication, 1935.
• Edward Said, Şarkiyatçılık, İstanbul: Metis Yayınları, 2004.
• Elisabetta Borromeo, Voyageurs Occidentaux dans l’Empire Ottoman (1600- 1644), Inventaire des Récits et Étude sur les Itinéraires, les Monuments Remarqués et les Populations Rencontrées (Roumélie, Cyclades, Crimée), “Passé Ottoman, Présent Turc”, Paris: Maisonneuve & Larose-IFEA, 2007, c. 2.
• Engin Yanal, Karşılaştırmalı Tarihsel Perspektivde (1453-1923) Osmanlı Başkenti ile İlgili Batı Kaynaklarından Seçilmiş Bir Kaynakça Dene- mesi, İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, 1986.
• Eremya Çelebi Kömürcüyan, XVII. Asırda İstanbul, H. Andreasyan, İstanbul: İ. Ü. Edebiyat Fakültesi, 1952.
• Erhan Afyoncu, Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2009.
• Ernest F. Henderson, Select Historical Documents of the Middle Ages, Londra: George Bell, 1910.
• F. Hirth, China and the Roman Orient: Researches into their Ancient and Mediaeval Relations as Represented in Old Chinese Records, Shanghai & Hong Kong, 1885.
• Federico Gravina y Napoli, İstanbul’un anlatımı, çev. Yıldız Ersoy Canpolat, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Fernand Braudel, Maddi Uygarlık: Dünyanın Zamanı, İstanbul, 2004, c. 1.
• Franz Babinger, Die Aufzeichnungen des genuesen Jacopo de Promontorio- de Campis über den Osmanenenstat um 1475, München: Verlag Der Bayerischen Akademie Der Wissenschaften, 1957.
• Friedrich Seidel, Sultanın Zindanında & Osmanlı İmparatorluğu’na Gönderilen Bir Elçilik Heyetinin İbret Verici Öyküsü (1591-1596), çev. Türkis Noyan, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2010.
• Fulcher of Chartres, Chronicle of the First Crusade, çev. Martha Evelyn McGinty, Philadelphia: University of Pennsylvania, 1941.
• Geoffroi de Villehardouin, V. Haçlı Seferi Kronikleri, çev. Ali Berktay, İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
• George P. Majeska, Russian Travelers to Constantinople in the Fourteenth and Fifteenth Centuries, Washington D.C; Dumbarton Oaks Trustees for Harvard University, 1984.
• Giovan Antonio Menavino, Türklerin Hayatı ve Adetleri Üzerine Bir İnceleme, İstanbul: Dergah Yayınları, 2011.
• Guillaume Joseph Grelot, A Late Voyage to Constantinople, Londra, 1683.
• Hans Dernschwam, Tagebuch Einer Reise Nach Konstantinopel und Kleinasien (1553/1555), München: Verlag von Duncker & Humblot, 1923.
• Hans-Jürgen Kornrumpf, Osmanische Bibliographie mit Besonderer Berucksichtigung der Türkei in Europa, Leiden E. J. Brill, 1973.
• Heath W. Lowry, Seyyahların gözüyle Bursa: 1326-1923, çev. Serdar Alper, İstanbul: Eren Yayıncılık, 2004.
• Houari Touati, Ortaçağda İslam ve Seyahat, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• İbn Battuta, Seyahatname, çev. A. Sait Aykut, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• İlber Ortaylı, “19. Asırdan Zamanımıza Hindistan Üzerine Türk Seyahatnameleri,” AÜSBF Dergisi, Ankara, 1987, c. 47.
• Jale Parla, Efendilik, Şarkiyatçılık, Kölelik, İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Johannes Schiltberger, Reisen in Europa, Asia und Afrika von 1394 bis 1427, Amsterdam: Meridian Publishing, 1976.
• Joseph Pitton de Tournefort, Tournefort Seyahatnamesi, çev. Ali Berktay, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2005.
• Julia Pardoe, Şehirlerin Ecesi İstanbul: Bir Leydinin Gözüyle 19. Yüzyılda Osmanlı Yaşamı, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004.
• Latîfî, Evsâf-ı İstanbul, Nermin Suner (haz.), İstanbul, 1977.
• Mehmet Neşrî, Kitab-ı Cihannûmâ, Faik Reşit Unat, Mehmed Altay Köymen (haz.), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1987, c. 2.
• Michael Heberer von Bretten, Osmanlıda Bir Köle: Brettenli Michael Heberer’in Anıları 1585-1588, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2003.
• Morris Rossabi, Kubilay Han’ın Seyyahı: Rabban Savma ve Doğu’dan Batı’ya İlk Yolculuk, çev. Ekin Uşşaklı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2008.
• Mustafa Zeki Çıraklı, “İngiliz Edebiyatında Seyyahlar ve Seyahat”, Hece Dergisi, Gezi Özel Sayısı, 2011, sy. 174-175-176.
• Mübahat S. Kütükoğlu, Tarih Araştırmalarında Usûl, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2011.
• Nicolo Barbaro, Kostantiniye Muhasarası Ruznamesi: 1453, çev. Şemseddin Talip Diler, İstanbul: İstanbul Fethi Derneği, 1953.
• Ogier Augerius De Busbecq, Turkish letters, Londra: Sickle Moon Books, 2001.
• Philip Mansel, Konstantiniyye, Dünyanın Arzuladığı Şehir 1543-1924, İstanbul: Everest Yayınları, 2008.
• Rabbi Benjamin, The itinerary of Benjamin of Tudela: Critical Text,Translation and Commentary, Fuat Sezgin (haz.), Frankfurt am Main: Institut für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften, 1995.
• Ralph C. Müller, Prosopographie der Reisenden und Migranten ins Osmanische Reich (1396-1611), Leipzig: Eudora-Verlag, 2006.
• Richard Hakluyt, Voyages and Discoveries; The principal Navigatins Voyages, Traffiques and Discoveries of English Nation, Londra: Penguin Books, 1972.
• Robert Mantran, İstanbul Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
• Salomon Schweigger, Ein Newe Reyssbeschreibung Aus Teutschland Nach Constantinopel und Jerusalem, Fuat Sezgin (haz.), Frankfurt am Main: Institut für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften, 1995.
• Stefanos Yerasimos, Les Voyageurs dans l’empire Ottoman: XIVe -XVIe Siecles, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1991.
• Strabon, Geografhika: Antik Çağ Coğrafyası, çev. Adnan Pekman, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2000.
• Suraiya Faroqhi, Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir, İstanbul, 1999.
• Şerif Ebü’l-Hasan Muhammed İdrisî, Kitâbu Nüzheti’l-Müştâk fî İhtirâki’lÂfâk, çev. M. Nedim Tan, 3. İklim, 1. Bölüm, Kâhire: Mektebetü’sSekâfeti’d-Dîniyye, ts., c. 1.
• Taşlıcalı Yahya, Divan: Tenkidli Basım, Mehmet Çavuşoğlu (haz), İstanbul: İ. Ü. Edebiyat Fakültesi, 1977.
• The Pilgrimage of Arculfus in the Holy Land about the Year A.D. 670, çev. James Rose Macpherso, Londra: Palestine Pilgrims’ Text Society, 1895.
• Wolfgang Wiener-Müller, Bizans’tan Osmanlı’ya İstanbul Limanı, çev. Erol Özbek, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 1998.