Bir Mimarlık Tarihi Alanı Olarak Türkiye'de Peyzaj Mimarlığı Tarihi ve Peyzaj Mimarlığı-Devlet İdeolojisi İlişkisi

Yıl 2009, Sayı: 13, 171 - 190, 01.05.2009

Tayfun Gürkaş

Öz

Bu makale, Türkçe peyzaj mimarlığı tarihi üzerine yazılmış eserlerin genel bir değerlendirmesi olmakla birlikte, özelde peyzaj mimarisinin, Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet dönemi bürokrasisinin gözünden nasıl göründüğü ve bu konuda üretilmiş bürokratik veya akademik metinler üzerinde yoğunlaşılmaktadır. Türkiye'deki yeşil alanların evrimi de Batı dünyasındakine benzer bir değişim göstermiştir. Geleneksel Osmanlı dünyasında işe yararlılığı ön plana alan bir kullanım varken, Batılılaşmanın etkisiyle XVIII. yüzyıldan başlayarak yeşil alanlar rekreasyon için de kullanılır olmuşlardır. Geç Osmanlı döneminde ise yeşil alan kentlerin ve toplumun modernleştirilmesi projesi kapsamında kent parklarına dönüşmüştür. Erken Cumhuriyet, aslında bir anlamda yarım yüzyıl önce evrimini tamamlamış olan parkları yeniden ideolojik bir çerçevede gündeme getirmiştir. Yani, kamusal yeşil alan da daha büyük bir üst kurgu içinde kendine verilen rolü yerine getirmiş ve sistemin, diğer birçok yapısı gibi, "ideolojik talim alanı" olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Peyzaj Mimarlığı, Bürokratik Literatür, Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemi, İdeoloji.

The History of Landscape Architecture in Turkey as a Field of Architectural History and Relationship between Landscape Architecture and State Ideology

Öz

This article is a comprehensive evaluation of the literature on the Turkish landscape architecture as well as an in detail study of how landscape architecture was seen through the late Ottoman and early Republican period bureaucracy in academic and bureaucratic texts written on this issue. The evolution of urban parks in Turkey follows a historical path similar to that in the Western world. While parks in Ottoman Turkey fulfilled a traditional role, they became grounds for urban recreation from the eighteenth century onwards. During the late Ottoman period, these areas were converted to urban parks and became significant agents of the modernization project. During the early years of the Republican period, urban parks, which had completed their evolution half a century ago, attained an ideological position yet again. In a politico-social context that manipulated existing situations to serve present-day concerns, the public park became a more significant component of an ideological narrative and, as numerous other social structures, fulfilled its role as an active ground for the system's "ideological fabrications".

Anahtar Kelimeler

Landscape Architecture, Bureaucratic Literature, Late Ottoman and Early Republican Period, İdeology

Kaynakça

• Abdülaziz Bey, Osmanlı Adet, Merasim ve Tabirleri, Kazım Arısan ve Duygu Arısan Günay (haz.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1995.
• Akdoğan, Günel, Bahçe ve Peyzaj Sanatı Tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 1974.
• And, Metin, Osmanlı Şenliklerinde Türk Sanatları, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1982.
• Anonim, Ankara Gençlik Parkı, Ankara: T.C. Nafıa Vekaleti Neşriyatı, 1943.
• Aslanoğlu, Gönül, Eski Türk Bahçeleri ve Özellikle Eski İstanbul Bahçeleri, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, 1972.
• Aslanoğlu, Gönül, Tarih İçinde Formel Bahçenin Gelişimi ve Türk Bahçesinde Etkileri, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, 1974.
• Atasoy, Nurhan, Hasbahçe: Osmanlı Kültüründe Bahçe ve Çiçek, İstanbul: Aygaz Koç Yayınları, 2002.
• Atay, Falih Rıfkı, Çankaya, İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık Basımevi, 1969.
• Baysal, Mevlüt, Bahçe Mimarı, İstanbul: Akşam Matbaası, 1936.
• Baysal, Mevlüt, Çankaya’da Gazinin Hizmetinde, İstanbul: Ercan Matbaası, 1954.
• Charageat, Marguerite, “İslam Bahçeleri”, Sanat Dünyamız, 1995, sy. 58, s. 45-50.
• Chenchine, A., Park ve Bahçe Sanatı, Y.Z.E. Orman Fakültesi, İstanbul: Rekor Basımevi, 1946.
• Debie, Franck, “Park ve Bahçeler Coğrafyasına Bir Giriş”, Sanat Dünyamız, 1995, sy. 58, s. 125-134.
• Eldem, Sedad Hakkı, Türk Bahçeleri, İstanbul: Kültür Bakanlığı, Türk San’at Eserleri:1, 1976.
• Eldem, Sedad Hakkı, İstanbul Anıları, İstanbul: Aletaş Alarko Yayınları, 1979.
• Ergin, Osman Nuri, İstanbul’da İmar ve İskan Hareketleri, İstanbul: Burhaneddin Yayınevi, 1938.
• Ergin, Osman Nuri, Mecelle-i Umur-ı Belediyye, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1995.
• Ergin, Osman Nuri, İstanbul Şehreminleri, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1996. Jansen, Hermann, Ankara İmar Planı Raporu, İstanbul: Alaeddin Kıral Basımevi 1937.
• Leistein, Thomas, “İslam Bahçeleri”, Sanat Dünyamız, 1995, sy. 58, s. 76-84.
• Pamay, Besalet, Park Bahçe ve Peyzaj Mimarisi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, 1976.
• Redford, Scott, Anadolu Selçuklu Bahçeleri, İstanbul: Eren Yayınları, 2008.
• Refik, Ahmet, Onikinci Asr-ı Hicri’de İstanbul Hayatı (1689-1785), İstanbul: Enderun Yayınları: 21, 1988.
• Sağlam N., “Basiretçi Ali Efendinin Şehir Mektupları: Millet Bahçeleri Nerede Yapılsın?”, İstanbul Araştırmaları, İsmail Kara (haz.), İstanbul: İstanbul Büyükşehir Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1998, c. 4.
• Salman, Y., “Boğaziçinde Büyük Bahçe ve Koruların Mekansal Değişimi”, 2000’den Kesitler: Cumhuriyetin Mekanları, Zamanları, İnsanları, Ali Uzay Peker (ed.), Ankara: ODTÜ Basım İşliği, 2002.
• Seymen, Ü. B., “Doğa, Mekan ve Toplumsal Bütün Kavramlarına Yönelik Değerlendirmeler, Kent/Planlama/Politika/Sanat”, Tarık Okyay Anısına Yazılar, İlhan Tekeli (der.), Ankara: O.D.T.Ü Fakültesi Basım İşliği, 1994.
• Tanrıverdi, Fuat, Peyzaj Mimarisi: Bahçe Sanatının Temel Prensipleri ve Uygulama Metodları, Ankara, 1975.
• Topuzlu, Cemil, İstibdat-Meşrutiyet-Cumhuriyet Devirlerinde 80 Yıllık Hatıralarım, İstanbul: Arma Yayınları, 1994.
• Uludağ, Zeynep, “Cumhuriyet Döneminde Rekreasyon ve Gençlik Parkı Örneği”, 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, Yıldız Sey (ed.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1998, s. 65-74.
• Ünver, Süheyl, “Her Devirde Kağıthane”, Vakıflar Dergisi, sy. 10, ss. 435-462.
• Yaltırık, Faik, Efe, Asuman ve Uzun, Adnan, Tarih Boyunca İstanbul’un Park Bahçe ve Koruları Egzotik Ağaç ve Çalıları, İstanbul: İSFALT Yayınları, 1997.