Türk-İslam-Osmanlı Şehirciliği ve Halil İnalcık'ın Çalışmaları

Yıl 2005, Sayı: 6, 27 - 56, 01.09.2005

Halil İnalcık Bülent Arı

Öz

Bu makalenin birinci bölümü Halil İnalcık'ın şehir tarihi üzerine yaptığı araştırmalara odaklanmaktadır. Şehir tarihinin en önemli arşiv kaynaklarından biri, Osmanlı Şer'iyye sicilleridir. Prof. İnalcık bu konudaki ilk araştırmalarına Bursa sicilleriyle başlamış ve bu konudaki derinlemesine incelemeler sonucu bir seri makale yayınlamış- tır. Fatih Sultan Mehmed'in bazı fermanlarını da bu siciller arasından bulup yayınlamıştır. İnalcık'ın Bursa'dan sonraki çalışmaları İstanbul'un tarihi, demografik ve sosyal yapısı üzerine yoğunlaşır. Makalenin ikinci bölümünde ise genel olarak, 1. Osmanlı ? Türk fetih usûlleri, 2. Şehirlerde yerleşim ve 3. Şehirlerdeki çeşitli dinî ve sosyal grupların yerleşimi hakkında bilgi verilmektedir. Bu bağlamda, XIV. asırdan itibaren Osmanlı fetih usûlleri ve bu husustaki İslâmî ilkeler dikkate sunuluyor. Fetihten sonra, şehirlerde alınan ilk tedbirler örneklerle açıklanıyor. Bunun için de hisarlar ve şehirlerin fizikî yapısı hakkında genel bir çerçeve çizildikten sonra şehirdeki askerî, idarî otoriteler sıralanıyor. Bunun ardından, makalede 1453 yılında fethinden sonra İstanbul'un yeniden inşası ve iskânı için yürütülen faaliyetler, çağdaş kaynaklara dayanılarak ortaya konmaktadır. Ardından, ayrı bir inceleme konusu olan Eyüp, Galata ve Üsküdar üzerine yapılan çalışmalar değerlendirilir. Esnaf, lonca teşkilatı ve bunların devletle olan ilişkileri de bu çerçevede ele alınır. Makale Osmanlı Uc şehirlerinin tarihî süreç içindeki gelişimi ile tamamlanmaktadır. Son bölümde Halil İnalcık'ın Şehir Tarihi Bibliyografyası eklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Bursa, Şehir, Nüfus, İnalcık.

Urbanism in Turkish-Islamic- Ottoman Tradition and Studies of Halil Inalcik

Öz

First part of this article focuses on the researches of Halil Inalcik on urban history. One of the basic archival sources on this topic is Ottoman Court registers (Sijills of Sharia). Prof. Inalcik has begun his early researches on these registers at Bursa. After thorough examination on these material, he published a series of articles. Besides, he discovered certain sultanic decrees of Mehmed II the Conqueror, among these registers of Bursa. After Bursa, İnalcık intensified his studies on demographic, historical, administrative, social structure of Istanbul. Second part of this article emphasises 1. Ottoman-Turkish methods of conquest, 2. Settlements within the cities, and 3. Settlements of various religious and social groups in the cities. Within this context, from early XIVth century onwards, Ottoman methods of conquest, and involvement of Islamic principles were handled. Then, the first measures, taken by the Ottomans after the conquest were examined. In this regard, a physical description of fortresses and cities are given, and military and administrative authorities of the cities are enlisted. Historical development of Istanbul after the conquest in 1453 is also emphasized in the article. Activities on rebuilding and repopulating Istanbul, carried out by the Ottomans are explained with contemporary demographic tables. Within Istanbul, researches on Eyüb, Galata, and Üsküdar constitute another special focus of interest. The artizans, the guild system, and their relationship with the state is also mentioned. The article is concluded with the characteristics and historical development of Frontier (Uc) cities. A bibliography of Halil Inalcik on history of urbanism is given at the end of the article.

Anahtar Kelimeler

Istanbul, Bursa, City, Population, Inalcik.