Osman Nuri Ergin: Cumhuriyet Döneminin İlk Şehir Tarihçisi

Yıl 2005, Sayı: 6, 553 - 570, 01.09.2005

Abdullah Taha İmamoğlu

Öz

Osman Nuri Ergin (1892-1961), Türkiye Cumhuriyeti döneminin ilk şehir tarihçisi olarak tanınmaktadır. Şehir tarihçiliği alanındaki ilk çalışması ise Türkiye'de Şehirciliğin Tarihî İnkişafı adlı eseridir. Ergin'in çalışmaları belediyecilik, şehirleşme, imar, eğitim tarihi, idare ve kurumlar tarihi ve İstanbul üzerine yoğunlaşmaktadır. Çalışma alanının genişliği ansiklopedist bir ilim adamı olduğunu göstermektedir. Bu makalede Ergin'in biyografisi ve ilmî şahsiyeti hakkında bilgi verilecek daha sonrada şehir tarihi alanında ortaya koyduğu çalışmalar (yayımlanan ve yayımlanmayanlar dahil) kronolojik olarak zikredilecek özellikle şehir tarihçiliği alanında yazdığı Türkiye'de Şehirciliğin Tarihî İnkişafı adlı eser merkez alınarak bu eserin özeti ve değerlendirmesi yapılacak ve dergi çalışmalarının (tespit edilebilen kadarıyla) bir bibliyografyası verilecektir. Ergin'in kaynakları şahsî tecrübeler, hususî bilgi ve belgeler, kanunî düzenleme ve yazışmalardır. Bu muazzam eserin ana teması dinî vakıf, cami ve tekkelerin şehir
planlama faaliyetlerinin bir ürünü olduğu yönündedir. Bütün bu tarihi eserler şahıslar
tarafından yapılmıştır ve Ergin bu faaliyetlerin amacının dinî değil dünyevî olduğunu
söylemektedir. Ergin bu eserinde Osmanlı kurumlarıyla Avrupa kurumlarını eş-
zamanlı medeniyet mukayesesi yaparak inceleyen bir tarih metodolojisi takip etmiş-
tir. Ergin’in çalışmaları Türkiye’de şehir tarihi alanındaki ilk kaynaklardan birisidir.

Anahtar Kelimeler

Şehir tarihi, belediye hizmetleri, kurumlar, dinî vakıflar.

Osman Nuri Ergin: The First Urban Historian of Republican Turkey

Öz

Osman Nuri Ergin (1892-1961), is recognized as the first urban historian of the Turkish Republican Era. His Türkiye'de Şehirciliğin Tarihî İnkişafı (Historical Development of Town Planning in Turkey) is the first work in the field of urban historiography. Ergin is an encyclopedist scholar and his studies are about municipal employment, urbanization, improvement, history of education, history of associations and İstanbul. In this article I present information about Ergin's biography and his scientific personality. His published and unpublished studies on urban history are reviewed chronological. Ergin's sources were his personal knowledge and experiments, private documents, legal codes and correspondences. The main focus of this monumental work on pious foundations, mosques and dervish convents was on town planning activities. Ergin's argument was that the motive of the people who made these buildings was not religious but worldly. Ergin used in his history a method of civilizational comparison, comparing Ottoman and European associations syncronically. Ergin's studies are primary sources on urban history in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Urban history, municipal government, institutions, pious foundations.

Kaynakça

• “Allah’ın Kulu ve Resulü Muhammed (Yeni Eserler)”, Yeni Sebilürreşad, 1950, c. IV, sy. 89, s. 217-218.
• “Amelî Hayat Mektepleri”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1931, c. VII, sy. 80, ilave.
• “Artık Sükût Etmeyeceğiz”, Sebilürreşad, 1329, c. X, sy. 243, s. 147-148.
• “Artık Yetişir (Manzum)”, Sırat-ı Müstakim, 1327, c. VII, sy. 175, s. 300-301.
• “Artık Yetişir (Manzum)”, Sırat-ı Müstakim, 1327, c. VII, sy. 177, s. 329-330.
• “Asırlar Boyunca İmparatorluğu İdare Eden Bâb-ı Âli”, Tarih Dünyası Dergisi, 1950, c. I, sy. 9, s. 386-390.
• “Bahailerin İçyüzü”, Yeni Sebilürreşad, 1955, c. IX, sy. 203, s. 40-42.
• “Bahailerin İçyüzü (Sapık Fırkalar -1)”, Yeni Sebilürreşad, 1955, c. IX, sy. 204, s. 52-54.
• “Bahailerin İçyüzü (Sapık Fırkalar -2)”, Yeni Sebilürreşad, 1955, c. IX, sy. 205, s. 75-78.
• “Bahailerin İçyüzü (Sapık Fırkalar -3)”, Yeni Sebilürreşad, 1955, c. IX, sy. 206, s. 89-91.
• “Bahailerin İçyüzü (Sapık Fırkalar -4)”, Yeni Sebilürreşad, 1955, c. IX, sy. 207, s. 104-106.
• “Bahailerin İçyüzü (Sapık Fırkalar -5)”, Yeni Sebilürreşad, 1955, c. IX, sy. 208, s. 117-119.
• “Belediyecilik”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1936, c. VIII, sy. 137-138, s. 129-150.
• “Belediyeler kongresi”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1925, c. I, sy. 8, s. 193.
• “Belediye Tembih ve Yasaklarının Şekilleri”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1932, c. VIII, sy. 90, s. 199-206.
• “Belediye Tembih ve Yasaklarının Şekilleri”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1932, c. VIII, sy. 91, s. 265-270.
• “Belediye teşkilatı karşısında iki lüzumsuz müessese (evkâf )”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1929, c. V, sy. 59, s. 65-70.
• “Beynelmilel Şehirler Birliği’nin IV. Belediye Kongresi: Sevil Belediye Kongresi”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1929, c. V, sy. 61, s. 17-24. “Sevil Kongresi”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1929, c. VI, sy. 62, s. 64.
• “Beynelmilel Şehirler Birliği’nin IV. Belediye Kongresi: Sevil Belediye Kongresi”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1930, c. VI, sy. 69, s. 333-338.
• “Beynelmilel Şehirler Birliği’nin IV. Belediye Kongresi: Sevil Belediye Kongresi”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1930, c. VII, sy. 74, s. 57-67.
• “Beynelmilel Şehirler Birliği’nin IV. Belediye Kongresi: Sevil Belediye Kongresi”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1930, c. VII, sy. 75, s. 121-128.
• “Beynelmilel Şehirler Birliği’nin IV. Belediye Kongresi: Sevil Belediye Kongresi”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1931, c. VII, sy. 77, s. 193-201.
• “Beynelmilel Şehirler Birliği’nin IV. Belediye Kongresi: Sevil Belediye Kongresi”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1931, c. VII, sy. 79, s. 296-300.
• “Beynelmilel Şehirler Birliği’nin IV. Belediye Kongresi: Sevil Belediye Kongresi”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1932, c. VIII, sy. 89, s. 149-163.
• “Beynelmilel Şehirler Birliği’nin IV. Belediye Kongresi: Sevil Belediye Kongresi”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1932, c. VIII, sy. 92, s. 308-313.
• “Beynelmilel Şehirler Birliği’nin IV. Belediye Kongresi: Sevil Belediye Kongresi”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1932, c. VIII, sy. 95, s. 476-482.
• “Bir Efsanenin İçyüzü Cibali - Cebe Ali”, Tarih Dünyası Dergisi, 1950, Fatih Özel Sayısı, s. 19-21.
• “Bir izah”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1926, c. II, sy. 21, s. 309.
• “Bir mülahaza: Türkiye belediyeleri niçin ilmî istatistik cetvelleri tertip edemiyorlar?”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1926, c. II, sy. 22, s. 386.
• “Bizans Saraylarından Kalma Mozaikler”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1935, c. VIII, sy. 127-128, s. 375-377.
• “Boğaziçi ve Şirket-i Hayriye”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1926, c. II, sy. 23, s. 466.
• “Cumhuriyet ve İstanbul Mahallî İdaresi”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1933, sy. 109- 110.
• “Dr. Rıfat Osman Bey”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1930, c. VI, sy. 71-72, s. 416.
• “Dünkü ve Bugünkü İstanbul - I”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1933, c. VII, sy. 112-113, s. 237-247.
• “Dünkü ve Bugünkü İstanbul - II”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1934, c. VII, sy. 115-116- 117, s. 353-375. (Mütercim: Kemal Ragıp müstear ismini kullanmıştır.)
• “Garp Belediyelerinin Muhtelif Şekilleri”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1932, c. VIII, sy. 97, s. 550-565.
• “Geçmiş Zamanlarda Hükümet ve Belediye, Kadın Kıyafetleri ile Nasıl Meşgul Olurdu”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1934, c. VII, sy. 123-124, s. 158-163.
• “Haliç’te köprüler”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1928, c. V, sy. 51, s. 166-168.
• “İhtisap ağası Hüseyin Bey”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1927, c. IV, sy. 39, s. 134.
• “İlk gazete”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1928, c. IV, sy. 41, s. 276-280.
• “İstanbul beldesinin yedi senelik icrâât ve i‘mârâtı”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1928, c. IV, sy. 45, s. 517.
• “İstanbul Belediyesi ile Şubelerinin ve Nahiyelerinin Hudutları”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1930, c. VII, sy. 76, s. 151-166.
• “İstanbul’da Belediye Şubeleri ile Kaza ve Nahiye Teşkilatı”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1930, c. VII, sy. 76, s. 149-151.
• “İstanbul’da bir krematoryum tesisi hakkında mütalaa”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1927, c. III, sy. 33, s. 517.
• “İstanbul’da İlk Belediye Hastanesi”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1934, c. VII, sy. 121- 122, s. 71-75.
• “İstanbul’da kadastro tatbikatı”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1925, c. I, sy. 11, s. 322-337.
• “İstanbul’daki anonim şirketler karşısında şehrin hakkı ve vazifesi”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1926, c. III, sy. 27, s. 129-132.
• “İstanbul’da mahalle mıntıka ve daire taksimatı”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1928, c. IV, sy. 43, s. 404-415.
• “İstanbul’da mahalle mıntıka ve daire taksimatı”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1928, c. IV, sy. 45, s. 559-573.
• “İstanbul’da mahalle mıntıka ve daire taksimatı”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1928, c. IV, sy. 48, s. 750-760.
• “İstanbul’da vesâit-i nakliye şirket ve idareleri tarifeleri ve taşıdıkları yolcu adedi”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1925, c. I, sy. 10, s. 273-296.
• “İstanbul itfaiyesi tarihçesi”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1928, c. V, sy. 51, s. 140- 165.
• “İstanbul’un bir senelik et sarfiyatı ve Karaağaç mezbahası”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1924, c. I, sy. 3, s. 65.
• “İstanbul’un Eski Adları”, Tarih Dünyası Dergisi, 1950, c. I, sy. 7, s. 292-296 ve 304.
• “İstanbul’un Fethinden Sonra Şehir Nasıl İmar ve İskan Edildi?”, Resimli Tarih Mecmuası, c. IV, s. 2352.
• “İstanbul’un iâşesi: ekmek işleri”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1924, c. I, sy. 1, s. 4.
• “İstanbul’un iaşesi: ekmek işleri”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1926, c. II, sy. 21, s. 311.
• “İstanbul’un mahrûkâtı”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1924, c. I, sy. 3, s. 33.
• “İstanbul’un nüfusu”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1925, c. I, sy. 6, s. 130-137.
• “İstanbul’un nüfusu”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1925, c. I, sy. 7, s. 161-171.
• “İstanbul’un nüfusu”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1925, c. I, sy. 9, s. 225.
• “İstanbul Vali ve Şehreminleri”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1933, c. VII, sy. 109-110, s. 116-118.
• “Kadılarla Evkafın Belediye ile Münasebetleri”, İstanbul Belediye Mecmuası, 1932, c. IX, sy. 98, s. 598-604.
• “Mekatib-i İbtidaiye Muallimlerinin İnzar-ı Hamiyetine”, Sebilürreşad, 1335, c. 16, sy. 393, s. 41-42.
• “Merkezi istatistik müdîr-i umûmîsi Mösyö Kamil Jakar ve terceme-i hâli”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1927, c. III, sy. 34, s. 598.
• “Numerotaj hakkında rapor”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1927, c. III, sy. 36.
• “On senelik vefeyât istatistiği”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1926, c. III, sy. 27, s. 179.
• “Sevil Kongresi”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1929, c. VI, sy. 63-64, s. 149.
• “Sevil Kongresi”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1930, c. VI, sy. 67, s. 255-266.
• “Sevil Kongresi”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1930, c. VI, sy. 71-72, s. 433.
• “Seyyah-ı Şehîr Abdürreşid İbrahim Efendi’ye Açık Mektup”, Sırat-ı Müstakim, 1327, c. VII, sy. 168, s. 186.
• “Sokak levhalarıyla bina numaraları hakkında rapor”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1927, c. III, sy. 35, s. 676.
• “Şehremaneti ve Şehreminleri”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1930, c. VI, sy. 71-72, s. 387.
• “Şehremini Server Paşa”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1928, c. IV, sy. 40, s. 197-205.
• “Şehreminleri”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1925, c. I, sy. 5, s. 113-122.
• “(TIB) ile (TEB) ve (Yılan amblemi) ile (YILAN) totemi arasında münasebet var mıdır?”, Türk Tıp Tarihi Arkivi, 1935, c. I, sy. 1, s. 63-71.
• “Türkiye belediyeleri”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1930, c. VI, sy. 68, s. 289-306.
• “Türkiye’de Dikilen İlk Heykel”, Tarih Dünyası Dergisi, 1950, c. I, sy. 14, s. 586-590.
• “Türkiye’de evlenme işleri”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1926, c. III, sy. 25, s. 630- 634.
• “Türkiye’de nüfus işleri”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 1926, c. III, sy. 28, s. 225-227.
• “Yabancı Gözü ile İstanbul”, (Mütercim: Kemal Ragıp müstear ismini kullanmıştır), İstanbul Belediye Mecmuası, 1935, c. VIII, sy. 127-128, s. 359-366.
• “Yabancı Gözü ile İstanbul”, (Mütercim: Kemal Ragıp müstear ismini kullanmıştır), İstanbul Belediye Mecmuası, 1936, c. VIII, sy. 137-138, s. 120-128.