Osmanlı İmparatorluğunda Gayrimüslimlerin Eğitimi Üzerine

Yıl 2008, Sayı: 12, 181 - 206, 01.09.2008

M. Macit Kenanoğlu

Öz

Bu makalede anahatlarıyla Osmanlı devletinde gayrimüslimlerin eğitim-öğretim faaliyetleri üzerinde durulmaktadır. Bu alanda yazılmış eserlerin eleştirel bir değerlendirmesi yapılmaktadır. Özellikle klasik dönemle modern dönem arasında bir ayrım yapmak gerekir. Diğer taraftan Osmanlı vatandaşı gayrimüslimlerin gerek yurt içinde gerekse yurtdışında bu konudaki faaliyetlerinin açıklığa kavuşturulması gerekmektedir. Bu konuda yeterli bir araştırma yapılabilmesi için bazı temel unsurlara dikkat edilmesi gerekmektedir. Bunların başında da gayrimüslimlerin kaynaklarını kullanabilecek ölçüde onların dillerini bilme şartı gelmektedir. Ayrıca konuya ilişkin bilim adamlarının yaklaşımlarının da gözden geçirilmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Eğitim, Okul, Gayrimüslim, Azınlık, Rum, Ermeni, Yahudi

On the Education of Non-Muslims in the Ottoman Empire

Öz

This article concentrates on the educational activities of non-Muslim Ottoman subjects in both the classical and modern periods. A critical evaluation of books and articles on this topic is offered by the author. In this period, a distinction between the classical and modern periods should be drawn. However, the internal and external educational activities of the non-Muslim Ottoman subjects should also be brought to light. Some requirements must be met for a satisfactory study. First is the necessity of the knowledge of the languages of the non-Muslim minorities in order to be able to make use of their original sources. Moreover, the approaches of modern scholars on the subject must be revised.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Education, School, Non-Muslim, Minorities, Greek, Armenian, Jews

Kaynakça

• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, 6. bs., İstanbul 1997.
• Akyüz, Yahya, “Cevdet Pafla’nın Özel Öğretim ve Tanzimat Eğitimine İliflkin Bir Layi- hası”, OTAM, sy. 3, 1992, s. 85-111.
• Albayrak, Hüseyin, “19. Yüzyılda Trabzon’da Azınlık ve Yabancı Okullar”, yay. haz. M. K. Arslan-A. M. Coflar-K. Üçüncü, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih, Dil, Edebiyat Sempozyumu, 3-5 Mayıs 2001, 2002, c. 1, s. 413-440.
• Antel, S. Celal, “Tanzimat Maarifi”, Tanzimat I, Maarif Matbaası, İstanbul 1940.
• Arslan, Ali, Osmanlı Son Döneminde Yahudilerin Üsküdardaki Eğitim Faaliyetleri”, II. Üsküdar Sempozyumu Bildiriler (12-14 Mart 2004), 2004, c. 1, s. 291-302.
• Bozkurt, Gülnihal, “II. Meflrutiyet Osmanlı Meclis Zabıtlarında Bulgar Azınlıklarının Kilise ve Okul Sorunları”, OTAM, 1993, sy. 4, s. 99-119.
• Büyükkarcı, Süleyman, Türkiyede Rum Okulları, Konya, 2003.
• Büyükkarcı, Süleyman, İstanbul Ermeni Okulları, Konya, 2003
• Çakar, Ömer Lütfi, Memalik-i Osmaniyede Gayrimüslim Mektepleri, Ankara, 1955.
• Davison, Roderic H., “Westernized Education in Otoman Turkey”, The Middle East Jo- urnal, Summer 1961, s. 289-301.
• Demir, Necati, “Balkanların Parçalanmasında Azınlık Okulları ve Ana Dil Eğitiminin Rolü”, Dokuzuncu Askeri Tarih Semineri Bildirileri I (22-24 Ekim 2003, İstan- bul), 2005, s. 209-224.
• Doğan, İsmail, “Ali Suavi’nin Azınlıklar Eğitimi ve Ermeni Uygulamasına İliflkin Bazı Tespitleri”, Dünden Bugüne Türk-Ermeni İliflkileri, ed. İdris Bal-Mustafa Çufa- lı, 2003, s. 139-148.
• Doğan, İsmail, “Tanzimat Döneminde Azınlıklar Eğitimi ve Bazı Tespitler”, Eğitim Bi- limleri Fakültesi Dergisi, 1991, c. 24, sy. 2, s. 461-471.
• Doğan, İsmail, “Ali Suavi, Azınlıklar Eğitimi ve Galatasaray Lisesi Örneği”, Din Öğreti- mi Dergisi, 1991, sy. 31, s. 94-96.
• Ergin, Osman Nuri, Türkiye Maarif Tarihi, c. 1-2, İstanbul, 1977.
• Ertuğrul, Halit, Azınlık ve Yabancı Okulları Türk Toplumuna Etkisi, İstanbul, 1998.
• Fortna, Benjamin C., Imperial Classroom, Islam, The State, and Education in the Late Otoman Empire, Oxford University Pres, reprinted 2003.
• Güler, Ali, “Osmanlı Devletinde Gayrımüslimlerin Din-İbadet, Eğitim-Öğretim Hürri- yetleri ve bu Bakımdan Kilise Defterlerinin Kaynak Olarak Önemi (4 Numara- lı Kilise Defterinden Örnek Fermanlar)”, OTAM, 1998, sy. 9, s. 155-176.
• Güler, Ali, “Osmanlı Devletinde Bir Gayrımüslim Unsur Olarak Ermenilerin Din-İba- det, Eğitim-Öğretim Hürriyetleri”, Kâzım Yaflar Kopraman’a Armağan, 2003, s. 763-778.
• Güler, Ali, Osmanlıdan Cumhuriyete Azınlıklar, Ankara, 2000.
• Haydaroğlu, İlknur Polat, Osmanlı İmparatorluğunda Yabancı Okullar, Ankara, 1993.
• İleri, İlay, “Azınlıkların Eğitimi”, OTAM, yıl 2005, sy. 17, s. 311-328.
• Kalafat, Yaflar, “Misyonerlik-Azınlık Okulları Gergefinde Gregoryen Türkler”, Prof. Dr. Mehmet Saray’a Armağan, 2003, s. 377-386.
• Kansu, N. Atuf, Türkiye Maarif Tarihi, İstanbul, 1932.
• Kılıç, Remzi, “Osmanlı Türkiyesinde Azınlık Okulları (19. Yüzyıl)”, Türk Kültürü, 1999, c. 37, sy. 431, s. 151-159.
• Koçer, H. A., Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuflu ve Geliflimi 1773-1923, İstanbul, 1921.
• Koçak, Cemil, “Tanzimattan Sonra Özel ve Yabancı Okullar”, TCTA, c. 2, İstanbul, 1985.
• Kodaman, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara, 1991.
• Ozil, Ayfle, “19. Yüzyıl Pera Rum Ortodoks Cemaatinde Eğitim”, Yüksek Lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2001.
• Özcoflar, İbrahim, “Süryani Kiliselerinde Eğitim”, Süryaniler ve Süryanilik II, haz. A. Taflğın-E. Tanrıverdi-C. Seyfeli, Ankara 2005, s. 183-205
• Özkan, Salih, “Kayseri ve Yöresinde Azınlık ve Yabancı Okullar”, Kayseri ve Yöresi Ta- rih Sempozyumu Bildirileri (16-17 Nisan 1998), 1998, s. 353-364.
• Patterson, W. B., “Educating the Greeks: Anglican Scholarships for Greek Orthodox Students in the Early Seventeenth Century”, Studies in Church History, vol. 17, (ed.) Keith Robbins, Oxford, 1981, s. 227-237
• Sakaoğlu, Necdet, Osmanlıdan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul, 2003.
• Somel, Selçuk Akflin, “Cemaat Mektepleri ve Yabancı Misyoner Okulları”, Osmanlı Uygarlığı 1, yay. haz. H. İnalcık-G. Renda, İstanbul, 2002, s. 386-401.
• Somel, Selçuk Akflin, “Christian Community Schools during the Ottoman Reform Pe- riod”, Late Ottoman Society, The Intellectual Legacy, (ed.) Elisabeth Özdalga, Oxfordshire, 2005, s. 254-273
• Somel, Selçuk Akflin, “Osmanlı Ermenilerinde Kültür Modernleflmesi, Cemaat Okulla- rı ve Abdülhamit Rejimi”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaflımlar, Bahar 2007, sy. 5, s. 71-92
• Tafldemirci, Ersoy, “Osmanlı İmparatorluğunda Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar”, Türk Yurdu, 1990, c. 10, sy. 35 (381), s. 43-50.
• Tafldemirci, Ersoy, “Türk Eğitim Tarihinde Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar”, Erci- yes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2001, sy. 10, s. 13-28.
• Tekeli, İlhan, “Tanzimattan Cumhuriyete Eğitim Sistemindeki Değiflmeler”, TCTA, c. 2, İstanbul 1985.
• Toroslu, M., “Rum Azınlık Okulları”, Türk Kültürü, 1996, c. 4, sy. 40, s. 395-402.
• Tozlu, Necmettin, “Osmanlı Devletinde Ermeni Eğitim Kurumları ve Faaliyetleri”, Ye- ni Türkiye, 2001, c. 7, sy. 38-3.
• Tuğlacı, Pars, Tarih Boyunca Batı Ermenileri (287-1850), c. I, İstanbul, 2004.
• Uğurol, Barlas, Gaziantep Tıp Fakültesi Tarihi ve Azınlık Okulları, Gaziantep, 1971.
• Vahapoğlu, Hidayet, Osmanlıdan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okulları, İstanbul, 1997.
• Yılmaz, Durmufl, “Lozan Andlaflmasından Önce Azınlık Okullarının Durumu”, Türki- yat Arafltırmaları Dergisi, 1997, sy. 4, s. 279-288.
• Yorulmaz, fierife, “19. Yüzyılda Osmanlı Eğitim Sistemi İçinde Ermenilerin Durumu, Misyoner Faaliyetlerin Etkileri ve Ruhsatsız Açılan Ermeni Okulları”, XIV. Türk Tarih Kurumu Sempozyumu, (Ankara 9-13 Eylül 2002), 2005, c. 2, II. Kısım, s.1441-1458.
• Zengin, Z. S., “II.Abdülhamit Döneminde Yabancı ve Azınlık Mekteplerin Faaliyetle- ri”, Belleten, 2007, c. 71, s. 261, s. 613-652.