Klasik Osmanlı Eğitim Sisteminin İki Büyük Temsilcisi: Fatih ve Süleymaniye Medreseleri

Yıl 2008, Sayı: 12, 611 - 628, 01.09.2008

Tuncay Zorlu

Öz

-

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Fatih, Süleymaniye, Medrese, Eğitim

Two Great Representatives of the Classical Ottoman Education System: Fatih and Süleymaniye Medreses

Öz

Medrese was the most significant educational institution in the Ottoman realm. It educated the learned class, influenced the administrative philosophy, the concept of religion/religious sect, method of conquest and played a major role in urbanization as well providing an identity to the society. Among various madrasas established within the Ottoman territories in various periods, Fatih and Suleimaniye medreses represented a high-level of education system superior to the previous ones and transformed, to a great extent, the successive ones in terms of the high-standard eligibility conditions for teacherhood, curriculum, organization and new külliye (building complex) concept which could be understood within the interaction of the various külliye components with each other. The present article aims to discuss and introduce the works done up to now within the above-mentioned scope, particularly focusing on the educational features.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Fatih, Suleimaniye, Medrese, Education

Kaynakça

• Adanal›, A. Hadi, “Osmanl› Medreselerinde Tart›flma Metodolojisi”, Osmanl› Dünyas›nda Bilim ve E¤itim Milletleraras› Kongresi (‹stanbul, 12-15 Nisan 1999) Tebli¤leri, Hidayet Yavuz Nuho¤lu (der.) ‹stanbul: IRCICA, 2001, s. 35-44.
• Ad›var, Abdulhak Adnan, Osmanl› Türklerinde ‹lim, 4. bs., ‹stanbul: Remzi Kitabevi, 1982.
• Akbulut, Gürbüz “Osmanl› Medreselerinin Ders Programlar› ve Katip Çelebi’nin Bu Konudaki Düflünceleri”, Yüksek Lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal›, 2002.
• Akgündüz, Hasan, “Teflkilat ve ‹dare Bak›m›ndan Osmanl› Medrese Sistemi: Klasik Dönem”, Türk Dünyas› Araflt›rmalar›, ‹stanbul, 1992, s. 85-92.
• Akgündüz, Hasan, Klasik Dönem Osmanl› Medrese Sistemi: Amaç, Yap›, ‹flleyifl, ‹stanbul, 1997.
• Akozan, Feridun, “Süleymaniye-Fatih Külliyeleri”, Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarl›¤› ve Sanat›, Zeki Sönmez (haz.), ‹stanbul, 1988.
• Aksoy, Mustafa, “Süleymaniye Camii ve Külliyesindeki Damgalar›n Tarihî Kaynaklar›”, Süleymaniye Sempozyumu Tebli¤leri, ‹stanbul: TDTKB, 23-25 Aral›k 2007.
• Aktan, P›nar Kayaalp, “Sultan Süleyman ve Hürrem Sultan’›n Hastaneleri: 16. As›r Osmanl› Toplumunda Sa¤l›k Hizmetleri Konusunda ‹ki De¤iflik Yaklafl›m”, Süleymaniye Sempozyumu Tebli¤leri, ‹stanbul: TDTKB, 23-25 Aral›k 2007.
• Akyay, Necmeddin, Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda Sa¤l›k Örgütleri ve Sosyal Kurulufllar, Ankara: H.Ü. Toplum Hekimli¤i Bölümü Yay›n› No: 19, 1982.
• Akyüz, Yahya, Türk E¤itim Tarihi, 3. bs., Ankara: Ankara Üniversitesi E¤itim Bilimleri Fakültesi Yay›n›, 1989.
• Alt›ntafl, Ayten, “Osmanl›larda T›p E¤itimi (T›phâne-i Âmire Dönemi)”, Osmanl› Devleti’nde Sa¤l›k Hizmetleri Sempozyumu, Ankara, 2000.
• Alt›ntafl, Ayten, “Süheyl Ünver Hakl›yd›. Fatih Daruflflifas›nda T›p E¤itimi Yap›l›yordu”, IV. Türk T›p Tarihi Kongresi, ‹stanbul, Eylül 1996.
• Alt›ntafl, Ayten, “Fatih Dâruflflifâs›’nda T›p E¤itimi Yap›l›yor muydu?” Tarih ve Toplum, May›s 1997, c. XXVII, sy. 161, s. 35-39.
• Atafl, Hac›, “Fatih Dönemi ‹stanbul Medreseleri ve Faaliyetleri”, Yüksek Lisans tezi, F›- rat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ‹slam Tarihi ve Sanatlar› Anabilim Dal›, ‹slam Tarihi Bilim Dal›, 2001.
• Atay, Hüseyin, “Fatih-Süleymâniye Medreseleri Ders Programlar› ve ‹câzetnâmeler”, Vak›flar Dergisi, 1981, sy. 13, s. 171-235.
• Atay, Hüseyin, “Merdeselerin Islahat›”, Ankara Üniversitesi ‹lahiyat Fakültesi Dergisi, 1981, c. XXV, s. 1-43.
• Atay, Hüseyin, Osmanl›larda Yüksek Din E¤itimi, ‹stanbul: Dergâh Yay›nlar›, 1983.
• Ayd›n, Mehmet, “Osmanl› Medreselerinde Tarih-i Edyân Dersleri”, Osmanl› Dünyas›nda Bilim ve E¤itim Milletleraras› Kongresi Tebli¤leri, ‹stanbul, 12-15 Nisan 1999, Hidayet Yavuz Nuho¤lu (der). ‹stanbul: IRCICA, 2001, s. 169-174.
• Aydüz, Salim, ‘Süleymaniye Medical Madrasa (Dâr al-T›b) in the History of Ottoman Medicine”, Foundation for Science, Technology and Civilisation, May›s 2007 (Elektronik dergi).
• Aydüz, Salim, “Süleymaniye T›p Medresesi ve Osmanl› T›p Tarihindeki Yeri”, Süleymaniye Sempozyumu Tebli¤leri, ‹stanbul: TDTKB, 23-25 Aral›k 2007.
• Ayverdi, E. Hakk›, Fatih Devri Mimari Eserleri, ‹stanbul, 1953.
• Ayverdi, E. Hakk›, Osmanl› Mimarisinde Fatih Devri, IV, ‹stanbul, 1974.
• Baltac›, Cahid, “Fatih Devri ‹lim Hayat› ve Sahn-› Seman Medreseleri”, ‹stanbul Arma¤an› 1: Fetih ve Fatih, Mustafa Arma¤an (haz.), ‹stanbul Büyükflehir Belediyesi Kültür ‹flleri Daire Baflkanl›¤› Yay›nlar›, 1995, s. 237-252.
• Baltac›, Cahid, “Osmanl› E¤itim Sistemi”, Osmanl› Ansiklopedisi, II, ‹stanbul: A¤aç Yay›nc›l›k, 1993, s. 9-145.
• Baltac›, Cahid, XV-XVI. Yüzy›llarda Osmanl› Medreseleri, I-II, ‹stanbul: ‹FAV, 2005 (1976’daki bask›n›n gözden geçirilmifl neflri).
• Barkan, Ömer Lütfi, “Süleymaniye Camii ve ‹mareti Tesislerine Ait Y›ll›k Bir Muhasebe Bilançosu, 993/994 (1585/1586)”, Vak›flar Dergisi, 1971, sy. 9, s. 127.
• Barkan, Ömer Lütfi, Süleymaniye Camii ve ‹nflaat› (1550-1557), c. I, Ankara: TTK, 1972.
• Barkan, Ömer Lütfi, Süleymaniye Camii ve ‹nflaat› (1550-1557): ‹nflaata Ait Emir ve Fermanlar, c. II, Ankara: TTK, 1979.
• Bayat, Ali Haydar, Osmanl› Devleti’nde Hekimbafl›l›k Kurumu ve Hekimbafl›lar, Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Baflkanl›¤›, 1999.
• Bay›nd›r, Server, “Süleymaniye Medreselerinde F›k›h E¤itimi”, Süleymaniye Sempozyumu Tebli¤leri, ‹stanbul: TDTKB,23-25 Aral›k 2007.
• Baykal, Mürflide, “Süleymaniye Külliyesi”, Lisans tezi, ‹.Ü. Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, 1952.
• Beksaç, Remziye, “‹stanbul’da Kanunî Sultan Süleyman Medreseleri ve Onu Alâkadar Eden Müesseseler”, Lisans tezi, ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Tarih Semineri Ktp. nr. 118/33, 1936-1937.
• Berkî, A. Himmet, “Osmanl›larda Ulûm ve Maarif - Süleymaniye Külliyesi T›p Medresesi”, Hilâl Mecmuas›, Ocak 1959, c. I, sy. 3, s. 5-7, 32.
• Bilge, Mustafa, ‹lk Osmanl› Medreseleri, ‹stanbul: ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1984.
• Binark, ‹smet - Nejat Sefercio¤lu, ‹stanbul, Fatih, Fetih ve Fatih Devri Hakk›nda Yaz›lm›fl Kitaplar Bibliyografyas›, ‹stanbul: ‹stanbul Fetih Cemiyeti, 1977.
• Bingöl, Abdulkuddüs, “Osmanl› Dünyas›nda Mant›k Bilimi ve E¤itimi”, Osmanl› Dünyas›nda Bilim ve E¤itim Milletleraras› Kongresi, ‹stanbul, 12-15 Nisan 1999, Hidayet Yavuz Nuho¤lu (der.). ‹stanbul: IRCICA, 2001, s. 63-74.
• Bir, Atilla ve Mustafa Kaçar, “Süleymaniye Günefl Saati/Süleymaniye Külliyesinde Su Da¤›t›m fiebekesi”, Süleymaniye Sempozyumu Tebli¤leri, ‹stanbul: TDTKB, 23- 25 Aral›k 2007.
• Cantay, G. Gönül, “Dâruflflifalar Kervansaraylar”, Mimar Sinan’›n Yaflad›¤› Ça¤ ve Eserleri, ‹stanbul, 1988.
• Cantay, G. Gönül, “Sinan Külliyelerinde Dâruflflifa Planlamas›”, Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarl›¤› ve Sanat›, ‹stanbul, 1988.
• Cantay, G. Gönül, “Süleymaniye T›p Medresesi ve fiifahanesi”, Kaynaklar, 1984, sy. 2, s. 33-40.
• Cantay, G. Gönül, “Anadolu Türk Mimarisinde Daruflflifalar›n Geliflmesi”, Doçentlik tezi, ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1982.
• Cantay, G.Gönül “Türklerde ve Türkiye’de T›p E¤itimi Tarihi”, ‹stanbul T›p Kurultay›, 25-30 Eylül 1977, ‹stanbul T›p Fakültesi Yay›nlar›.
• De¤er, Mebrure, “Süleymaniye Daruflflifas› ve T›p Medresesinin Bugünkü Durumu”, I. Türk T›p Tarihi Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, ‹stanbul, 17-19 fiubat 1988, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1992, s. 189-192.
• Demiralp, Yekta, “Erken Dönem Osmanl› Medreselerinde Dersane Mekan›n›n Yeri ve Mimari Özellikleri”, EJOS, 2001, c. IV, sy. 13, s. 1-19. (M. Kiel, N. Landman ve H. Theunissen (eds.), Proceedings of the 11th International Congress of Turkish Art, Utrecht-The Netherlands, August 23-28, 1999).
• Dinç, Gülten, Sait Naderi ve Yücel Kanpolat, “Süleymaniye Külliyesi: A Historically Important Medical, Scientific, and Cultural Center”, Historical Library, A¤ustos 2006, c. LVI, sy. 2, s. 4004-4009.
• Engin, Aylin, “Ayasofya Külliyesi ve Fatih Medresesi”, Yüksek Lisans tezi, Y›ld›z Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1995.
• Ergin, Osman Nuri, ‹stanbul T›p Mektepleri, Enstitüleri ve Cemiyetleri, ‹stanbul: ‹stanbul Üniversitesi T›p Tarihi Enstitüsü Yay›n›, No: 17, 1940.
• Ergin, Osman Nuri, Türkiye Maarif Tarihi, I-V, 2. bs., ‹stanbul, 1977.
• Fatih Mehmed II Vakfiyeleri, Ankara: Vak›flar Umum Müdürlü¤ü, 1938.
• Fazl›o¤lu, ‹hsan, “Semâniye’den Süleymaniye’ye: Bir Küllî’yeyi Mümkün K›lan Nazarî Hikmet”, Süleymaniye Sempozyumu Tebli¤leri, ‹stanbul: TDTKB, 23-25 Aral›k 2007.
• Furat, Ayfle Ziflan “XV. Ve XVI. YY’larda Fatih ve Süleymaniye Medreseleri’nde Verilen Din E¤itiminin Karfl›laflt›rmal› Bir ‹ncelemesi”, Yüksek Lisans tezi, ‹stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal›, 2004.
• Gökay, Fahrettin Kerim, “T›p Tarihimizde Medrese ve Üniversitelerde T›p Fakültelerinin Kurulufl ve Geliflmeleriyle Geçirdikleri Bunal›mlar Üzerinde ‹ncelemeler”, T›p Dünyas›, c. LV, sy. 3-4, ‹stanbul, 1982, s. 81-87.
• Gökay, Fahrettin Kerim, “T›p Tarihimizde Medrese ve Üniversitelerde T›p Fakültelerinin Kurulufl ve Geliflmeleriyle Geçirdikleri Bunal›mlar Üzerinde ‹ncelemeler”, T›p Dünyas›, c. LV, sy. 5-6, ‹stanbul, 1982, s. 129-137.
• Gökay, Fahrettin Kerim, “T›p Tarihimizde Medrese ve Üniversitelerde T›p Fakültelerinin Kurulufl ve Geliflmeleriyle Geçirdikleri Bunal›mlar Üzerinde ‹ncelemeler”, T›p Dünyas›, c. LV, sy. 7-8, ‹stanbul, 1982, s. 178-187.
• Gökay, Fahrettin Kerim, “T›p Tarihimizde Medrese ve Üniversitelerde T›p Fakültelerinin Kurulufl ve Geliflmeleriyle Geçirdikleri Bunal›mlar Üzerinde ‹ncelemeler”, T›p Dünyas›, c. LV, sy. 11-12, ‹stanbul, 1982, s. 271-278.
• Gökman, Muzaffer, Fatih Medreseleri, ‹stanbul: Ak-ün Matbaas›, 1943.
• Gül, Ahmet, Osmanl› Medreselerinde E¤itim-Ö¤retim ve Bunlar Aras›nda Dâru’l- Hadislerin Yeri, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1997.
• Güllüda¤, Nesrin, “Süleymaniye Medresesinde E¤itim Alm›fl Baz› 16. Yüzy›l fiairleri”, Süleymaniye Sempozyumu Tebli¤leri, ‹stanbul: TDTKB, 23-25 Aral›k 2007.
• Gündüzalp, Nural ve Burçe Tokufl, “Osmanl›-Türk Mimari Kültüründe E¤itim Yap›lar› ve Süleymaniye Medreseleri”, Süleymaniye Sempozyumu Tebli¤leri, ‹stanbul: TDTKB, 23-25 Aral›k 2007.
• Günüç, Fevzi ve Ali R›za Özcan, Türk Kültür ve Medeniyet Tarihinde Fatih Külliyesi Hazire 1-2-3, ‹stanbul, 2007.
• Gürkan, Kaz›m ‹smail, “Süleymaniye Dârüflflifas›”, Kanunî Arma¤an›, Ankara, 1970, s. 266.
• Güven, Zeycan, “Osmanl› Medreseleri (XV-XVI. Yüzy›llar)”, Lisans tezi, Ankara Üniversitesi D.T.C.F. Tarih Bölümü, 1996.
• H›zl›, Mefail, “Anadolu’daki Osmanl› Medreseleri: Bir ‹cmal”, Türkiye Araflt›rmalar› Literatür Dergisi, 2004, c. II, sy. 4, s. 371-409.
• H›zl›, Mefail, “Osmanl› Klasik Döneminde Medrese”, Türkler, Ankara, 2002, c. XI, s. 426-435.
• ‹hsano¤lu, Ekmeleddin, “Fatih Külliyesi Medreseleri Ne De¤ildi? Tarih Yaz›c›l›¤› Bak›- m›ndan Tenkit ve De¤erlendirme Denemesi”, ‹stanbul Arma¤an› 1: Fetih ve Fatih, Mustafa Arma¤an (haz.), ‹stanbul: ‹stanbul Büyükflehir Belediyesi Kültür ‹flleri Daire Baflkanl›¤› Yay›nlar›, 1995, s. 105-136. (Bu çal›flman›n yay›nland›¤› di¤er çal›flmalar için bkz. Büyük Cihaddan Frenk Fodullu¤una, ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›, 1996, s. 39-84; Osmanl›lar ve Bilim, ‹stanbul, 2003, s. 45-97). ‹hsano¤lu, Ekmeleddin, “Osmanl› E¤itim ve Bilim Müesseseleri”, Osmanl› Devleti ve
• Medeniyeti Tarihi, c. II, ‹stanbul: IRCICA, 1998, s. 223-361. ‹hsano¤lu, Ekmeleddin, “Osmanl› Medrese Gelene¤inin Do¤uflu”, Belleten, 2002, c. LXVI, sy. 247, s. 849-904.
• ‹hsano¤lu, Ekmeleddin, “Osmanl› Medrese Tarihçili¤inin ‹lk Safhas› (1916-1965): Keflif ve Tasarlama Dönemi”, Belleten, 2000, c. LXIV, sy. 240, s. 541-582.
• ‹hsano¤lu, Ekmeleddin, “The Initial Stage of Historiography of Ottoman Medreses (1916-1965)”, Archivum Ottomanicum, 2000, sy. 18, s. 41-85.
• ‹hsano¤lu, Ekmeleddin ve Mustafa Kaçar, “Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda Klasik Bilim Gelene¤inin Tarihçesi”, Türkler, Ankara, 2002, c. XI, s. 155-174.
• ‹pflirli, Mehmet, “Fatih Medreseleri”, Tarih ve Medeniyet, 1994, sy. 3, s. 26-29. ‹zgi, Cevat, “Osmanl› Medreselerinde Riyâzî ve Tabiî ‹limlerin E¤itimi”, Doktora tezi,
• ‹stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Bilim Tarihi Bölümü, 1994.
• ‹zgi, Cevat, Osmanl› Medreselerinde ‹lim, I-II, ‹stanbul: ‹z Yay›nc›l›k, 1997. Kahya, Esin ve Ayflegül D. Erdemir, Bilimin Ifl›¤›nda Osmanl›dan Günümüze T›p ve Sa¤l›k Kurulufllar›, Ankara, 2000.
• Kâhya, Esin ve Ayflegül D. Erdemir, Medicine in the Ottoman Empire, ‹stanbul, 1997.
• Kaya, Bilge, “Evliya Çelebi Seyahatnamesinde ve Baflbakanl›k Arfliv Belgelerinde Süleymaniye”, Süleymaniye Sempozyumu Tebli¤leri, ‹stanbul: 23-25 Aral›k 2007.
• Kazanc›gil, Aykut, “Fatih Devri ‹lim Hayat› ‹çinde T›p E¤itimi”, ‹stanbul Arma¤an› 1: Fetih ve Fatih, Mustafa Arma¤an (haz.), ‹stanbul: ‹stanbul Büyükflehir Belediyesi Kültür ‹flleri Daire Baflkanl›¤› Yay›nlar›, 1995, s. 265-272.
• Kazanc›gil, Aykut ve Bedizel Zülfikar, XIX. Yüzy›lda Osmanl› ‹mparatorlu¤unda Anatomi (fianizade-Bianchi), ‹stanbul: Özel Yay›nlar, 1991.
• Kuban, Do¤an “Süleymaniye Külliyesi”, Dünden Bugüne ‹stanbul Ansiklopedisi, ‹stanbul, 1994, c. VII, s. 102.
• Kunter, Halim Baki, “Fatih Dâruflflifas›”, Diyanet Dergisi, 1962 (Ayr›bas›m).
• Lekesiz, Hulusi, “‘Osmanl› ‹lmî Zihniyeti: Teflekkülü, Geliflmesi ve Çözülmesi Üzerine Bir Tahlil Denemesi”’, Türk Yurdu, Eylül 1991, c. XI, sy. 49, s. 21-31.
• Lekesiz, Hulusi, “Osmanl› ‹lmî Zihniyetinde De¤iflme (Teflekkül-De¤iflme-Çözülme: XV-XVII. Yüzy›llar)”, Yüksek Lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1989.
• Maden, ‹smail, “XVI. As›rda Osmanl› Medreselerinde E¤itim Ö¤retim”, Yüksek Lisans tezi, Uluda¤ Üniversitesi ‹lahiyat Fakültesi, 1983.
• Mollaibrahimo¤lu, Süleyman, Muhteflem Süleymaniye, ‹stanbul, 1991.
• Necibo¤lu-Kafadar, Gülru, “The Süleymaniye Complex in ‹stanbul: An Interpretation”, Muqarnas, 1985, c. III, s. 92-117.
• Okkar, Remziye, “Geçmiflten Günümüze Süleymaniye’nin Kültür ve Medeniyetimize Katk›lar›”, Süleymaniye Sempozyumu Tebli¤leri, ‹stanbul, 23-25 Aral›k 2007.
• Özcan, Tahsin, “Osmanl› Devleti’nde E¤itim Hizmetlerinin Finansman›”, Osmanl› Dünyas›nda Bilim ve E¤itim Milletleraras› Kongresi, ‹stanbul, 12-15 Nisan 1999, Hidayet Yavuz Nuho¤lu (der.), ‹stanbul: IRCICA, 2001, s. 133-143.
• Özdemir, M. Ça¤atay, “Fatih Medreseleri”, Türk Yurdu, 1990, c. X, sy. 33, s. 11-16.
• Özy›lmaz, Ömer, Osmanl› Medreselerinin E¤itim Programlar›, Ankara, 2002.
• Repp, R. C., The Mufti of Istanbul: A Study in the Development of the Ottoman Learned Hierarchy, Londra: Ithaca Press, 1986.
• Sa¤lam, Mehmet, “Medrese Education and Architecture in the Political Context of the 11th-16th Centuries Anatolia”, Yüksek Lisans tezi, ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000.
• Sakao¤lu, Necdet, Osmanl› E¤itim Tarihi, ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›, 1993.
• Sar›, Nil Akdeniz, “Osmanl›larda Hekimin E¤itimi”, T›p Tarihi Araflt›rmalar›, c. II, sy. 40.
• Sar›, Nil Akdeniz, “Osmanl› Dâruflflifalar›na Tayin Edilecek Görevlilerde Aranan Nitelikler”, Yeni T›p Tarihi Araflt›rmalar› I, ‹stanbul, 1995.
• Sar›, Nil Akdeniz, “Osmanl›larda T›phanenin Kurulufluna Kadar T›p E¤itimi”, IX. Türk Tarih Kongresi (Ankara 21-25 Eylül 1981) Kongreye Sunulan Bildiriler, c. III, Ankara, 1989, s.1280.
• Sar›, Nil Akdeniz, “Osmanl›larda T›phanenin Kurulufluna Kadar T›p E¤itimi”, Panzehir, 1989, c. I, sy. 4.
• Sar›, Nil Akdeniz, Osmanl›larda Hekim ve Deontolojisi, ‹stanbul, 1979.
• Sar›kaya, Yaflar, “Osmanl› Medreselerinde Aklî ‹limlerin ‹hmali Meselesi Üzerine Baz› Mülâhazalar”, Osmanl› Dünyas›nda Bilim ve E¤itim Milletleraras› Kongresi, ‹stanbul, 12-15 Nisan 1999, Hidayet Yavuz Nuho¤lu (der.), ‹stanbul: IRCICA, 2001, s. 145-158.
• Sar›kaya, Yaflar, “Osmanl› Medreselerinin Gerilemesi Meselesi: Elefltirel Bir De¤erlendirme Denemesi”, ‹slam Araflt›rmalar› Dergisi, 1999, sy. 3, s. 23-39.
• Sar›kaya, Yaflar, Medreseler ve Modernleflme, ‹stanbul: ‹z Yay›nc›l›k, 1997.
• fianal, Mustafa, “Kuruluflundan Ortadan Kald›r›l›fl›na Kadar Olan Süre ‹çerisinde Medreseler”, Milli E¤itim Dergisi, 1999, sy. 143.
• fianal, Mustafa, “Osmanl› Devleti’nde Medreselere Ders Programlar›, Ö¤retim Metodu, Ölçme ve De¤erlendirme, Ö¤retimde ‹htisaslaflma Bak›m›ndan Genel Bir Bak›fl”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2003, c. XIV, sy. 1, s. 149-168.
• fiehsüvaro¤lu, Bedi N., “‹stanbul Hastahanelerinin Tarihçesi”, ‹stanbul ‹l Y›ll›¤›, ‹stanbul, 1967.
• fiehsüvaro¤lu, Bedi N., Türk T›p Tarihi, Bursa: TAfi Kitapç›l›k-Yay›nc›l›k, 1984 , s. 82.
• Tanyeli, U¤ur, “Süleymaniye Külliyesi Konusunda Bilinenlere Bir Katk›”, Tarih ve Toplum, Mart 1991, c. XV, sy. 87.
• Taflk›ran, Nimet, “T›p Mesle¤inde Okuman›n Önemi”, Haseki T›p Bülteni, 1974, c. XII, sy. 4-5, s. 369-376.
• Tekeli, ‹lhan ve Selim ‹lkin, Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda E¤itim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluflumu ve Dönüflümü, Ankara: TTK, 1993.
• Tekinda¤, fiehabeddin, “Medrese Dönemi”, Cumhuriyetin 50. Y›l›nda ‹stanbul Üniversitesi 1973, ‹stanbul: ‹stanbul Üniversitesi Yay., 1973.
• Uluda¤ (Osman fievki), Befl Buçuk As›rl›k Türk Tabâbeti Tarihi, (‹nceleme ve Dipnotlar›n› Yazan ve Yeni Harflerle Sadelefltiren ‹lter Uzel), Ankara: Kültür Bakanl›- ¤› Yay›n›, 1991.
• Uluda¤, (Osman fievki), “Tarihimizde ‹ki T›phâne Vard›r”, T›p Dünyas›, 15 A¤ustos 1935, c. VIII.
• Unan, Fahri, “Bir Âlimin Hayat Hikâyesi ve Klasik Osmanl› E¤itim Sistemi Üzerine”, Osmanl› Tarihi Araflt›rma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 1997, sy. 8, s. 365-391.
• Unan, Fahri, “Fatih Külliyesi Dâruflflifâs› ve T›p Ö¤retimi”, Prof. Dr. Bayram Kodaman’a Arma¤an, Samsun, 1993, s. 307-316.
• Unan, Fahri, “‹stanbul’daki Selâtin Manzûmelerinin ‹lk Örne¤i: Fatih Külliyesi”, III. Uluslararas› ‹stanbul’un Fethi Konferans› (Yeniden Fetih ve Fatih)’na sunulan tebli¤, ‹stanbul, 1998 (Yaz›n›n yay›mlanm›fl flekli için bkz. ‹stanbul’un Fethinin 550. Y›l› An› Kitab›, Ankara: Ankara Üniversitesi Bas›mevi, 2004, s. 107-121).
• Unan, Fahri, “‹stanbul’un Fethi, Fatih Külliyesi ve ‹mparatorluk”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi [Osmanl› Devletinin Kuruluflunun 700. Y›l› Özel Say›s›], Ekim 1999, s. 83-91.
• Unan, Fahri, “Kuruluflundan Günümüze Fatih Külliyesi”, Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1993.
• Unan, Fahri, “Medreseler ve Osmanl› Merkezi Yönetimi”, Koomduk ‹limder Jurnal› / Sosyal Bilimler Dergisi (K›rg›zistan-Türkiye Manas Üniversitesi), 2004, sy. 9, s. 1-7.
• Unan, Fahri, “Medrese-Yöntem ‹liflkileri ve Osmanl› Medreselerinin ‹lmî Performans› Meselesi”, VII. Osmanl› Sempozyumu (Sö¤üt, Eylül 1992), Ankara, 1993, s. 13-23.
• Unan, Fahri, “Official Ottoman Ideology and its Institutions in the XV and XVI. Centuries: Fatih Medresesi”, Tarih Araflt›rmalar› Dergisi, 1997, sy. 29, s. 207-215.
• Unan, Fahri, “Osmanl› ‹lmiye Tarîkinde Pâyeli Tâyinler Yâhut Devlette Kazanç Kap›- s›”, Belleten, 1998, c. LXII, sy. 233.
• Unan, Fahri, “Osmanl› Medrese Ulemâs›: ‹lim Anlay›fl› ve ‹lmî Verim”, Türkler, Ankara, 1999, c. XI, s. 436-445.
• Unan, Fahri, “Osmanl› Medrese Ulemâs›: ‹lim Anlay›fl› ve ‹lmî Verim”, Koomduk ‹limder Jurnal›/Sosyal Bilimler Dergisi (K›rg›zistan-Türkiye Manas Üniversitesi), 2003, sy. 5, s. 14-33.
• Unan, Fahri, “Osmanl› Medreselerinde Din E¤itimi ve Ö¤retimi”, Cumhuriyetin 75.
• Y›l›nda Türkiye’de Din E¤itimi Sempozyumu (4-6 Aral›k 1998,- ‹zmir), Ankara, 1999, s. 181-193.
• Unan, Fahri, “Osmanl› Medreselerinde E¤itim Üzerine Yap›lm›fl Çal›flmalara Dâir Bir Bibliyografya Denemesi”, Dîvân : ‹lmî Araflt›rmalar Dergisi, 2005, c. I, sy. 18, s. 79-114.
• Unan, Fahri, “Osmanl› Medreselerinde ‹lmî Verimi ve ‹lim Anlay›fl›n› Etkileyen Âmiller”, Türkiye Günlü¤ü, Kas›m-Aral›k 1999, sy. 58, s. 95-105.
• Unan, Fahri, “Osmanl› Medreselerinde Ulemân›n Sosyal Taban› ve Bunun ‹lmî Verim Üzerindeki Etkisi Üzerine Bâz› Düflünceler”, XII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, (Ankara, 12-16 Eylül 1994), Ankara, 2000, c. III, s. 669-676.
• Unan, Fahri, “Osmanl› Medreselerinin ‹lmî Performans› Üzerine Bâz› Düflünceler”, Türk ve ‹slâm Dünyas›nda Bilim ve Teknoloji Sempozyumu, 3-5 Haziran 1994, ‹stanbul: Kandilli Rasathanesi. (Bu tebli¤ metni, biraz daha geniflletilerek Türkiye Günlü¤ü, Eylül-Ekim 1994, sy. 30, s. 49-57’de tekrar yay›mlanm›flt›r.)
• Unan, Fahri,”‘Osmanl›larda Medrese E¤itimi”, Yeni Türkiye, Ankara: Yeni Türkiye Yay›nlar›, 1999, c. V, s. 140-160.
• Unan, Fahri, “Taflköprülü-zâde’nin Kaleminden XVI. Yüzy›l›n ‹lim ve Âlim Anlay›fl›”, Osmanl› Araflt›rmalar›, ‹stanbul, 1997, s. 149-264.
• Unan, Fahri, “The Ottoman Ulema: Their Understanding of Knowledge and Scholarly Contributions”, The Turks 3, Ottomans, H. Celal Güzel, C. Cem O¤uz ve Osman Karatay (eds.), Ankara, 2002, s. 841-850.
• Unan, Fahri, “XV ve XVII. Yüzy›llarda Osmanl› Yönetim Kademesi ‹çerisinde Ebussuud Efendi Âilesi”, Türk Yurdu, Ekim 1991, c. XI, sy. 50, s. 25-29.
• Unan, Fahri, “XVI. Yüzy›l Ulemâs›ndan Nev’î Efendi’ye Göre Osmanl›larda ‹lim ve Âlim Anlay›fl›”, Uluslararas› Kuruluflunun 700. Y›ldönümünde Bütün Yönleriyle Osmanl› Devleti Kongresi (7-9 Nisan 1999, Konya), Konya, 2000, s. 257-266.
• Unan, Fahri, Kuruluflundan Günümüze Fatih Külliyesi, Ankara: TTK, 2003.
• Uzunçarfl›l›, ‹smail Hakk›, Osmanl› Devleti’nin ‹lmiye Teflkilat›, Ankara: TTK, 1998.
• Ünver, Süheyl, “Süleymaniye Dâruflflifâs›nda Fenn-i Teflrîhi Tahsil Eden Cerrahlardan Biri Hakk›nda”, Türk T›p Tarihi Arflivi, 1942, c. V, sy. 19-20, s. 37-38.
• Ünver, Süheyl, “Süleymaniye Külliyesinde Daruflflifa, T›p Medresesi ve Daru’l-akâkîre Dair”, Vak›flar Dergisi, 1942, c. II.
• Ünver, Süheyl, Fatih Devri ‹lim, Sanat ve ‹çtimâî Tekâmül Hamlelerine Umûmî Nazar, ‹stanbul, 1953.
• Ünver, Süheyl, ‹lim ve Sanat Tarihimizde Fatih Sultan Mehmed, ‹stanbul, 1953.
• Ünver, Süheyl, ‹stanbul Üniversitesi Tarihine Bafllang›ç: Fatih, Külliyesi ve Zaman› ‹lim Hayat›, ‹stanbul: ‹stanbul Üniversitesi Yay., 1946.
• Yakupo¤lu, Kenan, “Osmanl› Medrese E¤itimi ve Felsefesi”, Doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1996.
• Yaltkaya, fierâfettin, “Tanzimattan Evvel ve Sonra Medreseler”, Tanzimat I, ‹stanbul: MEB, 1999.
• Yaz›c›o¤lu, Mustafa Sait, “XV ve XVI. As›rlardaki Kelam E¤itiminin Tenkidi”, ‹slam ‹limleri Enstitüsü Dergisi, 1980, sy. 4, s. 285-294.
• Yaz›c›o¤lu, Mustafa Sait, “XV ve XVI. Yüzy›llarda Osmanl› Medreselerinde ‹lm-i Kelam Ö¤retimi ve Genel E¤itim ‹çerisindeki Yeri”, ‹slam ‹limleri Enstitüsü Dergisi, 1980, sy. 4, s. 273-283.
• Y›ld›r›m, Nuran, “Süleymâniye Dâru’fl-flifâs›”, Dünden Bugüne ‹stanbul Ansiklopedisi, ‹stanbul, 1994, c. VII.
• Y›lmaz, Yasin, “Süleymaniye Dâruflflifas› ve T›p Medresesi”, Osmanl›larda Sa¤l›k I, C. Y›lmaz ve N. Y›lmaz (eds.), ‹stanbul: Biofarma, 2006, s. 285-298.
• Y›lmaz, Yasin, “Kanunî Vakfiyesi ve Süleymâniye Külliyesi”, Doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ‹slam Tarihi ve Sanatlar›, ‹slam Tarihi Anabilim Dal›, 2002.
• Zilfi, Madeline, “The Ilmiye Registers and the Ottoman Medrese System Prior to the Tanzimat”, Collection Turcica, 1983, sy. 2, s. 309-327.
• Zorlu, Tuncay, “Süleymaniye T›p Medresesi I”, Osmanl› Bilimi Araflt›rmalar›, 3, no. 2., Feza Günergun (ed.), ‹stanbul: ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay›n›, 2002, s. 79-122.
• Zorlu, Tuncay, “Süleymaniye T›p Medresesi II” Osmanl› Bilimi Araflt›rmalar›, 4, no. 1. F. Günergun (ed.), ‹stanbul: ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay›n›, 2002, s. 65-98.
• Zorlu, Tuncay, “The Medical Medrese of Süleymaniye”, Proceedings in International Congress on Learning and Education in the Ottoman World, ‹stanbul 12-15 April 1999, Ali Çaksu (ed.), ‹stanbul: IRCICA, 2001, s. 63-87.