Klâsik Şerh Edebiyatı Literatürü

Yıl 2007, Sayı: 9, 271 - 304, 01.05.2007

Ozan Yılmaz

Öz

Şerh Edebiyatı Tasavvufî ve Klâsik olmak üzere 2 kısma ayrılır. Tasavvufî şerhler daha
çok dinî-tasavvufî muhtevalı eserlere yazılan şerhlerin ortak ismidir. Klâsik Şerhler ise
Arap, İran ve Türk edebiyatının klâsik kabul edilmiş bazı eserlerine yapılan şerhlerin
genel adıdır. Arap edebiyatından Muallakatu’s-Seb‘a, Kasîde-i Bürde, Divan-ı İbni Fariz;
Fars edebiyatından ise Gülistân, Bostân, Pendnâme-i Attâr, Kasâid-i Urfî vb. gibi
klâsik metinler şerh yapılmaya layık görülmüştür. Bu makalede şerh ve şerh çeşitleri
hakkında bilgi verildikten sonra Arapça, Farsça ve Türkçe eserlere yapılan Türkçe
şerhler değerlendirilmiştir. Şerh yapılan eserler kısaca tanıtılmış, söz konusu şerhlerin
İstanbul kütüphanelerinde bulunan el yazmalarına ait künyeler örneklendirilmiştir.
Amaç “Klâsik Şerh Edebiyatı Literatürü” başlığı altındaki Türkçe şerhleri genel hatlarıyla
ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Şerh, Klâsik Şerh, Arapça Klâsikler, Farsça Klâsikler, El Yazmaları

A Bibliography of the Classical Sharkh [Commentary] Literature

Öz

“Sharkh Literature” comprises two parts: Tasavvufî and Classic. The tasavvufî sharkhs
are the most common name which is used for the works that have religious context.
Classical sharkhs is, on the other hand, the common name of the sharkhs that were
done for some works of Arabic, Persian, and Turkish Literature that were considered
classics. The classical works such as Muallakatu’s-Seb‘a, Kasîde-i Bürde, Divân-ı İbni
Fariz from Arabic Literature and Gülistân, Bostân, Pendnâme-i Attâr, Kasâid-i Urfî
from Persian Literature have been written about in this manner. After introducing sharkh and sharkh genres, this article evaluates Turkish sharkhs that
were written about Arabic, Persian and Turkish works. These sharkhs have been briefly
introduced and some sample documents from handwritten sharkh works in Istanbul
manuscript libraries have been provided. The purpose of this article is to provide
a general description of Turkish sharkhs which fall into the category of the “Classical
Sharh Literature”.

Anahtar Kelimeler

Sharkh, Classical Sharkh, Arabic Classics, Persian Classics, Manuscripts

Kaynakça

• Ahterî Mehmed Efendi, Ahterî-i Kebîr, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1310.
• Akar, Metin, Su Kasidesi Şerhi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 1994.
• Aksoyak, İ. Hakkı, “Metin Şerhi”, Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları, 2002.
• Aynur, Hatice, Üniversitelerde Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları (1990-2005), İstanbul, 2006.
• Bahâeddin, Mehmed, “Şerh”, Yeni Türkçe Lûgat, Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Ceylân, Ömür, Tasavvufî Şiir Şerhleri, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2000.
• Çelebioğlu, Âmil, “Yûnus’un Şiirleriyle İlgili Şerhler”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: MEB Yayınevi, 1998.
• Dağlı, Yücel vd., Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu, İstanbul: Yapı Kredi Yay., 2001.
• Demirayak, Kenan, “Kasîdetü’l-Bürde”, DİA, c. XXIV, İstanbul, 2001
• Doğan, Muhammet Nur, “Metin Şerhi Üzerine”, Osmanlı Dîvân Şiiri Üzerine Metinler, Mehmet Kalpaklı (haz.), İstanbul: YKY, 1999.
• Erkan, Mustafa, “Bahrü’l-Garâib”, DİA, c. IV, İstanbul, 1991
• Erkan, Mustafa, “Halîmî”, DİA, c. XV, İstanbul, 1997.
• Gökyay, Orhan Şaik, “Necâtî Bey Dîvânı”, Destursuz Bağa Girenler, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1982.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlânâdan Sonra Mevlevîlik, İstanbul: İnkılap ve Aka Yayınları, 1983.
• Huart, Cl., “Fettâhî”, İslam Ansiklopedisi, c. IV, İstanbul: MEB, 1977.
• İz, Fâhir, Eski Türk Edebiyatında Nesir, Ankara: Akçağ Yayınları, 1996.
• Kadri, Hüseyin Kâzım, “Şerh”, Türk Lügati (4 cilt), c. III, İstanbul: Maarif Matbaası, 1943.
• Karaismailoğlu, Adnan, “Bostân”, DİA, c. VI, İstanbul, 1992.
• Karatay, Ethem Fehmi, Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, 2 cilt, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yay.: 11, 1961.
• Kaya, Mahmut, “Kasîdetü’l-bürde”, DİA, c. XXIV, İstanbul, 2001.
• Kortantamer, Tunca, “Teori Zemîninde Metin Şerhi Meselesi”, Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1994, sy. VIII.
• Kut, Günay, Tercüman Gazetesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, İstanbul: Tercüman Gazetesi Yay., 1989.
• Klasik fierh Edebiyat› Literatürü 301
• Macit, Muhsin, “Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları”, Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları, 2002.
• Mehmed Tâhir, Bursalı, Osmanlı Müellifleri I-II-III, Ankara: Bizim Büro Yayınları, 2000.
• Mengi, Mine, “Metin Şerhi, Tahlîli ve Tenkîdi Üzerine”, Dîvân Şiiri Yazıları, Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
• Merçil, Erdoğan, “Vassâf”, İA, c. XIII, İstanbul: MEB, 1986.
• Muhtar, Cemal, İki Kur’an Sözlüğü Lugat-ı Ferişteoğlu ve Lugat-ı Kânûn-ı İlâhî, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., 1993.
• Mütercim Âsım, Kâmus Tercümesi I, İstanbul: Âsitâne Yay., 1305.
• Okay, Orhan, “Eski Şiirimize Yaklaşmak”, Osmanlı Dîvân Şiiri Üzerine Metinler, Mehmet Kalpaklı (haz.), İstanbul: YKY, 1999.
• Okumuş, Ömer, “Baharistân”, DİA, c. IV, İstanbul, 1991.
• Öz, Yusuf, “Tuhfe-i Vehbî Şerhleri”, İlmî Araştırmalar, 1997, sy. 5.
• Öz, Yusuf, Tuhfe-i Şâhidî Şerhleri, Konya: Alagöz Basım Ltd., 1999.
• Özgüdenli, Osman Gazi, “İlhanlı Tarihine Ait Yeni Bir Kaynak: Târîh-i Vassâf’ın Müellif Nüshası”, Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2006.
• Redhouse, Sir James W., “Şerh”, A Turkish and English Lexicon, Türkçe-İngilizce Sözlük, Beyrut: Librairie Du Liban, 1996.
• Riyahî, Muhammed Emin, Osmanlı Topraklarında Fars Dili ve Edebiyatı, çev. Mehmet Kanar, İstanbul: İnsan Yay., 1995.
• Şahinoğlu, M. Nazif, “Attâr, Feridüddin”, DİA, c. IV, İstanbul, 1991.
• Tarlan, Ali Nihat, Fuzûlî Dîvânı Şerhi, c.I, Ankara: KBY, 1985.
• Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları, 2003.
• Unat, Faik Reşit, Hicrî Tarihleri Miladî Tarihe Çevirme Kılavuzu, 4. bs., Ankara: TTK Basımevi, 1974.
• Yazıcı, Tahsin, “Gülistân”, DİA, c. XIV, İstanbul, 1996.