Eski Türk Edebiyatı'nda Mevlidler

Yıl 2007, Sayı: 9, 323 - 332, 01.05.2007

Hasan Aksoy

Öz

Yer ve zaman ismi olarak doğum yeri ve doğum zamanı anlamında kullanılan mevlid
kelimesi, edebî bir terim olarak Peygamber Efendimiz’in kısaca hayatını, mûcizelerini,
vefâtını ve bilhassa doğumunu anlatan ve ekseriyetle manzum olarak kaleme alınan
eserler için kullanılmaktadır. İslâm âleminde ilk mevlid metinleri X. asırda görülmeye
başlar. Arapça mevlidler yanında diğer Müslüman ülkelerin edebiyatlarında da
mevlid türü mevcuttur. Mevlidlerin Türk edebiyatında ayrı bir yeri vardır. Çoğunlukla
manzum kaleme alınan bu eserler, Türk halkının peygamber sevgisinin bir göstergesi
olarak sayı itibariyle diğer dinî türlere nispetle hayli zengindir. İlk Türkçe mevlid metni
hakkında kaynaklarda açık bilgi yer almamakla birlikte Süleyman Çelebi’nin 812’de
(1409) kaleme aldığı Vesîletü’n-necât adlı mesnevînin ilk mevlid olduğu görüşü yaygın
bir şekilde kabul görmektedir. Süleyman Çelebi Mevlidi’nden sonra ve onun tesiriyle
edebiyatımızda 200 civarında mevlid kaleme alınmıştır. Bunların bir kısmı Süleyman
Çelebi’nin eserine aynen benzemekte, bir kısmı bazı motifler yönünden ayrılık göstermektedir.
Bunların dışında kalan mevlidler ise tamamen farklı bir yapıya sahiptir.
Mevlidler umumiyetle tevhid, münâcât ve na‘t ile başlamaktadır. Daha sonra Hz. Peygamber’in
doğumu, mi‘racı ve diğer mûcizeleri anlatılmakta, ardından onun vefâtı
konusuna yer verilmektedir. Türkçe mevlid metinlerinin çoğu aruzun “fâilâtün fâilâtün
fâilün” kalıbıyla ve mesnevî nazım şekliyle yazılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslâm edebiyatı, mevlid, Hz. Muhammet, Süleyman Çelebi, Vesîletü'n-necat.

Mawlids in the Old Turkish Literature

Öz

The word nativity (Mawlid) is ordinarily used to mean the date or place of birth, but it has a particular usage to mean epos and poems which describes the birth, life, death, and miracles of the Prophet Muhammad. Nativity epos and poems emerged in the Islamic world in the 10th century AD. They were mainly in Arabic, but they appeared in other languages as well. They were usually written in verse. Mawlid has a special place in Turkish people's mind and it, therefore, outnumbers other kind of religious genres. The first nativity poem in Turkish appeared in 1409 AD when Sulaiman Chalabi wrote al-Wasila al-Najat, though it is argued that Chalabi was preceded by others. After Chalabi's al-Wasila al-Najat, around 200 nativity poems were written in Turkish. Some follow the method and style of Chalabi, and some totally differ from him.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Literature, Mawlid, Prophet Muhammad, Sulaiman Chalabi, al-Wasila al-Najat.

Kaynakça

• Ahmed Fakih, Çarhnâme, Mecdut Mansuroğlu (neşr.), İstanbul, 1956.
• Akarpınar, R. Bahar, “Türk Kültüründe Dinî Törenler ve Mevlid Kutlamaları”, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999.
• Aksoy, Hasan, “Şemseddin Sivâsî Hayatı, Eserleri ve Mevlidi: Tenkitli Neşir”, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1984.
• Aksoy, Hasan, “Mevlid”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul, 1986, c. VI, s. 315-319
• Aksoy, Hasan, “Türk Edebiyatında Mevlidler”, Türkler, H. Celal Güzel (neşr.), Ankara, 2002, c. XI, s. 758-761.
• Aksoy, Hasan, “Mevlid (Türk Edebiyatı)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara, 2004, c. XXIX, s. 482-484.
• Ateş, Ahmed, Süleyman Çelebi Vesîletü’n-necât: Mevlid, Ankara, 1954.
• Aymutlu, Ahmed, Süleyman Çelebi ve Mevlid-i Şerîf, İstanbul, 1958.
• Banarlı, Nihad Sami, “Büyük Nazîreler Mevlid ve Mevlid’de Millî Çizgiler”, İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü Dergisi, 1962, ayrı basım.
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, İstanbul, 1333, c. II, s. 222 ve 445.
• Gökalp, Mehmet, “Keşfî’nin Mevli-i Nebevîsi”, Türk Dünyası Araştırmaları, 1995, sy. 94, s. 205-225.
• Kâtib Çelebi, Keşfü’z-zunûn, 2. bs., İstanbul, 1971, c. II, s. 1910.
• Mazıoğlu, Hasibe, “Türk Edebiyatında Mevlid Yazan Şairler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 1974, c. VI, sy. 1, s. 31-62.
• Okiç, M.Tayyib, “Çeşitli Dillerde Mevlidler ve Süleyman Çelebi Mevlidinin Tercemeleri”, Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, 1975, sy. 1, s. 17-78.
• Pekolcay, Necla, “Türkçe Mevlid Metinleri”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1950.
• Pekolcay, Necla, “Süleyman Çelebi Mevlidi Metni ve Menşei Meselesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1955, c. VI, s. 39-64.
• Pekolcay, Necla, Süleyman Çelebi-Mevlid, İstanbul, 1980.
• Pekolcay, Necla, Mevlid, Ankara, 1993.
• Pekolcay, Necla ve H. Fuchs, “Mevlid”, İslâm Ansiklopedisi, 3. bs., İstanbul, 1979, c. VIII, s. 171-176.
• Sağman, Ali Rıza, Mevlid Nasıl Okunur ve Mevlidhanlar, İstanbul, 1951.
• Timurtaş, Faruk Kadri, Mevlid: (Vesîletü’n-necât), Ankara, 1970.