Tanzimatçılığın İflası: Meşrutiyet Dönemi Basınında Türkçü Aydınların Tanzimat Eleştirisi (1912-1918)

Yıl 2021, Cilt: 19 Sayı: 38, 791 - 814, 31.12.2021

Nergiz Aydoğdu

Öz

II. Meşrutiyet Dönemi basınında Türkçülük ideolojisinin öncüleri, Tanzimat reformlarını amaç, kapsam, yöntem ve sonuçları bakımından eleştirmiş, Tanzimat dönemi yenileşme politikalarını izlenmemesi gereken bir yol olarak değerlendirmiştir. Türkçü aydınların metinlerinde, Fransız aydınlarının tesirinde kalan Tanzimat dönemi bürokrat sınıfının yapmış olduğu düzenlemeler, derinliksiz bir bilgi birikimi ile yapılmış, milli ruha ve milli hayata aykırı uygulamalar olarak görülmüş, taklidî bir reform fikrinin eseri olarak nitelenmiştir. Sözkonusu politikalar, Türk halkının mevcut durumunu kötüleştiren icraatlar olarak da eleştirilmiştir. Bu çalışmada, Ziya Gökalp, Yusuf Akçura, Fuad Köprülü gibi Türkçü aydınların Tasvir-i Efkâr, Türk Yurdu, Sırat-ı Müstakim gibi yayın organlarında “Tanzimatçılık aleyhine” kaleme aldığı yazılar değerlendirilecektir. Söz konusu aydınların eserlerinde, bir “karşı-model” olarak Tanzimat’ı kurgulama biçimleri, yenileşmenin kapsam ve yöntemine ilişkin öneri, yaklaşım ve eleştirileri karşılaştırmalı olarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Türkçülük, Modernleşme, Batı Taklitçiliği, Türk kimliği

The Bankruptcy of Tanzimatism: The Criticism of Tanzimat by Turkish Intellectuals in the Press of the Constitutional Period (1912-1918)

Öz

In the press of the Second Constitutional Era, the pioneers of the Turkism ideology criticized the Tanzimat reforms in terms of their aim, scope, method and outcomes, and regarded the reform policies of the Tanzimat period as a path not to be followed. In the texts of Turkish intellectuals, the regulations made by the bureaucrats of the Tanzimat period, who were under the influence of the French intellectuals, were seen as the practices that were performed without a deep knowledge and that were against the national spirit and national life, and were described as the work of an imitative reform idea. These policies were also criticized as the actions that worsened the current situation of the Turkish people. In this study, the articles written by the Turkish intellectuals such as Ziya Gökalp, Yusuf Akçura and Fuad Köprülü "against the Tanzimatism" in publications such as Tasvir-i Efkar, Türk Yurdu, Sırat-ı Müstakim will be addressed. The ways by which these intellectuals construct the Tanzimat as a "counter-model" and their suggestions, approaches and criticisms regarding the scope and method of reforms will be examined comparatively.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Turkism, Modernization, Imitation of the West, Turkish Identity

Kaynakça

• A[kçura]. Y[usuf]., “Tanzimatçılık Aleyhine”, Türk Yurdu, III/II, sayı: 34, 20 Mart 1913, s. 349-352.
• Akçura, Yusuf, “Medreselerin Islahı”, Sırat-ı Müstakim, IV/79, 25 Şubat 1325/9 Mart 1910, s. 5-9.
• Akçura, Yusuf, “Vaziyetimiz ve Vazifelerimizden Birisi”, Sebilürreşad, c. 19, sayı. 484, Yay. haz. Ertuğrul Düzdağ, Bağcılar Belediyesi Yayınları, 2020.
• Akçura, Yusuf, Üç Tarz-ı Siyaset, İstanbul Matbaa-i Kader, 1327.
• Arai, Masami, Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği, çev. Tansel Demirel. İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
• Asılsoy, Abdülkerim, “Türk Modernleşmesi Öncülerinden Fuat Köprülü: Hayatı, Eserleri ve Fikirleri”, Marmara Üni. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2008.
• Aydoğdu, Nergiz, “Türk siyasal düşüncesinde “egemenlik” anlayışının dönüşümü: Milli Meşrutiyet Fırkasının “Milli Egemenlik” yorumu”. Turkish Studies – Economy, Finance, Politics, c. 15, sayı: 4, 2020, s. 1917-1936. https://dx.doi.org/10.47644/TurkishStudies.46452
• Aydoğdu, Nergiz. “Tanzimat Dönemi Türk Basınında Islahat Fermanı ve Siyasi Vatandaşlık Politikaları: Eleştiri ve Tepkiler. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi”, c. 9 sayı: 1, 2020, s. 636-662.
• [Duru] Kazım Nami, “Yeni Hayata Doğru” Türk Yurdu, Yıl: 2, Sayı: 2, 2 Teşrin-i sani 1328, s. 40-45.
• Georgeon, Fronçoise, Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri (1876-1935), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Georgeon, Fronçoise, Osmanlı Türk Modernleşmesi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Gökalp, Ziya, “Türkçülük Nedir? 1” Yeni Mecmua, sayı: 25, 27 Kanun-ı evvel 1917, s. 481-485.
• Gökalp, Ziya, “Türkçülük Nedir? 2”, Yeni Mecmua, sayı: 27, 10 Kanun-ı sani 1918, s. 1-3.
• Gökalp, Ziya, “Türklüğün Başına Gelenler”, Türk Yurdu, 8 Ağustos 1329/21 Ağustos 1913, IV/10, s. 753-760.
• Gökalp, Ziya, Terbiyenin Sosyal ve Kültürel Temelleri I, haz. Rıza Kardaş, İstanbul: MEB Yayınları, 1997.
• Gökalp, Ziya, Türkleşmek İslamlaşmak Muasırlaşmak. İstanbul: Yeni Mecmua, 1918.
• [Günaltay], M. Şemseddin, “Tanzimatçılık İflas Etti mi?”, Sebilürreşad, c. 10, sayı: 236, 12 Rebiulahır 1331/7 Mart 1329/20 Mart 1913, s. 21-23.
• [Günaltay], M. Şemseddin, “Tanzimatçılık İflas Etti mi?”, Sebilürreşad X, Yay. Haz. Ertuğrul Düzdağ, Bağcılar Belediyesi Yayınları, 2017, s. 21-23.
• [Günaltay], M. Şemseddin, Zulmetten Nura, Tevsi-i Tıbaat Matbaası, 1331.
• [Günaltay], M. Şemseddin, Zulmetten Nura, Evkaf-ı İslamiye Matbaası, 1341.
• Heyd, Uriel, Türk Ulusçuluğunun Temelleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
• [Karay], Refik Halid, “Tanzimat seyahati”, Yeni Mecmua, sayı 46, 30 Mayıs 1918, s. 381-382.
• Köprülüzâde Mehmed Fuad, “Mekteb-Medrese”, Tasvir-i Efkâr, No: 696, 2 Mart 1329/15 Mart 1913, s. 2.
• Köprülüzâde Mehmed Fuad, “Musahabe: Eski Eserlerimiz”, Tasvir-i Efkâr, 17 Zilhicce 1331/4 Teşrinisani 1329/17 Kasım 1913, s. 2.
• Köprülüzâde Mehmed Fuad, “Musahabe-i İçtimaiye: Manâ-yı Teceddüd”, Tasvir-i Efkâr, No: 661, 1 Rebiülevvel 1331/26 Kanunisani 1328/8 Şubat 1913, s. 2.
• Mehmet İzzet, “Tanzimata Dair”, Büyük Mecmua, No: 15, 13 Teşrin-i sani 1919, s. 227-229.
• Milli Meşrutiyet Fırka-ı siyasiyesinin beyannamesi, Sabah, sayı: 8251, 1912, s. 3.
• Mimar Kemaleddin, “Eski İstanbul ve İmar-ı belde Belası”, Türk Yurdu, c. 3, sayı: 12, s. 381-384, Mart 1329.
• Satı Bey, “Tanzimatçılık Meselesi 1”, İctihad, No: 24, 2 Mayıs 1329, s. 1379-1383.
• Satı Bey, “Tanzimatçılık Meselesi 2”, İctihad, No: 65, 9 Mayıs 1329, s. 1402-1410.
• Somel, Selçuk, Akşin, “Osmanlı Reform Çağında Osmanlıcılık Düşüncesi”, Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi, İstanbul: İletişim Yayınları, 2006, s. 88-116.
• Tekin Alp, “İktisad nokta-i nazarından terbiye ve talim”, İktisadiyat, yıl: 1, sayı: 26, 25 Ağustos 1332, s. 1-3.
• Yunus Nadi, “Siyasiyat: Mekteb-medrese”, Tasvir-i Efkar, No: 707, 26 Mart 1913/13 Mart 1329, s. 1.
• Yunus Nadi, “Tanzimatçılığın İflası”, Tasvir-i Efkar, No. 693, 27 Şubat 1328/12 Mart 1913, s. 1.