A Contribution to Hadith Commentaries Literature: An Attempt of Introduction to Single Hadith Commentaries

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 1, 49 - 70, 01.12.2019

Rıdvan Talha Yücedağ

https://doi.org/10.37344/talim.2020.7

Öz

Single hadith commentaries are defined as “commentaries that were written on a single, specific hadith” and they are one of the most important kinds of the commentaries written on a specific number of hadiths. It is observed that single hadith commentaries were highly neglected in the modern era. To the best of our knowledge, there are only three studies on single hadith commentaries all of which are bibliographic studies; none of these studies gives any information about the history and reasons for the compilation of this kind of commentaries. As much as being a starting point for this study, this situation constitutes an evidence for the necessity of further studies in this area. On the basis of the data taken from the bibliographic sources, it is possible to track the increase and decrease in the number of single hadith commentaries through centuries; and using this data, it is possible to deduce some information about their history. Single hadith commentaries, first of which was written in the 3rd/9th century, were observed to be very prevalent in the 8th/14th century, and reached their peak in quantity in the 15th/21st century. In addition, the reasons for their compilation are so diverse that they span an area from individual reasons to the scholarly debates, which gives a clue to those who trace the process of producing scholarly works in the Islamic world throughout the history

Anahtar Kelimeler

The Science of hadith • Hadith commentaries • Single hadith commentaries • History of the science of the hadith • Hadith literature • Reasons for compilation

Hadis Şerhleri Literatürüne Mütevazı Bir Katkı: Tek Hadis Şerhlerine Bir Giriş Denemesi

Öz

Tek hadis şerhleri, “yalnızca bir hadis üzerine yazılan şerhler” olarak tanımlanır ve belirli sayıda hadisler üzerine yapılan şerhlerin en önemli türlerinden biridir. Tek hadis şerhleri, üzerinde yeterince çalışma yapılmamış bir alandır. Tespit edilebildiği kadarıyla tek hadis şerhleri üzerine sadece üç çalışma yapılmış olup bunların hepsi bibliyografik eserlerdir; tek hadis şerhlerinin tarihi ve yazılış amaçlarına dair bir eser bulunamamıştır. Bu durum, aynı zamanda bu alanda daha detaylı çalışmalar yapılmasının gerekliliğine işaret etmektedir. Her ne kadar hadis şerhlerinin tarihini inceleyen bir eser mevcut olmasa da, bibliyografik eserler üzerinden tek hadis şerhlerinin yüzyıllara göre artış ve eksilişi takip edilebilir ve bu artış ve eksiliş üzerinden bu şerhlerin tarihi hakkında bilgi edinilebilir. İlk örneğine 3./9. yüzyılda rastlanan tek hadis şerhleri, 8./14. yüzyılda çok yaygınlaşmış, 15./21. yüzyılda ise nicelik açısından zirveye ulaşmıştır. Tek hadis şerhlerinin telif sebepleri ise şahsî sebeplerden toplumsal tartışmalara kadar uzanan bir düzlemde büyük bir çeşitlilik arz etmektedir. Bu çeşitlilik aynı zamanda İslâmî ilimler tarihi boyunca âlimlerin eserlerini telif ederlerken hangi süreçlerden geçtiği hakkında da bir fikir vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis İlmi, Hadis Şerhleri, Tek Hadis Şerhleri, Hadis Tarihi, Hadis Literatürü, Sebeb-i Telif

Kaynakça

• Ahatlı, E. & Korkmazer, G. (2018). Osmanlı hadis şerhçiliğinde niyet hadisi örneği. Usûl: İslam Araştırmaları, 29, 7-38.
• Akay, T. R. (2019). Osmanlı’da Tek Hadis Şerhçiliği: Kâfiyecî (879/1474) Örneği (Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul).
• el-Askalânî, A. (2015). Cüz’ün fi’l-kelâmi ‘alâ kavlihî inne’mraetî lâ teruddü yede lâmis. (Cemâl el-Hecresî, Nşr.) Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye.
• el-Atîk, Y. (1997). et-Ta‘rîf bimâ üfride mine’l-ehâdîsi bi’t-tasnîf. Riyâd: Dâru’s-Sumey‘î. el-A‘zamî, M. M. (1992). Buhârî, Muhammed b. İsmâil. DİA, VI, 368-372.
• Bâzmûl, M. (2009). İlmü şerhi’l-hadîs ve ravâfidü’l-bahsi fîhi. Mekke: Mahedü’l-Buhûsi’l-İlmiyye.
• Blecher, J. (2018). Ḥadīth commentary. In: Encyclopaedia of Islam, THREE, Edited by: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everett Rowson. Consulted online on 02 November 2019 http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_ei3_COM_32080
• el-Buhârî, M. (2017). Sahîhu’l-Buhârî. (Mervân Da‘bûl, Nşr.) Dimeşk: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn.
• Ceyhan, A. (1991). Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşâd Mecmuaları Fihristi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Cihan, S. (1977). Osmanlı devrinde Türk hadisçileri tarafından kırk hadis dışında muayyen sayıda derlenen hadis mecmuaları ve bir hadis üzerine yazılan risaleler. Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, 2, 157-173.
• Çakan, İ. L. (2015). Hadis Edebiyatı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• ed-Düveyş, A. (t.y.) Difâ‘u ehli’s-sünne ve’l-îmân ‘an hadîsi haleka Âdeme ‘alâ sûrati’r-Rahmân. (Abdülazîz el-Müşeykah, Nşr.) Dâru’l-Ulyân.
• Efendioğlu, M. (2010). Şerh (Hadis). DİA, XXXVIII, 559-560.
• el-Hattâbî, H. (1932). Me‘âlimü’s-sünen. (Muhammed Râğıb et-Tabbâh, Nşr.) Haleb: y.y.
• el-Hilâlî, S. (2004). eş-Şihâbü’s-sâkıb fi’z-zebbi ‘ani’sahâbiyyi’l-celîl Sa‘lebe b. Hâtıb. Ammân: ed-Dâru’l-Eseriyye.
• Işık, M. (2017). Toplum gemisi hadisinin sübut ve anlama çalışması. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8/1, 73-104.
• Işık, M. (2018). Hadisleri Anlama Yöntemi -5N1K’dan Hareketle-. Ankara: Fecr Yayınevi. İbn Teymiyye. (1993). Suʾâlün fî hadîsi’n-nüzûl ve cevâbuhu. (Muhammed el-Hamîs, Nşr.) Riyâd: Dâru’l-Âsıme.
• İbnü’l-Arabî. (2019). Risâletün fi’l-kelâmi ‘alâ müşkili hadîsi’s-sübühâti ve’l-hicâb. (Yûnus Bekayân, Nşr.) Tanca: Dâru’l-Hadîsi’l-Kettâniyye.
• İbnü’l-Esîr, M. (1969). Câmi‘u’l-usûl fî ehâdîsi’r-rasûl. (Abdülkâdir el-Arnâût, Nşr.) Mektebetü’lHalvânî.
• İbnü’l-Kâss. (1992). Cüzʾün fîhi fevâidü hadîsi Ebî ‘Umeyr. (Sâbir Ahmed el-Batâvâ, Nşr.) Kâhire: Mektebetü’s-Sünne.
• el-Kannevcî, S. (1978). Ebcedü’l-‘ulûm. (Abdülcebbâr Zekâr, Nşr.) Dimeşk: Menşûratü Vizârati’sSekâfe ve’l-İrşâdi’l-Kavmî.
• el-Kannevcî, S. (t.y.) el-Hıtta fî zikri’s-sıhâhi’s-sitte. (Alî Hasen el-Halebî, Nşr.) Beyrût: Dâru’l-Cîl.
• Kadı İyâz. (1975). Buğyetü’r-râid limâ tezammenehû hadîsü Ümmi Zer‘ mine’l-fevâid. (Salâhuddîn el-İdlibî, Nşr.) Fas: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye.
• Kallek, C. (1999). İbn Receb. DİA, XX, 243-47.
• Kandemir, M. Y. (1996). Garîbü’l-Hadîs. DİA, XIII, 376-378.
• Karapınar, F. (2016). Hadisi anlama ve yorumlamada hermeneutik bir yorum yöntemi olabilir mi? Uluslararası Dini Araştırmalar ve Küresel Barış Sempozyumu, 17-18 Mayıs 2013, Konya, 1, 363-375.
• Kaynar, E. (2016). Buhârî’nin bâb başlıklarıyla ilgili çalışmalar ve bâb başlıklarındaki kendi ifadelerinin değerlendirilmesi (Yüksek lisans tezi, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul).
• Kemâleddin İbnü’l-Hümâm. (2011). İ‘râbu kavlihî kelimetâni hafîfetâni ‘ale’l-lisân. (Kahtân edDevrî, Nşr.) Beyrût: Kitâb Nâşirûn.
• Kettânî, M. (1994). Hadis Literatürü. (Yusuf Özbek, Çev.) İstanbul: İz Yayıncılık.
• Müslim b. el-Haccâc. (2006) Sahîhu Müslim. (Muhammed el-Fâryâbî, Nşr.) Riyâd: Dâru Taybe.
• en-Nevevî, Y. (2015). el-İmlâʾ şerhu hadîsi inneme’l-a‘mâlu bi’n-niyyât. (Muhammed el-Cûrânî, Nşr.) Tanca: Dâru’l-Hadîsi’l-Kettâniyye.
• Oruçhan, O. (2015). Bazı hadisleri anlama ve yorumlamada bilimsel verilerin kullanımı. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2/4, 40-72.
• Sandıkçı, K. (1991). İlk Üç Asırda İslâm Coğrafyasında Hadîs. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• es-Seffârînî, A. (1996). Netâicü’l-efkâr fî şerhi hadîsi seyyidi’l-istiğfâr. (Abdülazîz ed-Dehîl, Nşr.) Riyâd: Dâru’s-Sumey‘î.
• es-Süyûtî, C. (1998). Müntehe’l-âmâl fî şerhi hadîsi inneme’l-a‘mâl. (Muhammed Atıyye, Nşr.) Beyrût: Dâru İbn Hazm.
• Topaloğlu, N. (1998). Tek Hadis Şerhleri. İzmir: Anadolu Matbaacılık.
• Topgül, M. E. (2011). Paradigmadan paradigmaya: pozitif bilim neden metin tenkit kriteri olsun? Hadis Tetkikleri Dergisi, 9/2, 117-141.
• Türcan, Z. (2011). Hadis Şerh Geleneği: Doğuşu, Gelişimi ve Dönüşümü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uğur, M. (1996). Hadis İlimleri Edebiyatı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ünver, İ. (1986). Mesnevi. Türk Dili: Türk Şiiri Özel Sayısı II: Divan Şiiri, 415-416-417, 430-563.
• Yatkın, N. (2013). Hadisi Anlamada Yöntem. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.