Osmanlı’da Yabancı Eğitim Konusu: Süleyman Nazif’in Diyarbakır’daki Hıristiyan Eğitim Kurumlarına Dair Layihası Üzerine Değerlendirme

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 77 - 100, 10.07.2021

Ahmet Türkan

Öz

Diyarbakır doğumlu olan Süleyman Nazif, edebiyatçılığının yanında bürokratik kimliği ile de bilinen kişidir. Matbaa Müdürlüğü, Vilayet Mektupçuluğunun yanı sıra önemli vilayetlerde valilik yapmıştır. Bulunduğu yerle ilgili gördüğü sorunlara dair İstanbul’la pek çok yazışmaları vardır. Bunlardan biri de, Diyarbakır’daki eğitim konusuna değinen raporudur. 1892 yılında yazmış olduğu layihasında, Diyarbakır’ın kadim tarihinden giriş yaparak şehirdeki Müslüman ve Hıristiyanların sosyoekonomik durumuna değinir. Daha sonra, bir takım karşılaştırmalar yaparak konuyu eğitime getirir. Diyarbakır’da bulunan Katolik Kapusenlerin okulunu ziyaret eder ve bu okula dair gözlemlerini aktarır. Fransa ve Vatikan’ın okul üzerindeki etkisine değinir ve okulun gerçek amacını sorgular. Ayrıca Diyarbakır’a bağlı bir sancak olan Mardin’deki yabancı misyonların faaliyetlerini de ele alır. Süleyman Nazif yabancı okulları, devletin açmış olduğu okullarla karşılaştırır ve Müslümanların okullarının intizamsızlığından bahsederek bir takım ıslahatların yapılmasını ister. Kendine ait üslubu ile yazmış olduğu layihası, devletin üst yönetimi tarafından ciddiye alınır ve Diyarbakır Maarifine konunun çözümü için tekrar yazı yazılır. Bu durum Süleyman Nazif’le Diyarbakır’daki bazı resmi yetkililer arasında kırgınlığa da yol açar. Ancak Süleyman Nazif’in layihası sonradan Diyarbakır maarifinde bir takım kıpırdanmalara sebebiyet verir. Uyum içinde çalıştığı Diyarbakır Valisi Sırrı Paşa ile Maarif Müdürü Mehmet Ali Ayni’nin gayretleri de buna büyük katkı sunar. Süleyman Nazif’in Layihası, XIX. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlı genelinden Diyarbakır yereline maarife ve bürokratik işleyişe dair önemli bilgileri içermektedir. Dolayısı ile bu çalışmada, onun layihasında vermiş olduğu bilgilerle dönemin arşiv belgeleri karşılaştırılmış ve bu çerçevede bir sonuç elde edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır, Mardin, Eğitim, Kapusen, Protestan, Katolik

Teşekkür

İlginize teşekkür ederim.

The Subject of Foreign Education in the Ottoman State: An Evaluation of Süleyman Nazif's Report on Christian Educational Institutions in Diyarbakır

Öz

Born in Diyarbakır, Süleyman Nazif is known for his bureaucratic identity as well as his literary work. In addition to the Directorate of Printing, Provincial Letters, he served as governor in important provinces. He has many correspondences with the capital, Istanbul, about the problems he witnessed. One of them is his report on education in Diyarbakır. In his report, which he wrote in 1892, he deals with the socio-economic situation of the Muslims and Christians in the city, starting from the ancient history of Diyarbakır. Then, he deals with the issue of education with some comparisons. He visits the Catholic Capuchins' school in Diyarbakır and states his observations about this school. He deals with the influence of France and the Vatican on the school and questions the true purpose of the school. He also examines the activities of foreign missions in Mardin, a sanjak (subdivision of a province) of Diyarbakır. Süleyman Nazif compares foreign schools with the schools opened by the state and mentions the irregularity of Muslims' schools and wants some reforms in education. His report, which he wrote in his own style, is taken seriously by the top management of the state and a letter is written to Diyarbakır Education officials to resolve the issue. This situation also causes resentment with Süleyman Nazif and some officials in Diyarbakır. However, Süleyman Nazif's statement later caused some awakenings in Diyarbakır education. The efforts of Diyarbakır Governor Sırrı Pasha and Education Director Mehmet Ali Ayni, with whom he worked in harmony, also contributed greatly to this awakening. Süleyman Nazif's report contains important information about the education and bureaucratic functioning from the Ottoman general to the Diyarbakır locality in the last quarter of the 19th century. Therefore, in this study, the information in his report and the archival documents of the period were compared and a result was obtained within this framework.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır, Mardin, Education, Kapusen, Protestant, Catholic

Kaynakça

• Arar, İ. (1991). Mehmet Ali Ayni. DİA. (Cilt 4, 273-275. ss.). İstanbul.
• Bozkurt, G. (1996). Alman ve İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerinin Işığında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Çitçi, S. (2015). Faik Ali Ozansoy –Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri-. İstanbul: Akademi Titiz Yayınları.
• Diyarbakır Vilayeti Salnamesi (1312). 14 Defa. Diyarbekir: Vilayet Matbaası.
• Frazee, C. A. (2009). Katolikler ve Sultanlar. (Çev. Cemile Erdek). İstanbul: Küre Yayınları.
• Gür, M. (2010). Süleyman Nazif. DİA. (Cilt 38, 92-34. ss.). İstanbul.
• İnal, İbnü'l-Emin Mahmud Kemal. (1999). Son Asır Türk Şairleri, (Cilt 3) Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• John Paul II. (t.y). Ecclesia In Asia. Erişim Adresi https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/apost_exhortations/documents/hf_jp-ii_exh_06111999_ecclesia-in-asia.html Karen, A. (2005). One City, Three Faith. Newyork: Ballantine Book.
• Kütükoğlu, M. (2003). Lâyiha. DİA (Cilt 27, 116-117. ss.). İstanbul.
• Nazif, S. (1325). Maziden İstikbale. Musavver Muhit. (Cilt 1, Sayı 20). İstanbul: Faik Sabri (Duran).
• Özcoşar, İ. (2008). 19. Yüzyılda Diyarbakır’da Hıristiyan Cemaatler. SBARD. (12), 53-69.
• Taxil, L. (1304). Cizvitlerin Tarih-i Muhtasarı. (Çev. Ahmed Rasim). İstanbul: Matbaa-i Ebüzziya.
• Tcholakian, Mgr. H. (1998). J. L’eglise Armenienne Catholique En Turquie, İstanbul: Ohan Matbaacılık.
• Thurston, H. (1907). Ash Wednesday. In The Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. Retrieved April 13, 2021 from New Advent: http://www.newadvent.org/cathen/01775b.htm
• Türkan, A. (2012). Osmanlı Papalık İlişkileri, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Türkan, A. (2012). Osmanlı’da Kripto Hıristiyanlar, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Türkan, A. (2013). Süleyman Naziften Hz İsa'ya Açık Mektup. Milel Ve Nihal (İnanç Kültür Ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi. 10(1).
• Türkan, A. (2019). Hıristiyanların Meselelerine Yerinde ve Yerelden Bakış. M. Ümit (ed.), Türklerin Dinî Kültür Havzaları (35-98. ss.). İstanbul: GRTC Yayınları.