An Overview of the Metaverse in the Context of Religious Culture and Moral Knowledge Lessons Curriculum and Instructional Technologies

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 54 - 74, 30.06.2023

Sıdıka Nur Parlak

Öz

This article focuses on the evaluation of the metaverse in the context of formal religious education based on the past and present of web tools. It has been prepared using the method of document analysis in order to discuss the change/transformation in the curriculum of Religious Culture and Moral Knowledge (DKAB) lessons and instructional technologies. The first part evaluates the metaverse and education in general. The second part is about religious education and Religious Culture and Moral Knowledge lessons. The evaluation of Religious Culture and Moral Knowledge lesson is designed in two dimensions. The first one is oriented towards the process of religious education / Religious Culture and Moral Knowledge lessons to build the individual's personality and identity, to be able to adopt and live moral values consistently, and to gain a vision to make sense of life. The second is the dimension of the metaverse as a instructional technology that appeals to many senses, enables interaction and enriches the lesson contents. Considering the aims and vision of Religious Culture and Moral Knowledge lessons- not only to impart religious knowledge in a planned way through various methods- but also to give meaning to life and to build a religious/morally consistent identity and personality, it seems necessary to revise the educational philosophy and curriculum in accordance with this transitive and layered structure. In this respect, the metaverse suggests a change in curriculum, learning outcomes and teacher formation. When it is evaluated in the direction of instructional technology and lesson content production -in the early stages-, the use of metaverse in Religious Culture and Moral Knowledge lessons seems to be an upper stage of Web 2.0. In this context, metaverse can be considered as an adaptation/transformation to the new generation internet in the transfer of knowledge for Religious Culture and Moral Knowledge lessons.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Formal Religious Education, Religious Culture and Moral Knowledge Lessons, Instructional Technologies, Metaverse

نظرة عامة على الميتافيرس في سياق تكنولوجيا التعليم مع منهج دورة الثقافة الدينية والمعرفة الأخلاقية

Öz

تركز هذه المقالة على تقييم الميتافيرس في سياق التعليم الديني الرسمي بناءً على الماضي والحاضر لأدوات الويب. وقد تم إعداده باستخدام طريقة تحليل المستندات من أجل مناقشة التغيير / التحول في مناهج دروس الثقافة الدينية والمعرفة الأخلاقية والتقنيات التعليمية. الجزء الأول يقيم ميتافيرس والتعليم بشكل عام. الجزء الثاني عن التربية الدينية ودروس الثقافة الدينية والمعرفة الأخلاقية. تم تصميم درس تقييم الثقافة الدينية والمعرفة الأخلاقية في بعدين. الأول موجه نحو عملية التعليم الديني / دروس الثقافة الدينية والمعرفة الأخلاقية لبناء شخصية الفرد وهويته، ليكون قادرًا على تبني القيم الأخلاقية والعيش فيها باستمرار، واكتساب رؤية لفهم الحياة. والثاني هو بُعد الميتافيرس باعتباره تقنية تعليمية تستهوي العديد من الحواس وتتيح التفاعل وتثري محتويات الدرس. بالنظر إلى أهداف ورؤية دروس الثقافة الدينية والمعرفة الأخلاقية - ليس فقط لنقل المعرفة الدينية بطريقة مخططة من خلال طرق مختلفة - ولكن أيضًا لإعطاء معنى للحياة وبناء هوية وشخصية متسقة دينيًا / أخلاقيًا، يبدو من الضروري مراجعة الفلسفة والمناهج التعليمية بما يتوافق مع هذا الهيكل متعدد الطبقات. في هذا الصدد، تشير الميتافيرس إلى تغيير في المناهج ونتائج التعلم وتكوين المعلم. عندما يتم تقييمها في اتجاه تكنولوجيا التعليم وإنتاج محتوى الدرس - في المراحل المبكرة -، يبدو أن استخدام الميتافيرس في دروس الثقافة الدينية والمعرفة الأخلاقية يمثل مرحلة عليا من الويب 2.0. في هذا السياق، يمكن اعتبار الميتافيرس بمثابة تكيف / تحول إلى الجيل الجديد من الإنترنت في نقل المعرفة دروس للثقافة الدينية و المعرفة الأخلاقية.

Anahtar Kelimeler

التعليم الديني, ، التعليم الديني الرسمي, التقنيات التعليمية, ميتافيرس, دروس الثقافة الدينية و المعرفة الأخلاقية

Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı ile Öğretim Teknolojileri Bağlamında Metaverse’e Genel Bakış

Öz

Bu makale, web araçlarının dünü ve bugününden yola çıkarak metaverse’ün örgün din eğitimi bağlamında değerlendirilmesini konu edinmektedir. DKAB (Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi) dersleri öğretim programı ve öğretim teknolojilerine yönelik değişimin/dönüşümün tartışılması amacıyla, doküman analizi yöntemiyle hazırlanmıştır. Birinci başlıkta metaverse ve eğitim genel olarak değerlendirilmiştir. İkinci başlık ise din eğitimi ile DKAB derslerine yöneliktir. DKAB derslerinin değerlendirilmesi iki boyutlu tasarlanmıştır. İlki, din eğitiminin/DKAB derslerinin bireyin kişiliğini ve kimliğini inşa etme sürecine, ahlaki değerleri tutarlı biçimde benimseyip yaşayabilme, hayatı anlamlandırma kazanımına/vizyonuna yöneliktir. İkincisi, metaverse’ün pek çok duyuya hitap eden, etkileşime olanak tanıyan bir öğretim teknolojisi olarak ders içeriğini zenginleştirilme boyutudur. DKAB derslerinin -sadece dini bilgiyi çeşitli yöntemlerle planlı biçimde aktarma değil- hayatı anlamlandırma, dini/ahlaki olarak tutarlı kimlik ve kişilik inşa etme yönündeki amaçları ve vizyonu göz önünde bulundurulduğunda önce eğitim felsefesinin ve öğretim programının bu geçişli ve katmanlı yapıya uygun olarak gözden geçirilmesi bir gereklilik gibi durmaktadır. Bu bakımdan metaverse, DKAB dersi öğretim programı, kazanım alanları ve öğretmen formasyonu için değişimi düşündürmektedir. Öğretim teknolojisi ve ders içeriği üretimi yönü -erken dönemde- değerlendirildiğinde ise, DKAB derslerinde metaverse kullanımı, Web 2.0’ın bir üst evresi gibi görünmektedir. Bu bağlamda metaverse, DKAB dersleri için bilginin aktarımında yeni nesil internete uyum/dönüşüm olarak kabul edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Örgün Din Eğitimi, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersleri, Öğretim Teknolojileri, Metaverse

Kaynakça

• Akpınar, B. ve Akyıldız, T. Y. (2022). Yeni Eğitim Ekosistemi Olarak Metaversal Öğretim. Journal Of Hıstory School, 15(56), 873-895.
• Algur, H. (2022). Nesiller Arası Farklılaşma ve Din Eğitimi (1. bs.). Ankara: Pegem Akademi.
• Altaş, N. (2022). Din Eğitimi (2. bs.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Artsin, M. ve Sezer, A. B. (2022). Açık ve Uzaktan Öğrenmede Metaverse: Bir SWOT Analizi. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 12(3), 497-507. doi:10.5961/higheredusci.1107335
• Atatürk Üniversitesinden Metaverse Evreninde İlk Ders – Pasinler Meslek Yüksekokulu. (2022). 12 Ekim 2022 tarihinde https://birimler.atauni.edu.tr/pasinler-meslek-yuksekokulu/2022/03/23/ataturk-universitesi-pasinler-myodan-metaverse-evreninde-ilk-ders/ adresinden erişildi.
• Avşar, B. (2022). Web 1.0’dan Metaverse’e Tarihsel Süreç ve Teorik Temeller. F. S. Esen (Ed.), Metaverse Geleceğin Dünyalarını İnşa Edecek Teknolojiler, Fırsatlar ve Tehditler içinde (1. bs., ss. 3-26). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Aydın, M. Ş. (2018). Din Eğitimi Bilimi (2. bs.). Kayseri: Kimlik Yayınları.
• Bal, H. (2019). Öğretmenlerin Eğitimde Yeni Teknolojileri ve Web 2.0 Araçlarını Kullanımlarının Değerlendirilmesi. Millî Eğitim Bakanlığı Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü.
• https://yegitek.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2020_09/15140034_web20hulyabal.pdf adresinden erişildi. Ball, M. (2022). The Metaverse And How It Will Revolutionize Everything (1. bs.). New York: Liveright Publishing Corporation.
• Baltacı, A. (2022). Metaverse: Eğitim ve Yükseköğretimin Dijital Dönüşümü. S. Öz, C. Akyıldız ve R. Yılmaz (Ed.), Metaverse içinde (ss. 15-47). İstanbul: Hiperyayın.
• Bilgiç, H. G., Duman, D. ve Seferoğlu, S. S. (2011). Dijital Yerlilerin Özellikleri ve Çevrim içi Ortamların Tasarlanmasındaki Etkileri. XIII. Akademik Bilişim Konferansı (AB11), sunulmuş bildiri, XIII. Akademik Bilişim Konferansı (AB11) Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Campbell, H. A. (Ed.). (2013). Digital Religion Understanding Religious Practice In New Media Worlds (1. bs.). London: Routledge.
• Chandra, R. I. ve Boiliu, N. I. (2022). The Metaverse’s Potential İmpacts on the God-Centred Life and Togetherness of Indonesian Christians. Theologia Viatorum, 46(1), a157. doi:doi.org/10.4102/tv.v46i1.157
• Creswell, J. W. (2017). Araştırma Deseni Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. (S. B. Demir, Çev.) (3. bs.). Ankara: Eğiten Kitap.
• Dağ, A. (2021). İnsansız Dünya Transhümanizm (3. bs.). İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Dağ, A. (2022a). Dijitalleşme-Yapay Zekâ-Transhümanizm Bağlamında Din ve Dindar’a Dair. Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din içinde (2. bs., ss. 175-185). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Dağ, A. (2022b, 26 Ocak). Ahmet Dağ: Platon’un mağarasına geri dönüyoruz: METAVERSE. Lacivert. 31 Ocak 2023 tarihinde https://www.lacivertdergi.com/dosya/2022/01/26/platonun-magarasina-geri-donuyoruz-metaverse adresinden erişildi.
• Damar, M. (2021a). Metaverse ve Eğitim Teknolojisi. T. Talan (Ed.), Eğitimde Dijitalleşme ve Yeni Yaklaşımlar içinde (1. bs., ss. 169-192). İstanbul: Efe Akademi Yayınevi.
• Damar, M. (2021b). Metaverse Shape of Your Life for Future: A bibliometric snapshot. Journal of Metaverse, 1(1), 1-8.
• Demir, R. (2020). “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretimi Dersinde Artırılmış Gerçeklik Uygulamalarının Öğrenci Görüşleri Doğrultusunda Değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20(1), 201-219.
• Demirel, Ö. ve Yağcı, E. (2010). Eğitim, Öğretim Teknolojisi ve İletişim. Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı içinde (4. bs., ss. 1-25). Ankara: Pegem Akademi.
• Dereli, D. (2019). Dini Kimliklerin Siber Uzamda Akışkanlaşması. İnsan ve Toplum Dergisi, 9(1), 85-116.
• Eken, M. (2021). Çevrim İçi Dindarlık: M Neslinin İnanç Pratikleri. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Facebook’un yeni adı ve logosu belli oldu. (2021). 13 Ekim 2022 tarihinde https://www.trthaber.com/haber/dunya/facebookun-yeni-adi-ve-logosu-belli-oldu-621313.html adresinden erişildi.
• Fang, Z., Cai, L. ve Wang, G. (2021). MetaHuman Creator The starting point of the metaverse. 2021 International Symposium on Computer Technology and Information Science (ISCTIS), Computer Technology and Information Science (ISCTIS), 2021 International Symposium on, ISCTIS, 154-157. doi:10.1109/ISCTIS51085.2021.00040
• Fatih Projesi. (t.y.). 12 Ekim 2022 tarihinde http://fatihprojesi.meb.gov.tr/about.html adresinden erişildi. FEYZA (Fırsatları Artıran Eğitimde Yapay Zekâ) Projesi Başlıyor. (2022). 16 Ekim 2022 tarihinde http://dogm.meb.gov.tr/www/feyza-firsatlari-artiran-egitimde-yapay-zek-projesi-basliyor/icerik/1626 adresinden erişildi.
• Global business sectors investing in the metaverse 2022. (2022). Statista. 7 Ekim 2022 tarihinde https://www.statista.com/statistics/1302091/global-business-sectors-investing-in-the-metaverse/ adresinden erişildi.
• God has entered the metaverse—And faith in the virtual world is flourishing | Euronews. (2022). 27 Kasım 2022 tarihinde https://www.euronews.com/next/2022/02/01/god-has-entered-the-metaverse-and-worship-in-virtual-worlds-is-booming adresinden erişildi.
• Göçen, A. (2022). Eğitim Bağlamında Metaverse. USOBED Uluslararası Batı Karadeniz Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 6(1), 98-122.
• Gökbayrak, H. ve Işıklı, Ş. (2022). Dijital Din Teorisi: Dijital Din, Geleneksel Dine Karşı. Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din içinde (2. bs., ss. 105-145). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Gümüş, S. (2021). Posthümanist Evrende Din Eğitimi. M. Bahçekapılı ve A. A. Çanakçı (Ed.), Din Eğitiminde Ana Konular içinde (1. bs., ss. 207-230). Ankara: Eskiyeni Yayınları.
• Haftalık Ders Çizelgeleri. (2022). Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı Haftalık Ders Çizelgeleri. 13 Ekim 2022 tarihinde https://ttkb.meb.gov.tr/www/haftalik-ders-cizelgeleri/kategori/7 adresinden erişildi.
• Hassanzadeh, M. (2022). Metaverse, Metaversity, and the Future of Higher Education. Sciences and Techniques of Information Management, 8(2), 7-22. doi:10.22091/stim.2022.2243 Hazırbulunuşluk Uygulaması 2022. (2022). 12 Ekim 2022 tarihinde http://istanbulodm.meb.gov.tr/www/hazirbulunusluk-uygulamasi-2022/icerik/246 adresinden erişildi.
• Hewitt, T. W. (2018). Eğitim Programı Geliştirme. S. Arslan (Ed.), Eğitimde Program Geliştirme (Neyi Neden Öğretiyoruz) içinde (1. bs., ss. 229-250). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Horizon Workrooms for VR Remote Collaboration. (2021, 19 Ağustos). Meta. 16 Ekim 2022 tarihinde https://about.fb.com/news/2021/08/introducing-horizon-workrooms-remote-collaboration-reimagined/ adresinden erişildi.
• Jewish Virtual Reality. (t.y.). 27 Kasım 2022 tarihinde https://jewishvirtualreality.com/%20https:/www.vrchurch.org/ adresinden erişildi.
• Kayakökü, H. (2022). Sanal Dünyaların ve Metaverse’ün Tarihi ve Gelişimi. F. S. Esen (Ed.), Metaverse Geleceğin Dünyalarını İnşa Edecek Teknolojiler, Fırsatlar ve Tehditler içinde (1. bs., ss. 29-43). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kim, J. H., Lee, B. S. ve Choi, S. J. (2022). A study on metaverse construction and use cases for non-face-to-face education. The Journal of the Convergence on Culture Technology, 8(1), 483-497. doi:10.17703/JCCT.2022.8.1.483
• Kim, K., Yang, E. ve Ryu, J. (2022). The Effect of Students’ Perceptions on Intention to use Metaverse Learning Environment in Higher Education (ss. 1-3). 8th International Conference of the Immersive Learning Research Network (iLRN), sunulmuş bildiri, Vienna, Austria. doi:10.23919/iLRN55037.2022.9815996
• Kocaman, K. ve Özkaplan, B. N. (2021). Covid-19 Salgın Sürecinde Din Görevlilerinin Görüşlerine Göre Diyanet İşleri Başkanlığının Uzaktan Din Eğitimi Uygulamaları: Manisa İli Örneği. International Social Sciences Studies Journal, 7(92), 5574-5585.
• Köksal, H. (2019). 2023 Eğitim Vizyon Belgesi, Tekillik ve Transhümanizm. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 6(1), 145-157.
• Lee, L.-H., Braud, T., Zhou, P., Wang, L., Xu, D., Lin, Z., … Hui, P. (2021). All One Needs to Know about Metaverse: A Complete Survey on Technological Singularity, Virtual Ecosystem, and Research Agenda. doi:10.48550/arXiv.2110.05352
• Lin, H., Wan, S., Gan, W., Chen, J. ve Chao, H.-C. (2022). Metaverse in Education: Vision, Opportunities, and Challenges. doi:10.48550/arXiv.2211.14951
• Logeswaran, A., Munsch, C., Chong, Y. J., Neil, R. ve McCrossnan, J. (2021). The role of extended reality technology in healthcare education: Towards a learner-centred approach. Future Healthcare Journal, 8(1), e-79-84. doi:https://doi.org/10.7861/fhj.2020-0112
• López-Belmonte, J., Pozo-Sánchez, S., Lampropoulos, G. ve Moreno-Guerrero, A.-J. (2022). Design and validation of a questionnaire for the evaluation of educational experiences in the metaverse in Spanish students (METAEDU). Heliyon, 8(11), e11364. doi:10.1016/j.heliyon.2022.e11364
• Metaverse Resources. (2022). Metaverse Resources. 16 Ekim 2022 tarihinde https://metaverseresources.org adresinden erişildi. Metaverse ve Din Sempozyumu | İslami İlimler Fakültesi. (2022). 26 Ocak 2023 tarihinde https://if.asbu.edu.tr/tr/metaverse-ve-din-sempozyumu adresinden erişildi.
• Milli Eğitim Bakanı Mahmut Özer duyurdu: Eğitimde metaverse dönemi geliyor. (2022).Sabah. 12 Ekim 2022 tarihinde https://www.sabah.com.tr/gundem/2022/03/25/milli-egitim-bakani-mahmut-ozer-duyurdu-egitimde-metaverse-donemi-geliyor adresinden erişildi.
• Morningstar, C. ve Farmer, F. R. (1990). The Lessons of Lucasfilm’s Habitat. Https://web.stanford.edu/. 23 Ocak 2023 tarihinde https://web.stanford.edu/class/history34q/readings/Virtual_Worlds/LucasfilmHabitat.html adresinden erişildi.
• Öğrenci / Öğretmen Destek Sistemi. (2022). 14 Ekim 2022 tarihinde https://ods.eba.gov.tr/giris adresinden erişildi.
• Özdemir, M. (2022a). Transhümanizm ve Posthümanizm Bağlamında Toplumsal Nitelikli İnanç Gereksiniminin Geleceği. Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din içinde (2. bs., ss. 161-173). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Özdemir, M. (2022b). Posthumanın Yeni Yaşam Alanı (Ekosistemi) ve Yeni Çevresi (Ekolojisi) Olarak Metaverse. S. Öz, C. Akyıldız ve R. Yılmaz (Ed.), Metaverse içinde (1. bs., ss. 113-136). İstanbul: Hiperyayın. Özdemir, S. ve Gıynaş, A. Y. (2022). Metaverse ve Din Eğitimi. Turkish Academic Research Review, 7(4), 1080-1112.
• Öztemel, E. (2022). Yapay Zekâ ve Din. Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din içinde (2. bs., ss. 17-30). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Prensky, M. (2001). Digital Natives, Digital Immigrants. On The Horizon, 9(5). http://www.marcprensky.com/writing/Prensky%20-%20Digital%20Natives,%20Digital%20Immigrants%20-%20Part1.pdf adresinden erişildi.
• Prensky, M. (2009). H. Sapiens Digital: From Digital Immigrants and Digital Natives to Digital Wisdom. Innovate: Journal of Online Education, 5(3). Radoff, J. (2021, 23 Kasım). The Metaverse Value-Chain. Building the Metaverse. 13 Ekim 2022 tarihinde https://medium.com/building-the-metaverse/the-metaverse-value-chain-afcf9e09e3a7 adresinden erişildi.
• Sambur, B. (2022). Dine Büyük Meydan Okuma: Transhümanizm. Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din içinde (2. bs., ss. 147-159). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Saudi Arabia launches initiative to experience Hajar al Aswad through VR. (2021). https://www.youtube.com/watch?v=6s7GnbgTFKo adresinden erişildi.
• Schlemmer, E. ve Backes, L. (2015). Learning in Metaverses: Co-Existing in Real Virtuality. Hershey PA: IGI Global.
• Schlosser, D. (2013). Digital hajj: The pilgrimage to Mecca in Muslim cyberspace and the issue of religious online authority. Scripta Instituti Donneriani Aboensis, 25, 189-203. doi:10.30674/scripta.67440
• Sırvermez, U. ve Baltacı, Ş. (2022). Eğitimde Metaverse Uygulamaları: 2010-2022 Yılları Sistematik Literatür Taraması ve Bibliyografik Analizi. F. S. Esen (Ed.), Metaverse Geleceğin Dünyalarını İnşa Edecek Teknolojiler, Fırsatlar ve Tehditler içinde (1. bs., ss. 505-529). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Stephenson, N. (2016). Parazit (Snow Crash). (S. Hacıoğlu, Çev.) (1. bs.). İstanbul: Altıkırkbeş Yayın. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı-Öğretim Programları. (2018). 13 Ekim 2022 tarihinde http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=318 adresinden erişildi.
• Torun, N. K. ve Torun, T. (2022). Metaverse ve Din Kavramlarının Sosyal Medya Madenciliği Yolu İle İncelenmesi. Alanya Akademik Bakış, 6(2), 2511-2526. doi:10.29023/alanyaakademik.1099247 Tutgun-Ünal, A. ve Tarhan, N. (2022). Metaverse Awareness and Generation to Transform Education. International Journal of Academic Research in Education, 8(1), 64-73. doi:10.17985/ijare.1153663 Türk araştırmacılardan, okulları “metaverse” ortamına taşıyan teknoloji. (2021). 7 Ekim 2022 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/bilim-teknoloji/turk-arastirmacilardan-okullari-metaverse-ortamina-tasiyan-teknoloji/2446867 adresinden erişildi.
• Türkiye’de ilk kez metaverse ortamında ders verildi. (2022). İhlas Haber Ajansı. 30 Kasım 2022 tarihinde https://www.iha.com.tr/haber-turkiyede-ilk-kez-metaverse-ortaminda-ders-verildi-1115771/ adresinden erişildi.
• Veen, W. ve Vrakking, B. (2007). Homo Zappiens: Growing up in a digital age. London: Network Continuum Education. VR Church in the Metaverse. (2022). VR Church. 27 Kasım 2022 tarihinde https://www.vrchurch.org adresinden erişildi.
• Wang, M., Yu, H., Bell, Z. ve Chu, X. (2022). Constructing an Edu-Metaverse Ecosystem: A New and Innovative Framework. IEEE Transactions on Learning Technologies, 15(6), 685-696. doi:10.1109/TLT.2022.3210828 Will Chabad enter the metaverse? - The Jerusalem Post. (2022). 27 Kasım 2022 tarihinde https://www.jpost.com/judaism/article-691838 adresinden erişildi.
• Yerli ve milli metaverse platformu gözünü dünyaya dikti. (2022). 22 Ekim 2022 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/bilim-teknoloji/yerli-ve-milli-metaverse-platformu-gozunu-dunyaya-dikti/2713503 adresinden erişildi.
• Yiğitoğlu, M. (2022). Religious Virtual Living and Metaverse on the Real World. Afro Eurasian Studies, 10(1), 5-14. doi:10.33722/afes.1093513
• YTU Starverse Açılış Dersi. (2022). https://www.youtube.com/watch?v=W6KhX8Jo38w adresinden erişildi.