Türkiye’de Hanehalkı Gelir Gruplarına Göre Önemli Gıda ve Tüketim Harcamalarının Analizleri

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 2, 63 - 82, 31.12.2021

Evren Yıldırım Ferit Çobanoğlu

https://doi.org/10.24181/tarekoder.1003472

Öz

Amaç: Çalışmanın temel amacı, hanehalklarının ekonomik ve demografik özelliklerini de dikkate alarak hanehalklarının toplam tüketim harcamalarının ve harcama grubu denklemlerinin genel talep parametreleri ile gelir esnekliklerini hesaplamaktır. Ayrıca %20’lik gelir grupları ayrımı itibariyle hanehalklarının sosyoekonomik özellikleri ile harcama tutar ve dağılımlarını göstermektir.

Tasarım/metodoloji/yaklaşım: Bu çalışmanın ana materyalini 2015, 2016, 2017 yıllarına ait Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı’ndan sağlanmış olan Hanehalkı Bütçe Araştırması mikro veri setleri oluşturmaktadır. Çalışmada veriler hanehalklarının yıllık kullanılabilir gelir düzeylerine göre küçükten büyüğe doğru sıralanarak beş eşit %20’lik gelir gruplarına ayrılmıştır. Hanehalklarının sosyoekonomik özellikleri ile harcama tutar ve payları bu gelir grupları ayrımı itibariyle analiz edilmiştir. Çalışmada genel veri seti kapsamında toplam tüketim harcama modeli Çift Logaritmik Fonksiyon yöntemi ve harcama grubu modelleri ise Working-Leser Modeli yöntemi ile analiz edilmiştir. Ayrıca çalışmada sıfır harcamalı gözlemlerden dolayı yanlı ve tutarsız tahminlere neden olmamak için Heckman İki Aşamalı Talep Modeli kullanılmıştır.

Bulgular: Çalışmada tüm yıllarda tüm harcama grupları pozitif işaretli ve normal harcama olarak bulunmuştur. Tüm yıllarda “Ulaştırma”, “Kültür ve Eğlence” (2017 yılı hariç) ve “Eğitim” harcama grupları lüks veya birim esnek harcama olarak bulunmuştur. Ayrıca tüm yıllarda en düşük gelir esneklikleri “Konut ve Kira, Su, Elektrik, Gaz ve Diğer Yakıtlar”, “Alkollü İçecekler, Sigara, Tütün Mamulleri”, “Gıda ve Alkolsüz İçecekler”; en yüksek gelir esneklikleri ise “Eğitim” ve “Ulaştırma” harcama grupları için hesaplanmıştır.

Özgünlük/değer: Tüketim harcamaları ile ilgili çalışmalar ekonomideki karar birimlerini yakından ilgilendirmektedir. Bu çalışmanın bulguları konuya ilgi duyan şahıs ve kurumlar için yararlı olabilir.

Anahtar Kelimeler

Gelir esnekliği, harcama grupları, Working-Leser Modeli, Heckman İki Aşamalı Talep Modeli

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

Bu makale birinci yazarın “Türkiye’de Hanehalkı Gelir Gruplarına Göre Önemli Gıda Ürünlerinin Talep Analizleri” adlı yüksek lisans tezinin bir bölümüdür. Yazarlar hakemlere katkılarından dolayı teşekkür ederler.

Analysis of Important Food and Consumption Expenditures by Household Income Groups in Turkey

Öz

Purpose: The main purpose of the study is to calculate the general demand parameters and income elasticity of the households’ total consumption expenditures and expenditure group equation, considering the economic and demographic characteristics of the households. In addition, it is to show the socio-economic characteristics of the households, the amount and distribution of expenditures by income groups of 20%.

Design/Methodology/Approach: The main material of this study is the household budget research micro data sets provided by the Turkish Statistical Institute for the years 2015-2016-2017. In the study, the data were sorted according to the annual disposable income of the households from small to large and divided into five equal 20% income groups. The socioeconomic characteristics of the households, the amount and share of expenditures are analysed in terms of these income groups. In the study, within the scope of the general data set, the total consumption expenditure model was analysed by the Double Logarithmic Function method and the expenditure group models were analysed by the Working-Leser Model method. In addition, the Heckman Two-Stage Demand Model was used in the study to avoid biased and inconsistent estimates due to zero-expenditure observations.

Findings: In the study, all expenditure groups in all years were found to be positive sign and normal expenditure. In all years, “Transportation”, “Culture and Entertainment” (except 2017) and “Education” spending groups were found to be luxury or unit flexible spending. In addition, the lowest income elasticities in all years are “Housing and Rent, Water, Electricity, Gas and Other Fuels”, “Alcoholic Beverages, Cigarettes, Tobacco Products”, “Food and Non-Alcoholic Beverages”; the highest income elasticities were calculated for the “Education” and “Transportation” expenditure groups.

Originality/Value: Studies on consumption expenditures are closely related to decision units in the economy. The findings of the study may be useful for individuals and institutions interested in the subject.

Anahtar Kelimeler

Income elasticity, spending groups, Working-Leser Model, Heckman Two-Stage Demand Model

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Akbay, C. (2005). Kahramanmaraş’ta Hanehalklarının Gıda Tüketim Talebi Ekonometrik Analizi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(1): 114-121.
• Akbay, C., Bilgiç, A. (2011). Türkiye’de 2003-2008 Dönemlerinde Tüketim Harcamaları ile Gıda Harcamalarında Meydana Gelen Değişimler. Tarım Ekonomisi Dergisi, 17(2): 73-79.
• Akbay, C., Bilgiç, A., Miran, B. (2008). Türkiye’de Önemli Gıda Ürünlerinin Talep Esneklikleri. Tarım Ekonomisi Dergisi, 14(2): 55-65.
• Akbay, C., Boz, İ. (2001). Food Consumption Patterns of Socieconomics Groups: An Application of Cencored System of Equation. ERC/METU International Conference in Economics / Ⅴ. Meeting in Ankara, September 10-13, C6-117.
• Aktaş, A.R. 2008. Kentsel Alanda Et Talep Analizi: Batı Akdeniz Örneği. Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, Isparta.
• Alakır, E. 2010. Tüketim Harcamalarına Yönelik Talep Analizi: Konya Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, Konya.
• Altunç, Ö.F., Aydın, C., Yıldırım, A. (2016). Hanehalkı Harcamalarının Engel Eğrisi Analizi: Muş İli Merkez İlçe Örneği. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(1): 377-392.
• Arman, C. 2013. Gelir Dağılımının Tüketici Davranışlarına Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, Aydın.
• Aykaç, G. (2018). Engel Yasası’nın Türkiye Sınaması ve Gıda Talebinin Gelir Esnekliği: Gıda Harcamalarının Bütçe Payının Hane Profili ve Toplam Harcama ile İlişkisi (2003-2013). Sosyoekonomi, 26(38): 105-133.
• Çalmaşur, G., Kılıç, A. (2018). Türkiye’de Hanehalkı Tüketim Harcamalarının Analizi. ETÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ETÜSBED), Nisan, 3(5): 61-73.
• Demir, Y. (2011). Aydın’da Hanehalklarının Gıda Tüketim Talebi Ekonometrik Analizi. Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Aydın.
• Demir, Y., Armağan, G. (2013). Aydın’da Hanehalklarının Gıda Tüketim Talebi Ekonometrik Analizi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 50(1): 97-107.
• Dudek, H. (2011). Quantitative Analysis of the Household῾s Expenditure for Food. Zeszyty Naukowe Szkoly Glownej Gaspodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Problemy Rolnictwa Swiatowego, 11(3): 23-30.
• Ekinci, S. (1996). Türkiye’de Bazı Gıda Maddelerinin Talep Analizi. Basılmamış Yüksek Lisan Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Adana.
• Ergenç, Ü. (2011). Engel Eğrileri: Türkiye Örneği İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, Ankara.
• Fisunoğlu, H.M., Şengül, S. (2011). Adana Kentsel Alanda Hanehalkı Tüketimi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(1): 251-266.
• Greene, W. (2007). Econometric Analysis, Sixth Edition Prentice Hall.
• Hatırlı, S.A., Öztürk, E., Aktaş, A.R. (2007). Kırmızı, Tavuk ve Beyaz Et Talebinin Tam Talep Sistemi Yaklaşımıyla Analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(6): 211-221.
• Heckman, J. (1979). Sample Selection Bias as a Specification Error. Econometrica, 47(1): 153-161.
• Izan, H.Y. ve Clements, K.W. (1979). A Cross-Cross-Section Analysis of Consumption Patterns. Economic Letters, 4(1): 83-86.
• Kasnakoğlu, Z. (1991). Regional Consumption Patterns and Income Elasticities in Turkey: 1987. Journal of Economic Corparation among Islamic Countries, 12: 111-116.
• Kaya, G. (2015). Hanehalkı Harcamaları Esneklikleri ve Çocuk Maliyeti-Türkiye Örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, İstanbul.
• Kiren Gürler, Ö., Üçdoğruk Birecikli, Ş., Kökcen Eryavuz, A. (2018). Türkiye’de Hanehalkı Tüketim ve Gıda Harcamalarının Kantil Regresyon Yöntemiyle Araştırılması. UİİİD UEAS, (18. EYİ Özel Sayısı): 219-238 ISSN, 1307-9832.
• Kmenta, J. (1986). Elements of Econometrics. 2nd Ed., Mac Millan, USA.
• Leser, C. (1963). Forms of Engel Functions. Econometrica, 31(4): 694-703.
• Nişancı, M. (1998). Türkiye’de Tüketim Harcamalarının Analizi: İdeale Yakın Talep Sistemi Uygulaması. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, Erzurum.
• Oflaz, V.E. (2007). Türkiye’de Tüketim Harcaması Esneklik Tahminleri, 2003. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, İstanbul.
• Pehlivan, G.G. (2006). Türkiye’nin Tüketim Fonksiyonu: Ekonometrik Bir Uygulama. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, İzmir.
• Selim, R. (2001). The Changes in the Consumption Expenditure Patterns in Turkey: 1987-1994. Challanges for Business Administrators in The New Millennium, 1: 288-296.
• Selim, R., Kaya, G. (2019). Türkiye’de Hanehalkı Tüketim Kalıplarında 2000’li Yıllarda Yaşanan Değişimler ve Ekonomik Krizin Etkisi. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Gelişme Dergisi, 46: 61-89.
• Sigeze, Ç. (2012). Türkiye’de Hanehalklarının Tüketim Harcamaları: Panel Verilerle Talep Sisteminin Tahmini. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ekonometri Anabilim Dalı, Adana.
• Şengül, S. (2001). Türkiye’de Yoksulluk Profili ve Gelir Gruplarına Göre Gıda Talebi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Kod No: 639, Adana.
• Tarı, R., Pehlivanoğlu, F. (2007). Kocaeli İlinde Tüketici Davranışlarının Gelir-Harcama Grupları İlişkisi Açısından Analizi (Tüketim Harcamaları Profili). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(1): 192-210.
• TÜİK. (2015). Hanehalkı Bütçe Araştırması Mikro Veri Seti. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Başkanlığı, Ankara.
• TÜİK. (2016). Hanehalkı Bütçe Araştırması Mikro Veri Seti. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Başkanlığı, Ankara.
• TÜİK. (2017). Hanehalkı Bütçe Araştırması Mikro Veri Seti. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Başkanlığı, Ankara.
• TÜİK. (2021). Hanehalkı Tüketim Harcaması İstatistikleri. https://tuik.web.tuik.gov.tr/PreTablodo?alt_id=1012. Erişim: Mayıs, 2021.
• Working, H. (1943). Statistical Laws of Family Expenditure. Journal of the American Statistical Association, 38: 43-56.
• Yazıcı, A.R. (2018). Hanehalklarının Gıda Tüketim Talebi ve Tüketici Davranışlarının Analizi: Isparta İli Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Isparta.
• Yılmaz, H.İ. (2014). Türkiye’de Gelir Dağılımının Kentsel ve Kırsal Alanda Tüketim Harcamalarına Etkisi: Ekonometrik Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Kahramanmaraş.
• Yılmaz, H.İ., Akbay, C. (2016). Türkiye’de Gelir Dağılımının Kentsel ve Kırsal Alanda Tüketim Harcamalarına Etkisi: Ekonometrik Bir İnceleme. ⅩⅢ. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi (25-27 Mayıs, Isparta), 1095-1104 ss.
• Zellner, A. (1962). An Efficient Method of Estimation Seemigly Unrelated Regressions and Tests for Bias. Journal of the American Statistical Association, 57(298): 348-368.