BELGIAN COMPANIES’ INFRASTRUCTURAL WORKS IN OTTOMAN CITIES

Yıl 2018, Cilt: 37 Sayı: 64, 273 - 308, 01.10.2018

Memet Yetişgin , Toroshan Özdamar

https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000703

Cited By: 1

Öz

Because of weak domestic capital and technical capacity, infrastructure services provided to the Ottoman society started to be given to foreign companies in the 19th century, and this was accelerated during the reign of Abdulhamid II. In this time, Belgic came the first in doing businesses under concessions. The Belgians founded companies to provide services in electricity, tramway and water distribution in Salonika, Smyrna and Istanbul. Doing businesses in a planned way, the Belgians usually established partnerships with local peoples because of the Ottoman government’s preferences of its citizens. Having good relations with the public, the Belgians often familiarized their businesses to the public to expand their profits. They succeeded in running successful and profitable businesses. This article focuses on Belgian capital and businesses in establishing profitable infrastructures in Ottoman cities, their relations with both the public and the government. The paper also provides information about quality and quantity of Belgian investments in Ottoman city infrastructures.

Anahtar Kelimeler

Belgium, Ottoman Empire, Istanbul, Salonika, Smyrna, Infrastructure

Osmanlı şehirlerinde Belçika şirketlerinin altyapı faaliyetleri

Öz

Yerli sermaye eksikliği ve teknik yetersizlikler nedeniyle Osmanlı Devleti’nde kamuya yönelik altyapı hizmetlerinin imtiyazlar yoluyla yabancılara verilmesi 19. yüzyılın ikinci yarısında başlamış, II. Abdülhamid devrinde hız kazanmıştır. Bu dönemde imtiyazlar dâhilinde yatırım yapan ülkelerin başında Belçika gelmektedir. Belçikalılar İstanbul, Selanik ve İzmir’de su temini, hava gazı ile aydınlatma, tramvay ve elektrik hizmetlerini üstlenmek için şirketler kurmuştur. Bir program dâhilinde yatırım yapan Belçikalılar çoğu zaman yerel halktan girişimcilerle ortaklık kurmuştur. Hükümetin kamu hizmeti imtiyazlarını verirken Osmanlı tebaasına öncelik verme politikasını bilen Belçikalılar, imtiyaz alma süreçlerinde bu yerel girişimcilerden yararlanmışlardır. Halkla iyi ilişkiler kuran Belçikalılar, getirdikleri hizmetleri tanıtmada kampanyalar düzenlemişler ve sürekli kârlarını artırma çabası içinde olmuşlardır. Netice itibariyle düzenli ve kârlı işler yapmada ve işletme yönetiminde başarılı olmuşlardır. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nde önemli alt yapı hizmetlerini üstlenen Belçika sermayesinin yatırımları hakkında niteliksel ve niceliksel bilgiler verilmekte, kurulan şirketlerin yönetim ve mali yapısı, halkla ve hükümetle ilişkileri konu edilmektedir

Anahtar Kelimeler

Belçika, Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul, Selanik, İzmir, Altyapı

Kaynakça

• BCA, Nafia Vekaleti (230), 123/3/1, 123/1/3, 123/2/1, 133/7/1, 133/5/2, 116/2/1, 54/4/1, 10/42/6, 22/7/2.
• BCA, Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü (30.10), 157/105/5.
• BCA, Başbakanlık Kararlar Daire Başkanlığı (1920-1928), (030.18.1.1), 13/14/13, 15/56/16.
• BOA, Babıali Evrak Odası (BEO), 280/20971, 668/50040, 2219/166356, 1059/79375, 3043/228200, 1059/79375, 314/23535, 903/67719, 902/67613, 3728/279540, 3982/298629, 4043/303171.
• BOA, Dahiliye Defterler (DH. SAİDd), 83/489.
• BOA, Dahiliye İdare-i Umumiye Ekleri, (DH.İ.UM.EK), 89/1.
• BOA, Dahiliye İrade (DH.İD), 107/39.
• BOA, Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT), 1265/31.
• Örnek olarak, Selanik Su Şirketi, Selanik Tramvay Şirketi, İzmir Su Şirketi ve İzmir
• Tramvay ve Elektrik Şirketi yönetim kurulları incelenebilir.
• BOA, Hariciye İstanbul Murahhaslığı (HR.İM), 200/79, 202/35, 45/92, 81/37, 241/92.
• BOA, İrade Dosya Usulü (İ.DUİT), 34/18, 34/31.
• BOA, İrade Hususi (İ..HUS) 111/77.
• BOA, İrade İmtiyazat ve Mukavelat (İ.İMT), 1/3.
• BOA, İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS), 98/4147, 106/4553, 147/7, 68/3175, 75/3366, 171/3, 46/1968, 93/3928.
• BOA, İrade Taltifat (İ. TAL), 117/55, 161/45.
• BOA, İrade Ticaret ve Nafia (İ..TNF), 7/32, 6/8.
• BOA, Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), 73/47, 57/41, 252/31, 254/118, 114/85.
• BOA, Mukavelat Defteri, VII, s. 237-265.
• BOA, Sadaret Mukavelenameler (A.DVN.MKL), 30/16, 53/10, 38/13, 38/13, 23/26, 30/25, 24/6, 68/4, 51/21, 51/26.
• BOA, Şura-yı Devlet (ŞD), 1203/44, 1385/22, 1202/6, 1190/11, 2626/37.
• BOA, Yıldız Hususi Maruzat, (Y.A.HUS), 285/1, 285/18, 523/72, 225/45, 523/72, 371/117.
• BOA, Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y..MTV), 87/65.
• BOA, Yıldız Resmi Maruzat (Y.A.RES), 83/16, 100/38, 100/38, 101/56, 101/70. Süreli Yayınlar
• Le Capitaliste Gil Blass
• Le Journal des debats Le Temps
• La Corresponde d’Orient
• L’economiste Europeen
• Journal de Salonique The Times
• The Electrician Journal
• The Electrical Review The Financial News T.C. Resmi Gazete
• İstanbul Belediyesi İhsaiyat Mecmuası, 1335, İstanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1337.
• Salname-i Vilayet-i Selanik, Tabhane-i Amire, Def’a 13, H. 1312 (1895).
• Salname-i Vilayet-i Selanik, Tabhane-i Amire, Def’a 17, H. 1320 (1903).
• Salname-i Vilayet-i Aydın, Tabhane-i Amire, Def’a 13, H. 1308 (1891).
• Daily Consular Reports, 9 December 1904, No:2128, Department of Commerce and Labor, Goverment Printing Office, Washington, 1904.
• Tramways et Electricite de Constatinople, Rapport du Conseil d’Administration, Excercise 1914-1915, Bruxelles, 1917.
• Tramways et Electricite de Constatinople, Rapport du Conseil d’Administration, Excercise 1915-1916, Bruxelles, 1917.
• Tramways et Electricite de Constatinople, Rapport du Conseil d’Administration, Excercise 1916-1917, Bruxelles, 1917.
• Societe Finaciere de Transports et d’Entreprises Industrielles (SOFİNA), Rapport du Conseil d’Adminitration, Anne 1914, Bruxelles, 1915. Tetkik Eserler
• Abastado, L., L’Orient Qui Meurt, Salonique, Selonique, 1918.
• Abbeloos, J., “Belgium’s Expansionist History between 1870 and 1930: Imperialism and the Globalization of Belgian Business”, (ed. Csaba Lévai) Europe and Its Empires, Plus, Pisa, 2008, ss. 105‐127.
• Aktepe, M., “İzmir Suları Çeşme ve Sebilleri ile Şadırvanları Hakkında Bir Araştırma”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı 30, İstanbul 1976, s. 135-200.
• Anastassıadou, M., Tanzimat Çağında Bir Osmanlı Şehri Selanik1830-1912, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2017.
• Compte Rendu du Congres, I, Bruxelles, 1903.
• Keyder, Ç.-Özveren, E.-Quataert, D., “Osmanlı İmparatorluğunda Liman Kentleri”, Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri 1800-1914, Ed. Ç.Keyder-E.Özveren- D.Quataert, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1994, s. 121-155.
• Duckerts, M. J., Turquie d’Asie Compte Rendu d’une Exploration Commerciale, Bruxelles, 1904.
• Eldem, V., Osmanlı İmparatorluğunun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
• Engin, V., İstanbul’un Atlı ve Elektrikli Tramvayları, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul, 2011.
• Ergin, O. N., Mecelle-i Umur-u Belediyye, Cilt 5, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 1995.
• Ergin, O. N., Türk İmar Tarihinde Vakıflar, Belediyeler, Patrikhaneler, Siyasi İlimler Mecmuası Yayınları, İstanbul, 1944.
• Geyikdağı, N., Osmanlı Devleti’nde Yabancı Sermaye 1854-1914, Hil Yayınları, İstanbul, 2008.
• Gounaris, B. C., “Selanik”, Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri 1800-1914, Ed. Ç. Keyder-E. Özveren-D. Quataert, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1994, s. 103-120.
• Gülan, A., Kamu Hizmeti ve Görülüş Usulleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1987.
• Günday, M., İdare Hukuku, İmaj Yayınları, Ankara, 2002.
• Güran, T., Osmanlı Devletinin İlk İstatistik Yıllığı 1897, Cilt 5, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, 2011.
• Histoire de L’Empire Ottoman Depuis Les Origines Jusqu’a Nos Jours, Librairie Hachette, Paris, 1914.
• Karpat, K., Ottoman Population 1830-1904, Demographic and Social Characteristics, University of Wisconsın Publications, London, 1985.
• Kasaba, R., “İzmir”, Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri 1800-1914, Ed. Ç. Keyder-E. Özveren-D. Quataert, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1994, s. 1-22.
• Kayserilioğlu, S.- Mazak, M.-Kon, K., Osmanlı’dan Günümüze Havagazının Tarihçesi, C. 1, İĞDAŞ Yayınları, İstanbul, 1999.
• Kazgan, H.- Önal, S., İstanbul’da Suyun Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1999.
• Kurmuş, O., Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, Yordam Kitap, İstanbul, 2007.
• Kurt, S., İzmir’de Kamusal Hizmetler 1850-1950, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı, İzmir, 2012.
• Martinez, A., “Belgian İnvestment in Tramways and Light Railways: An International Approach, 1892-1935”, The Journal of Transport History, C. 24, Sayı 1, 2003, ss. 59-77.
• Onar, S. S., İdare Hukukunun Umumi Esasları, Cilt I, Hak Kitabevi, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1966.
• Ortaylı, İ., Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri 1840-1880, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
• Pamuk, Ş., Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme 1820-1913, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1994.
• Pech, E., Manuel des Sociétés Anonymes Fonctionnant en Turquie, Imprimerie Gérard Frères, Istanbul, 1911.
• Şişman, C., The Burden of Slience: Sabbatai Sevi and The Evolution of the Ottoman-Turkish Donmes, Oxford Press, New York, 2015.
• Tan, T., “Osmanlı İmparatorluğunda Yabancılara Verilmiş Kamu Hizmeti İmtiyazları”, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 21, Sayı 2, Ankara, 1967, s. 285-326.
• Tekeli, İ., “Anadolu’daki Kentsel Yaşantının Örgütlenmesinde Değişik Aşamalar”, Toplum ve Bilim, Sayı 9-10, İstanbul 1980, s. 36-65.
• Tezkaçar, B.Ö., İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Siemens Tarihi, Siemens Türkiye Kurumsal İletişim Departmanı, İstanbul, 2006.
• Thobie, J., Intérêts et Impérialisme Français dans l’Empire Ottoman (1895-1914), Publications de la Sorbonne Imprimerie Nationale, Paris, 1977.
• Van Den Reeck, M., Belgium in the Ottoman Capital, From the Early Steps to 'la Belle Epoque', An Edition of the Consulate General of Belgıum, Istanbul, 2000.