In Area of Qırım and Golden Horda PowerSteppe Aristocracy: Emir Rektemür And Shirins Mirzas

Yıl 2014, Cilt: 33 Sayı: 56, 147 - 190, 01.10.2014

Derya Derin Paşaoğlu

https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000584

Cited By: 2

Öz

Golden Horde Khanate, expanding to the East Europe after emerging in the geography of Deşt-i Kipçak which was assigned to his eldest son Cuçi according to the division of land and the nation in Cenghis Khan’s health, is a political organization instituted by the Batu son of Cuçi. Deşt-i Kipchak, where Kipcaks lived, is starting from the east the Irtish River, western Siberia, Caspian Sea and including the steppe of Black sea in the Carpathian Mountains, in the South Crimea and also Aral Lake and Sirderya icluding to Kuban and Terek River. The political formation and the state organization of the Golden Horde Khanate based on Mongol granmothers coming from Cenghiz Khan, formed on nomadic steppe culture. The culture that gains strenght from tribal aristocracy has continued its existence in successors also after their silence age. Tribal Aristocracy Rulers, who was called Karaçi rulers in Crimea Khanate, was a ruler having a voice in the management with their strange of social, economic, politic and army. Even ıf their number was changed, Şirins were able to be in the front rank among Şirin, Barın, Mangıt, Kıpçak, which was called Four Karaçi Rulers. In tribe of Şirins was Emir Rektemür established the Golden Horde Khanate in the Toktamış age, and his sons. Şirin Rulershouse mirzas had a voice in the management until the 18. century

Anahtar Kelimeler

Golden Horde, Karaçi, Crimea Khanate, Shirins Mirzas, steppe aristocracy.

Altın Orda ve Kırım sahasında bozkır aristokrasisinin güçlü temsilcileri: Emir Rektemür ve Şirin Mirzalar

Öz

Cengiz Han’ın sağlığında yaptığı toprak ve ulus taksimatına göre büyük oğlu Cuçi’ye tahsis ettiği Deşt-i Kıpçak coğrafyasında ortaya çıkıp, Doğu Avrupa’ya doğru genişleyen Altın Orda Hanlığı, Cuçi’nin oğlu Batu tarafından tesis edilmiş siyasi bir teşekküldür. Kıpçakların oturduğu sahayı ifade eden Deşt-i Kıpçak, doğuda İrtiş Irmağı’ndan başlayıp, Batı Sibirya, Hazar Denizi ve Kara Deniz’in kuzeyindeki bozkırları içine alarak batıda Karpat Dağları, güneyde Kırım, Kuban ve Terek Irmakları sınır olmak üzere Aral Gölü ve Sirderya boylarına kadar uzanmaktadır. Altın Orda Hanlığı’nın siyasi oluşumu ve devlet teşkilatlanması göçebe-bozkır kültürü üzerinde şekillenmiş, Cengiz Han’dan gelen Moğol ananelerine dayanmaktadır. Gücünü kabile aristokrasisinden alan söz konusu kültür, hanlığın sükûtundan sonra bakayalarında da varlığını devam ettirmiştir. Kırım Hanlığı’nda Karaçi Beyleri olarak adlandırılan aristokrat kabile beyleri, sosyal, ekonomik, siyasi ve askeri güçleri ile yönetimde söz sahibi olan liderlerdir. Sayıları zaman zaman değişse de 4 karaçi beyi olarak ifade edilen Şirin, Barın, Mangıt, Kıpçak uruğlardan Şirinler, genelde ilk sırada olmayı başarmışlardır. Şirin kabilesinin başında, gücünü Altın Orda Han’ı Toktamış döneminde tesis eden Emir Rektemür ve onun soyundan gelen oğulları bulunmaktadır. Şirin beyleri ve mirzaları 18.yy’ın sonuna kadar Kırım yönetiminde söz sahibi olmuşlardır

Anahtar Kelimeler

Altın Orda, Karaçi, Kırım Hanlığı, Şirin Mirzalar, Bozkır Aristokrasisi

Kaynakça

• Abdullah İbn Rıdvan, Tevârîh-i Deş-i Kıpçak ‘An Hıtta-i Kırım Veya Tevârîh-i Tatar Hânân-ı Kadîm Ve Ahvâl-i Deşt-i Kıpçak, Hazırlayanlar: Akif Erdoğru, Selçuk Uysal, İzmir 2012.
• Abdülgaffar Kırımî, Umdetü’l-Ahbar, İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Yazmalar Koleksiyonu, No: 2331, H. 1161.
• Abdülgaffar Kırımî, Umdetü’l-Ahbar, Hazırlayan: Derya Derin Paşaoğlu, Kazan 2014.
• Abdülgaffar Kırımî, Umdetü’t-Tevarih, Necip Asım Neşri, Türk Tarihi Encümeni Mecmuası Eki, İstanbul 1927.
• Ahmet Cevdet Paşa, “Kırım Ve Kafkas Tarihçesi”, Emel, 221 (Temmuz-Ağustos), Haz. Ahmed Özaydın, Ankara 1997, s. 9-17.
• Aka, İsmail, Timur Devleti, TTK Yay., Ankara 2000.
• Alan Akbıyık, Hayrunnisa, “Timur’un Toktamış Üzerine Seferleri Ve Altın Orda’nın Yıkılması Meselesi”, Bilig, S. 27, Güz 2003, s. 117-156.
• Bronevskiy, Martin, Kırım, Çev. Kemal Ortaylı, Ankara 1970.
• Derin, Derya, Abdulgaffar Kırımî’nin Umdetü’l-Ahbâr’ına Göre Kırım Tarihi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bil. Ens., Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2003.
• Drahşan, Cemşit; Olgun, İbrahim, Farsça-Türkçe Sözlük, Murat Kitabevi, Ankara 2005.
• Fisher, Alan, Kırım Tatarları, Selenge Yay., İstanbul 2009.
• Golden, Peter, Türk Halkları Tarihine Giriş, Çev. Osman Karatay, Karam Yay., Ankara 2002.
• Grousset, René, Bozkır İmparatorluğu, Çev. Reşat Uzmen, İstanbul 1999.
• Hive Hanı Ebu’l Gazi Bahadır Han, Türk’ün Soy Ağacı, Çev. Doktor Rıza Nur, Sadeleştiren: Yunus Yiğit, İstanbul 2010.
• İbn Battuta, (Ebu Abdullah Muhammed İbn Battuta Tancî), İbn Battuta Seyahatnamesi, C. I., Çev. A. Said Aykut, İstanbul 2011.
• İnalcık, Halil, “Kırım Hanlığı”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara 1976, s. 943-954.
• _____, “Han Ve Kabile Aristokrasisi: I. Sahib Giray Han Döneminde Kırım Hanlığı”, Emel, 135 (Mart-Nisan), Kit-San Matbaası, İstanbul 1983, s. 51-73.
• _____, “Kalgay”, DİA, C. 24, İstanbul 2001, s. 259-259.
• _____, Yeni Vesikalara Göre Kırım Hanlığı’nın Osmanlı Tâbiliğine Girmesi Ve Ahidname Meselesi, 30 Sayılı Belleten’den Ayrı Basım, TTK Yay., Ankara 1944.
• İnan, Abdülkadir, “Moğolların Gizli Tarihi”, Makaleler Ve İncelemeler I, TTK Yay., Ankara 1998, s. 510-517.
• Ivanics, Mária, “Die Şirin Abstammung Und Aufstieg Einer Sippe İn Der Steppe”, Aškovs Publikationen Erschienen İn Zwei Zeitschriften, Zapiski Odesskogo Obščestva İstorii İ Drevnostej [Veröffentlichungen Der Odessa-Gesellschaft Für Geschichte Und Altertümer] Und Izvestija Tavričeskoj Učenoj Archivnoj Komissii [Mitteilungen Der Taurischen Wissenschaftlichen Archivkommission]. Sie Sind İm Internet Zugänglich: Http://Www.Library.Chersonesos.Org (Stand:30. März 2011), 27-44.
• Kafalı, Mustafa, “Altın-Orda Hanlığı”, Türkler, C. 8, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 397-411.
• _____, Altın Orda Hanlığı Kuruluş Ve Yükseliş Devirleri, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1976.
• Kamalov, İlyas, Altın Orda Ve Rusya, Ötüken Yayınları, İstanbul 2009.
• Kesbi Haşim Mehmed Efendi, Ahval-İ Anapa Ve Çerkes,Anapa Ve Çerkesya Hatıraları, Haz. Mustafa Özsaray, Kafkas Vakfı Yay., İstanbul 2012.
• Kurat, Akdes Nimet, Iv-Xvııı. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavim Ve Devletleri, Murat Kitabevi Yayınları, Ankara 2002.
• Moğolların Gizli Tarihi, Çev. Ahmet Temir, TTK Yay., Ankara 1995.
• Nizamüddin Şâmî, Zafernâme, Çev. Necati Lugal, TTK Yay., Ankara 1987.
• Ötemiş Hacı, Cengiz-Name, Hazırlayan: İlyas Kamalov, TTK Yay., Ankara 2009.
• Özdem, Zeynep, Kırım Karasubazar’da Sosyo-Ekonomik Hayat, TTK Yay., Ankara 2010.
• Öztürk, Yücel, “Kırım Hanlığı”, Türkler, C. 8. Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 480-512.
• Rizaeddin Fahreddin, Altın Ordu Ve Kazan Hanları, Çev. İlyas Kamalov, Kaknüs Yay., İstanbul 2007.
• Schamiloglu, Uli, “Altın Ordu”, Türkler, C. 8, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 412-429.
• _____, Tribal Politics And Social Organization İn The Golden Horda, Thesis Of Phd, Colimbia University, New York 1986.
• Soysal, Abdullah Zihni, “Kırım Hanlığı’nda Asilzadeler”, Emel, 83 (Temmuz- Ağustos), İstanbul 1974, s. 14-23.
• _____, “Kırım Hanzâdelerinin Kafkasya’dan Talim Ve Terbiyesi”, Emel, 36, İstanbul 1966, s. 17-25.
• Spuler, Bertold, İran Moğolları, Çev. Cemal Köprülü, Ttk Yay., Ankara 2011.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Şeşen, Ramazan, İslâm Coğrafyacılarına Göre Tükler Ve Türk Ülkeleri, TTK Yay., Ankara 2001.
• Temir, Ahmet, “Türk-Moğol İmparatorluğu Ve Devamı”, Türk Dünyası El Kitabı, C. III, Ankara 1976, s. 913-925.
• Togan, A. Zeki Velidî, Moğollar, Çingiz Ve Türkler, İstanbul 1941.
• Tott De, François, Türkler Ve Tatarlar Arasında, Çev. Reşat Uzmen, Ad Yayınları, İstanbul 1996.
• V. V. Velyaminov, Zernov, Kırım Yurtına Ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar Ve Hatlar, Kırım Hanlığına Dair Kaynaklar, Haz. A. Melek Özyetgin, İlyas Kamalov, TTK Yay., Ankara 2009.
• Vasary, Istvan, Eski İç Asya’nın Tarihi, Çev. İsmail Doğan, Ötüken Yay., İstanbul 2007.
• Vladimirtsov, Boris Yakovleviç, Moğolların İctimaî Teşkilâtı, Çev, Abdülkadir İnan, TTK Yay., Ankara 1995.