Account ofthe state of the Turkish Empire and of the Three Last Insurrections at Constantinople (1807-1809) from the pen of Stratford Canning

Yıl 2014, Cilt: 33 Sayı: 56, 265 - 318, 01.10.2014

Erdoğan Keleş , Tülay Ercoşkun

https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000588

Cited By: 1

Öz

appointed as secretary to Robert Adair's mission to Constantinople , after a short period of his service as précis-writer at the British Foreign Office. The embassy set sail from Portsmouth early in July and the mission reached the Island of Tenedos just outside the Dardanelles in October 1808, three months after they had left England. On 11th November 1808, they were at liberty to proceed and able to reach capital city on the day of Treaty of Dardanelles was signed (5th January, 1809). When they went on voyage, reigning Sultan Mustafa IV, succeeded the Ottoman throne after Sultan Selim III, who was deposed as a result of Kabakçı Mustafa Rebellion (May, 1807). Sultan Mustafa IV’s short period of reign, 14 months, ended with another rebellion that broke out in July, 1808 and Sultan Mahmut II was enthroned as the new Sultan as a result of change of reign under the leadership of Alemdar Mustafa Pasha who was appointed as grand vizier by the Sultan Mahmut II. Grand Vizier’s term could only lasted for four months because he died at the time of another rebellion that broke out in November, 1808. Startford Canning gave detailed account of these three rebellions in his report dated 25 March, 1809. He explained the economic and military conditions of Ottoman Empire and his international relationships as well as the causes and results of these three rebellions. In this study, his report will be evaluated by comparing his account with other historical sources

Anahtar Kelimeler

Stratford Canning, Three Insurrections, State of Ottoman Empire

Stratford Canning’in kaleminden Osmanlı İmparatorluğu’nun durumu ve İstanbul’daki üç isyan (1807-1809)

Öz

Stratford Canning, İngiliz dışişlerinde çalışmaya başladıktan kısa bir süre sonra Mayıs 1808’de İstanbul Büyükelçisi Robert Adair’in yanına birinci katip olarak atanmıştır. O yılın Temmuz ayı başlarında, Portsmouth’tan yola çıkarak üç ay sonra Ekim 1808’de Çanakkale Boğazı’nın dışında Bozcada’ya varmış, ancak 11 Kasım’da Boğazdan içeriye ilerleyebilmiş, başkente ise ancak Çanakkale Antlaşması’nın imzalandığı 5 Ocak 1809’da ulaşmıştır. Yola çıktığı tarihlerde, Osmanlı Devleti’nin başında Kabakçı Mustafa isyanı (Mayıs 1807) sonucu Sultan III. Selim’in hal’ edilmesiyle tahta çıkmış olan IV. Mustafa bulunuyordu. IV. Mustafa’nın on dört aylık saltanat devri ise Temmuz 1808’deki yeni bir isyan hadisesiyle son bulmuştur. Alemdar Mustafa Paşa’nın öncülüğünde gerçekleştirilen saltanat değişikliği sonucu II. Mahmud tahta çıkmıştır. II. Mahmud tarafından Sadrazam tayin edilen Alemdar Mustafa Paşa ise bu görevinde ancak dört ay kalabilmiş ve Kasım 1808’de gerçekleşen başka bir isyan sırasında ölmüştür. S. Canning, 25 Mart 1809 tarihli raporunda tüm bu isyan hadiselerinin ayrıntılarına yer vermiştir. S. Canning, kaleme aldığı raporunda İstanbul’da yaşanan üç isyan olayının nedenleri ve sonuçlarının yanında, Osmanlı Devleti’nin askeri ve ekonomik durumu ile devletlerarası ilişkilerine dair de bilgiler vermiştir. Bu çalışmada S. Canning’in raporunda yer verdiği bilgiler, diğer kaynaklardaki bilgilerle karşılaştırılmak suretiyle bir değerlendirmeye tabi tutulacaktır

Anahtar Kelimeler

Stratford Canning, Üç İsyan, Osmanlı İmparatorluğunun Durumu, 1807-1809

Kaynakça

• The National Archive (NA), Foreign Office Papers (FO) 78/63, (25 March 1809).
• Kronikler, Çağdaş Eserler ve Genel Osmanlı Tarihleri III. Selim’e Sunulan Islahat Lâyihaları, (Hazırlayan: Ergin Çağman), Kitabevi, İstanbul 2010.
• III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi Tarafından Tutulan Rûznâme, (Yayına hazırlayan: V. Sema Arıkan), TTK Yayını, Ankara 1993.
• Abdurrahman Şeref, Osmanlı Devleti Tarihi,(Haz. Musa Duman), İstanbul 2005.
• Ahmed Cevdet, Tarih-i Cevdet, Cilt: 8,(İkinci tab‘), Dersaadet 1309.
• Ahmed Cevdet, Tarih-i Cevdet, Cilt: 9,(İkinci tab‘), Dersaadet 1309.
• Âsım Efendi, Âsım Tarihi, Cilt: II,Ceride-i Havadis Matbaası, Dersaadet, (tarihsiz.).
• Câbî Ömer Efendi, Câbî Târihi (Târîh-i Sultân Selîm-i Sâlis ve Mahmûd-ı Sânî) Tahlîl ve Tenkidli Metin, Cilt: I, (Hazırlayan: Mehmet Ali Beyhan), TTK Yayını, Ankara 2003.
• Kamil Paşa, Tarih-i Siyasi Devlet-i Aliyye-i Osmaniye, Cilt: III,Matbaa-i Ahmed İhsan, Dersaadet 1327.
• Mustafa Nuri Paşa, Netayic ül-Vukuat, Cilt: III-IV, (Sadeleştiren notlar ve açıklamalar ekleyen: Neşet Çağatay), TTK Yayını, Ankara 1992.
• Şânî-zâde Mehmed ‘Atâ‘ullah Efendi, Şânî-zâde Târîhi (Osmanlı Tarihi [1223- 1237/1808-1821]), Cilt: I, (Hazırlayan: Ziya Yılmazer), İstanbul 2008.
• Ubeydullah Kuşmânî-Ebubekir Efendi, Asiler ve Gaziler; Kabakçı Mustafa Risalesi,(Hazırlayan: Aysel Danacı Yıldız), İstanbul 2007.
• Yayla İmamı Ebu Bekir Efendi, Vaka-ı Cedid: Yayla İmamı Tarihi ve yeni olaylar, (Baskıya Hazırlayan: Yavuz Senemoğlu), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1975.
• Araştırma ve İnceleme Eserleri
• RASİM, AhmedOsmanlı İmparatorluğu’nun Reform Çabaları İçinde Batış Evreleri,(Haz. H. V. Velidedeoğlu), İstanbul 1987.
• AKÇURA, Yusuf, Osmanlı Devleti’nin Dağılma Devri (XVIII. ve XIX. asırlarda), TTK Yayını, Ankara 1988.
• AKYILDIZ, Ali, “Sened-i İttifak’ın İlk Tam Metni”, İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı 2, İstanbul 1998, s.209-222.
• ALTINAY, Ahmet Refik, Kabakçı Mustafa,TVYY, İstanbul 2010.
• ANDREASYAN, Hrand D., “Selim III. ve Mustafa IV devirlerine dâir Georg Oğulukyan’ın Ruznâmesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 16 (1961), s.63-70.
• BAYSUN, M. Cavid, “Mustafa IV”, İ.A.,Cilt: 8, s.708-714.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Mustafa IV”, DİA., Cilt: 31, s.283-285.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Selim III”, DİA.,Cilt: 36, s.420-425.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Nizâm-ı Cedîd”, DİA., Cilt: 33, s.175-178.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Alemdar Mustafa Paşa”, DİA., Cilt: 2, s.364-365.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Kabakçı İsyanı”, DİA., Cilt: 24, s.8-9.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Kabakçı İsyanı Akabinde Hazırlanan Hüccet-i Şer‘iyye”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, IV, İstanbul 2001, s. 33-48.
• BYRNE, Leo Gerald, The Great Ambassador, Ohio State University Press, 1964.
• ÇADIRCI, Musa, “Ankara Sancağında Nizâm-ı Cedîd Ortasının Teşkili ve “Nizâm-ı Cedîd Askeri Kanunnâmesi”, Belleten, Cilt: 36, Sayı: 141, (1972), s.1-13.
• ÇOLAK, Songül, “Kethüdâ Mehmed Said Efendi’nin Karadeniz Boğaz Yamaklarının İsyanına Dair Notları”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 20, Sayı: 1, (2010), s.401-426.
• DAVISON, Roderich H., Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform 1856-1876, Cilt:I, (Çeviren: Osman Akınhay), İstanbul 1997.
• DERIN, Fahri Ç., “Kabakçı Mustafa Ayaklanmasına Dâir Bir Tarihçe”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 27, (1973), s.99-110.
• ERDOĞAN, Meryem Kaçan-Ferlibaş, Meral Bayrak-Çolak, Kamil, Rusçuk Ayanı Tirsiniklizâde İsmail Ağa ve Dönemi (1796-1806), İstanbul 2009.
• EREN, A. Cevat, “Selim III”, İ.A., Cilt:10, s.441-457..
• İLGÜREL, Mücteba, “Yeniçeriler”, İ.A., Cilt:13, s.385-395.
• İNCE, Yunus, “Bir Görgü Tanığının Gözünden Kabakçı Mustafa İsyanı”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı:9 (2008), s.281-308.
• JORGA, Nicola, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Cilt: 5,(Çeviri: Nilüfer Epçeli), Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2005.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt: 5, Ankara 1983.
• KARAL, Enver Ziya, “Mahmud II”, İ.A., Cilt: 7, s.165-170.
• KILIÇ, Musa, “Osmanlı Tahtında Hak İddia Eden Bir Maceraperest: Düzme Şehzade Ahmed Nadir Bey”, The Journal of Academic Social Science Studies (JASS), Vol: 5, Issue: 6, (December 2012), s.329-337.
• MALCOLM-SMITH, E. F., The Life of Stratford Canning (Lord Stratford de Redcliffe), Londra, Ernest Benn Lmt, 1933.
• Mufassal Osmanlı Tarihi, Cilt: V, (Haz. Midhat Sertoğlu), TTK Yayını, Ankara 2011.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Sekbân-ı Cedîd”, DİA., Cilt: 36, s.328-329.
• PAMUK, Şevket, Osmanlı İmparatorluğunda Paranın Tarihi, İstanbul 1999.
• POOLE, Stanley Lane, Lord Stratford Canning’in Türkiye Anıları,(Çev. Can Yücel), 3. baskı, İstanbul 1999.
• POOLE, Stanley Lane, The Life of the right honourable Stratford Canning: Viscount Stratford de Redcliffe, Vol. 1, London, Longmans, Green, and Co. 1888.
• SHAW, Stanford J., Eski ve Yeni Arasında Sultan III. Selim Yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu, (Çev. Hül Güldü), İstanbul 2008.
• ŞIROKORAD, A. B., Rusların Gözünden 240 Yıl Kıran Kırana Osmanlı-Rus Savaşları, Selenge Yayınları, İstanbul 2009.
• UBICINI, M. A., Osmanlı’da Modernleşme Sancısı, (Çeviren: Cemal Aydın), İstanbul 1998.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Mustafa Paşa, Bayrakdar (Alemdar)”, İ.A., Cilt: 8, s.720-722.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Kabakçı Mustafa İsyanına Dair Yazılmış Bir Tarihçe”, Belleten, Cilt: VI, Sayı: 23-24, (1942), s.253-261.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Meşhur Rumeli Âyanlarından Tirsinikli İsmail, Yıllık Oğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa, TTK Yayını, Ankara 2010.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Selim III’ün Veliaht İken Fransa Kralı Lui XVI İle Muhabereleri”, Belleten,II/5-6 (1938), s.191-246.
• ÜNAL,Fatih, “Aleksander Grigoreviç Krasnokutsk’un Günlüğünden “1808 Yeniçeri ayaklanması ve Alemdar Mustafa Paşa Vakası”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi,Cilt:1, sayı: 4 (2008) s.574-590.
• WARR, Michael, A Biography of Stratford Canning: Mainly his career in Turkey,Alden Press, Oxford 1989.
• YANIKOĞLU, Kübra, Lord Stratford Canning Döneminde Osmanlı Devleti ve İngiltere Arasındaki İlişkiler, Ankara Üniversitesi, SBE, Tarih (Yakınçağ Tarihi) A.B.D, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2011.
• YEŞIL, Fatih, “İstanbul önlerinde bir İngiliz filosu: Uluslararası bir krizin siyasi ve askeri anatomisi”, Nizâm-ı kadîm’den Nizâm-ı cedîd’e III. Selim ve Dönemi, (Editör: Seyfi Kenan), İstanbul 2010, s.391-495.
• YEŞIL, Fatih, “Nizâm-ı Cedîd Ordusunda Tâlim ve Terbiye (1790-1807)”,Tarih Dergisi, Sayı 52, (2010/2), s.27-85.
• YILDIZ, Aysel Danacı, “III. Selim’in Katilleri”, Osmanlı Araştırmaları,Sayı: XXXI, (İstanbul 2008), s.55-92.