THE ECONOMIC OPINIONS OF MUSA AKYİGİTZADE AND HIS IMPACTS ON THE OTTOMAN ECONOMIC UNDERSTANDING

Yıl 2019, Cilt: 38 Sayı: 66, 326 - 353, 30.09.2019

Hayrettin Pulat

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.540940

Öz

MUSA AKYİĞİTZADE’NİN EKONOMİK GÖRÜŞLERİ ve OSMANLI İKTİSAT ANLAYIŞINA ETKİLERİ

Öz

Osmanlı
Devleti XIX. yüzyıl boyunca siyasal istikrarsızlıklar, toplumsal
huzursuzlukların yanı sıra ekonomik sorunlarla da uğraşmıştır. Ekonominin
peyderpey Batılı büyük devletlerin yayılma ve nüfuz sahası haline gelmesi,
Osmanlı müelliflerinin Batıya karşı tepki ortaya koymalarına neden olmuştur. Bu
çerçevede Musa Akyiğitzade XX. yüzyılın arifesinde Osmanlı Devleti’nde egemen
iktisadi düşünceyi eleştiren bazı görüşler dile getirmiştir. Siyasal ve
ekonomik bağımsızlıkları ayrılmaz bir bütün olarak mütalaa eden Musa Bey, yerli
sanayinin geliştirilmesini ısrarla savunmuş ve bunun için de himaye usulünün
uygulanması gerektiğini vurgulamıştır. Liberal iktisadi düşünceye yönelik
eleştirilerinde tarihi örneklere sıklıkla başvurarak, himayeci ekonomik
politikaların tatbik edilmesinin elzem olduğunu, aksi takdirde gelişmekte olan
ülke ekonomilerinin asla boyunduruk altından çıkmayacağı tezini işlemiştir.
Ayrıca ülke ekonomisi açısından tarımın mı, sanayinin mi öncelikli olduğu
tartışmasına da değinen Musa Bey, tarımsal üretim ile sanayinin aynı zaman
diliminde olmasının daha faydalı olacağı hususunda bir sentez yapma yolunu
tercih etmiştir. Bu çalışma kapsamında da öncelikle Musa Akyiğitzade’nin
iktisadi düşüncesi hakkında bilgi verilmiş, akabinde Musa Bey’den sonra –özelikle
II. Meşrutiyet döneminde-  liberal
iktisadi düşünceye yönelik eleştirilerden bahsedilmiş ve son olarak da Musa
Bey’in iktisadi fikirlerinin uygulanabilirliği –kısaca- tartışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Musa Akyiğitzade, Himayecilik, Liberal ekonomi, Tarım

Kaynakça

• COA, BEO. 3441/258063/3.
• COA, MV. 121/50/1/2.
• COA, BEO, 3449/258619/3/1.
• Acar M.; Demir, Ö., Sosyal Bilimler Sözlüğü, Adres Yayınları, Ankara 2005.
• Ahmet Mithat Efendi, Ekonomi Politik, Kırk Anbar Matbaası, İstanbul 1296.
• Beyaz, C., Sosyalist Bir Yazardan Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Sorunlarına Çözüm Önerileri: Alexander Israel Helphand-Parvus Efendi, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2013.
• Çakmak, D., Osmanlı İktisat Düşüncesinin Evrimi Societas ve Universitas Gerilimi, Libra Yayıncılık, İstanbul 2011.
• Çavdar, T., Osmanlıların Yarı-Sömürge Oluşu, Ant Yayınları, İstanbul, 1970.
• ________, Türkiye’de Liberalizmin Doğuşu, Uygarlık Yayınları, İstanbul 1982.
• Fındıkoğlu, Z. F., Türkiyede İktisat Tedrisatı Tarihçesi ve İktisat Fakültesi Teşkilatı, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1946.
• Georgeon, F., Osmanlı-Türk Modernleşmesi 1900-1930, Çev. Ali Berktay, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2013.
• İnan, A., İzmir İktisat Kongresi 17 Şubat-4 Mart 1923, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1989.
• Karal, E. Z., Osmanlı Tarihi Islahat Fermanı Devri 1856-1861, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Cilt VI, Ankara 2011.
• Kasaba, R., Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi –On Dokuzuncu Yüzyıl-, Çev. Kudret Emiroğlu, Belge Yayınları, İstanbul 1993.
• Kazgan, G., İktisadi Düşünce Politik İktisadın Evrimi, Remzi Kitabevi, İstanbul 2016.
• __________, Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi –Birinci Küreselleşmeden İkinci Küreselleşmeye-, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları İstanbul 2004.
• Kıray, E., Osmanlı’da Ekonomik Yapı ve Dış Borçlar, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• Mardin, Ş., Siyasal ve Sosyal Bilimler, Der. Mümtaz’er Türköne, Tuncay Önder, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
• Mehmet Cavit, “Neşriyat-ı Vekayi-i İktisadiye 1” s. 175-179; “Neşriyat-ı Vekayi-i İktisadiye 3” s.365-368.Ulum-ı İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası, Editör-Çevrimyazı Mehmet Kanar, Doğu Kitabevi, Cilt 1, İstanbul 2015.
• Musa Akyiğitzade İlm-i İktisat veyahut İlm-i Servet Kavaid-i Mühimme-i İktisadiyeyi Havidir, Pangaltıdaki Mekteb-i Harbiye Matbaası, İstanbul 1316.
• ____________, İktisat yahut İlm-i Servet Azadegi-i Ticaret ve Usul-i Himaye, Karabet Matbaası, İstanbul 1314.
• Pamuk, Ş., Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme 1820-1913, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018.
• __________, Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• Sayar, A. G., İktisat Metodolojisi ve Düşünce Tarihi Yazıları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2011.
• ___________, Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması Klasik Dönem’den II. Abdülhamid’e, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2013.
• Skousen, M., İktisadi Düşünce Tarihi: Modern İktisadın İnşası, Çev. Mustafa Acar, Ekrem Erdem ve Metin Toprak, Ayrıntı Yayınları, Ankara 2016.
• Thornton, P., Büyük Ekonomistler, Çev. Hande Koçak, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
• Toprak, Z., “II. Meşrutiyet Döneminde İktisadi Düşünce” Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, C.1, İstanbul, 1985, s.635-640.
• __________, “Milli İktisat”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, C.1, İstanbul, 1985, s.740-747.
• ___________, Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918, Doğan Kitap, İstanbul 2012.
• Tunalı, R., İktisadi Düşünce Tarihi, Bilim Teknik Yayınevi, Ankara 2011.
• Ülken, H. Z., Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2013.
• Yazarsız tefrika, “Hayatımızın Ruhu Umur-ı Maliyedir”, Metin Gazetesi, Sayı: 24, Tarih: 6 Şaban 1326/20 Ağustos 1324.