AYDINOĞLU İBRAHİM BEY VE BODAMYA MESELESİ

Yıl 2020, Cilt 39, Sayı 68, 175 - 205, 30.09.2020

Funda ADITATAR

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.750248

Öz

Aydınoğlu Beyliği, on dördüncü yüzyıl başlarında Batı Anadolu’da kurulmuş Türk beyliklerinden biridir. Kurucusu Aydınoğlu Mehmet Bey, Birgi, Tire, Efes/Ayasuluk, Yukarı İzmir Kalesini topraklarına kattı. Merkezi Birgi olan beylik hakkında bilgi edinilen başlıca kaynak, on beşinci yüzyılda yazılmış olan Düstürnâme-i Enverî adlı eserdir. Buna göre Mehmet Bey hâkimiyeti altındaki yerleri, beş oğlu arasında paylaştırarak her birini idareci olarak kendi bölgesine tayin etmiştir. Ayasuluğ ve Sultanhisarı'nı büyük oğlu Hızır Bey'e, İzmir'i Umur Bey'e, Bodamya'yı üçüncü oğlu İbrahim Bahadır Bey'e, Tire'yi dördüncü oğlu Süleyman Bey'e vermiştir. En küçük oğlu İsa Bey'i de yanında alıkoymuştur. İbrahim Bahadır Bey’e verilen Bodamya’nın, günümüzde İzmir Ödemiş’te Bademli olduğu genel kabul görmüştür. Ancak bu iddia, Mehmet Bey’in ikametgahı Birgi ile Süleyman’ın bölgesi Tire’ye yakınlığından dolayı sorunludur. Urla’nın sosyal ve iktisadi tarihine ilişkin yapılan çalışmada bölgenin, Aydınoğlu Beyliği hakimiyetine girişiyle uzun soluklu bir dönüşüm geçirdiği anlaşılmıştır. Bu dönüşümü anlama gayreti, Bodamya’nın yeri ile ilgili yeni bir tespitin de mümkün olabileceğini ortaya çıkarmıştır. Bu tespite; dönemin iktisadi ve siyasi olaylarıyla İbrahim Bey’in fetih ve idari faaliyetlerinin yeniden değerlendirilmesiyle ulaşılmıştır. Dolayısıyla bu makale, Urla Yarımadası’nın tarihi gelişimi yanında Aydınoğlu Beyliği’nin idari yapısına, tarihi bir figür olarak İbrahim Bey’in tanınmasına katkı sağlamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Aydınoğlu Beyliği, İbrahim Bey, Bodamya, Urla, Tarihi coğrafya

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) NFS.d. (Nüfus Defteri) 2902, 2911, 2915, 2961,2962, 2963 Y..EE. (Yıldız Esas Evrakı) 40.189
• Basılı Belgeler Salname-i Vilayet-i Aydın [İzmir Vilayet Salnamesi], 1315/1897.
• 438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) I.: Kütahya, Karahisâr-ı Sâhip, Sultanönü, Hamîd ve Ankara Livâları: Dizin ve tıpkıbasım, Haz.: Ahmet Özkılınç ve diğerleri, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1993.
• 438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) II.: Bolu, Kastamonu, Kengırı ve Koca-ili livâları: Dizin ve tıpkıbasım, Haz.: Ahmet Özkılınç ve diğerleri, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1995.
• 166 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) Hüdâvendigâr, Biga, Karesi, Saruhân, Aydın, Menteşe, Teke, Alâiye livâları: Dizin ve tıpkıbasım, Haz.: Ahmet Özkılınç ve diğerleri, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1995.
• 370 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-İli Defteri (937/1530) I, Haz.: Ahmet Özkılınç ve diğerleri, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 2001.
• Kaynak Eserler Akropolites, Georgios, Vekayinâme, Çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
• Doukas, Mikhaèl, Tarih Anadolu ve Rumeli (1326-1462), Çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
• Düstûrnâmei Enverî, Haz. Mükrimin Halil (Yinanç), Evkaf Matbaası, İstanbul 1929.
• Ebû Abdulah Muhammed İbn Battûta Tancî, İbn Battûta Seyahatnamesi, c. I, Çev., inceleme ve notlar A. Sait Aykut, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2000.
• Evliya Çelebi Seyahatnamesi, IX. Kitap 1. Cilt, Ed. Robert Dankoff-Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011.
• Le Destan d’Umur Pacha (Düstürnâme-i Enverî), metin ve Fransızca Çev. İ. Melikoff-Sayar, Presses Universitaires de France, Paris 1954.
• Mehmed Neşri, Kitab-ı Cihan-Nüma: Neşri Tarihi: II. Cilt, Yay. Faik Reşit Unat ve Mehmed A. Köymen, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1957.
• The Travels of Ibn Battuta, A.D. 1325-1354, C. II, Ed. H.A.R. Gibb, Cambridge University Press, Cambridge 1962.
• Villehardouin, Geoffroi de- Valenciennes, Henri, IV. Haçlı Seferi Kronikleri, Çev. Ali Berktay, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2016.
• William of Adam, How to Defeat the Saracens Guillelmus Ade, Tractatus quomodo Sarraceni sunt expugnandi, metin, çeviri ve notlar Giles Constable, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington D.C. 2002.
• Haritalar Kiepert, Heinrich, Specialkarte vom westlichen Kleinasien, Berlin, 1890 (15 feuilles, échelle 1:250.000).
• _____, Generalkarte des Këmigreiches Griechenland (1:300.000), Viyana, 1885.
• https://www.lib.uchicago.edu/e/collections/maps/kiepert//G7430-s250-K5-index1.html (Erişim tarihi: 26.05.2020) İzmir Saruhan ve Aydın Haritası, haz. Ressam Osman Mükerrem b. İsmail Fatih, Dersaâdet 1924/1340 http://isamveri.org/pdfrisaleosm/R126786.pdf (Erişim tarihi: 05.06.2020)
• Sözlükler Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 1988.
• Şemsettin Sami, Kâmûs-i Türkî, Enderun Kitabevi, İstanbul 1989.
• Araştırma ve İncelemeler Abu-Lughod, Janet, Before European Hegemony The World System A.D. 1250-1350, Oxford University Press, New York, Oxford 1989.
• Akın, Himmet, Aydınoğulları Tarihi, Ankara 1968.
• Ardel, A. “Çeşme Yarımadasında Coğrafi Müşahedeler”, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, Sayı 12, İstanbul 1961, s. 69-77.
• Baştav, Şerif, Bizans İmparatorluğu Tarihi Son Devir (1261-1461) Osmanlı Türk- Bizans Münasebetleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1989.
• Baykara, Tuncer, Aydınoğlu Gazi Umur Paşa, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
• _____, Türk Devrinde Urla Kazası (1080-1980), Ege Üniversitesi Araştırma Fon Saymanlığı Proje No: 030, İzmir 1991.
• Bıyık, Ömer, Defter-i Evkâf-ı Vâlide Sultan Der Mağnisa, Ayşe Hafsa Vâlide Sultan Vakfı ve XVI. Yüzyılda Urla, Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir 2014.
• Bryer, A.A.M. “The Question of Byzantine Mines in the Pontos: Chalybian Iron, Chaldian Silver, Koloneian Alum and the Mummy of Cheriana”, Anatolian Studies, Sayı 32, Ankara 1982, s. 133-150.
• Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadoluda Türkler, Çev. Yıldız Moran, E Yayınları, İstanbul 1979.
• Campbell, Brain, Rivers and the Power of Ancient Rome, University of North Carolina Press, Chapel Hill 2012.
• Carr, Mike, “Between Byzantium, Egypt and Holy Land: The Italian Maritime Republics and the First Crusade”, Jerusalem the Golden: The Origins and Impact of the First Crusade, Ed. Susan B. Edgington; Luis García Guijarro, Brepols, Turnhout 2014.
• ______, “Trade or Crusade? The Zaccaria of Chios and Crusades against the Turks”, Contact and Conflict in Frankish Greece and The Aegean,1204-1453, Crusade, Religion and Trade Between Latins, Greeks and Turks, Ed. Nikolaos G. Chrissis-Mike Carr-Routledge, Londra ve New York 2016.
• Caymaz, Tayfun- Emeç, Mehmet- Erim, Ferhan, Urla Kalesi-Urla Castle, Duvar Yayınları, İzmir 2014.
• Darkot, Besim- Tuncel, Metin Ege Bölgesi Coğrafyası, İstanbul Edebiyat Fakültesi, İstanbul 1978.
• Emecen, Feridun, “Aydınoğlu Umur Bey: Kısa Bir Biyografi Denemesi”, Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu I, Bildiriler, Yay. Haz.: Mehmet Ersan-Mehmet Şeker-Cüneyt Kanat, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013.
• Erdoğru, M. Akif, Fazullah Bin Abdüsselam Defter-i Evkâf-ı Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere der Birgi (Metin ve İnceleme), Ege Üniversitesi, İzmir 2014.
• Erdoğru, M. Akif- Bıyık, Ömer, 1481 Tarihli Tire, Birgi, Ayasuluğ ve Alaşehir Tımar Defteri (Metin ve İnceleme), Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir 2015.
• Ersan, Mehmet, “XIII-XIV. Yüzyıllar Şap Ticareti ve Şebinkarahisar”, Şebinkarahisar I. Tarih ve Kültür Sempozyumu (30 Haziran-1 Temmuz 2000). Bildiriler, içinde Ed. Ahmet Akşit-Nazım Kuruca, Şebinkarahisar Belediyesi, İstanbul 2000, s. 55-62.
• Heyd, W. Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, Çev. Enver Ziya Karal, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2000.
• Kayapınar, Levent, “Dukas”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. Ek-1, İstanbul 2016, s. 346-347.
• Kütükoğlu, Mübahat, İzmir Tarihinden Kesitler, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İzmir 2000.
• Le Goff, Jacques, Ortaçağ Tüccarları ve Bankerleri, Çev. Oğuz Adanır, Doğubatı Yayınları, Ankara 2020.
• Lemerle, Paul, L’Émirat d’Aydin Byzance et L’Occident Recherches sur La Geste D’Umur Pacha, Universitaires de France, Paris 1957.
• Mater, Barış, Urla Yarımadasında Arazinin Sınıflandırılması ile Kullanışı Arasındaki İlişkiler, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, İstanbul 1982.
• Miller, William, The Latins in the Levant: a history of Frankish Greece (1204-1566), J. Murray, Londra 1908.
• _____, “The Zaccaria of Phocaea and Chios (1275-1329)”, The Journal of Hellenic Studies, Sayı 31, Cambridge 1911, s. 42-55.
• Nicol, D. M. Bizans ve Venedik, Çev. G. Çağıl Güven, Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2000.
• Ostrogorski, Georg, Bizans Devleti Tarihi, Çev. Fikret Işıltan, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2015.
• Philippson, Alfred, Reisen und Forschungen im westlichen Kleinasien Ionien und das westliche Lydien, cilt II, Justus Perthes, Gotha 1911.
• Talbot, Alice-Mary, “Doukas”, The Oxford Dictionary of Byzantium, c. I, s. 656-657, Ed. Alexander P. Kazhdan ve diğerleri, Oxford University Press, New York-Oxford 1991.
• Turan, Şerafettin, “Sakız’ın Türk Hakimiyeti Altına Alınması”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 4, Ankara 1966, s. 173-199.
• ______, Türkiye-İtalya İlişkileri I Selçuklulardan Bizans’ın Sona Erişine, Kültür Bakanlığı Yayınları Ankara 2000.
• Wittek, Paul, Menteşe Beyliği, Çev: O. Ş. Gökyay, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1993.
• Zachariadou, Elizabeth A., Trade and Crusade venetian Create and the Emirates of Menteshe and Aydın (1300-1415), Library of The Hellenic Institute of Byzantine and Post-Byzantine Studies, Venedik 1983.
• _____, “Changing Masters in Aegean”, The Geek Islands and the Sea: Proceedings of the First International Colloquium held at the Hellenic Institute, Royal Holloway, University of London, 21-22 September 2001, eds. J. Chrysostomides, Ch. Dendrinos, J. Harris. Porphyrogenitus, Camberley 2004. Türkçe çevirisi Elizabeth A. Zachariadou, “Ege’de El Değiştiren İktidarlar”, Çev: Serdar Çavuşdere, OTAM (Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), Sayı 22, Ankara 2007, s. 207-220.