İLHANLILARDA EYALET TEŞKİLATI

Yıl 2022, Cilt: 41 Sayı: 72, 162 - 185, 30.09.2022

İbrahim Güneş

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.1055385

Öz

Çalışmanın amacı, İlhanlı Devleti’ne bağlı eyaletlerin sayısı ve sınırlarını tespit etmek, bu eyaletlerde nasıl bir yönetim hiyerarşisi kurulduğunun değerlendirmesini yapmaktır. Büyük Moğol İmparatorluğu’nun bir parçası olarak İran merkezli 1256-1353 yılları arasında Ceyhun Nehri’nden Anadolu içlerine kadar alanda hâkimiyet kuran İlhanlıların siyasî tarihleri araştırmacılar tarafından önemli ölçü de irdelenmişse de devlet teşkilatı hususu söz konusu olduğunda birçok meselenin yeterince aydınlığa kavuşturulamadığı görülmektedir. Bunda kaynakların el verişsiz olması ve bu mevzuları çözüme kavuşturacak yeterli resmî vesikanın günümüze ulaşmamasının büyük etkisi vardır. Lakin tüm kaynak azlığına rağmen İlhanlı devlet teşkilatı hakkında bazı bilgilere sahip durumdayız. Bu bilgileri kullanarak da bazı değerlendirmeler yapmak da mümkündür. Bundan hareketle bu çalışmada devlet teşkilatı içerisinde mühim bir yer edinen eyalet teşkilatı hakkında bir değerlendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İlhanlılar, devlet teşkilatı,, eyalet teşkilatı,

Kaynakça

• Ahmed Münşî Kumî, Gülistan-ı hüner, Thk. Ahmed Süheyli Hanzarî, Tahran 1352.
• Aigle, Denise, Le Fārs sous la domination mongole: politique et fiscalité, XIIIᵉ-XIVᵉ, Paris 2005, s. 120-121.
• Amulî, Nefa’isü’l-finûn fi ‘ara’isü’l-‘uyun, Nşr. Hac Mirza Ebü’l-Hasan Şi’ranî, I, Tahran 1363.
• Aynî, İkdü’l-cümân fî târîhi ehlü’z-zamân, Nşr. Muhammed M. Emin, I, Kahire 1987.
• Bâfkî, Cami’ü müfidî, Tsh. İrec Avşar, III, Tahran 1384.
• Benâketî, Ravzatü’l-ulî el-elbâb fi tevarîhü’l-ekâbir ve’l-ensab, Tarih-i Benâketî, Nşr. Ca’fer Şi’ar, Tahran 1348.
• Ch'ang Te, Si shi ki (1259), Trans. E. Bretschneider, Medieval Researches, I, London 1888, s. 122-156.
• Cûzcânî, Tabakât-ı Nâsırî, Tsh. Abdulhay Habibî, II, Kabil 1342, s.189; Türkçe çevirisi: Tabakât-ı Nâsırî, Moğol İstilasına Dair Kayıtlar, Çev. Mustafa Uyar, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016.
• Cüveynî, Tarih-i cihangüşa, Çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1999.
• Dayı, Özkan, “İlhanlı İdârî Teşkilatı I: Dîvânlar”, Tarih Araştırmaları Dergisi, XL, Sayı 69, Ankara, 2021, s. 72-94.
• Ebü’l-Fida, Tarih Ebü’l-Fidâ, Muhtasar fi ahbarü’l-beşer, Nşr. Mahmud Deyyub, II, Beyrut 1997.
• El-Ömerî, et’Ta’rif bi’l-Mustalihü’ş-Şerif, Thk. M.H. Şemseddin, Beyrut 1988.
• Emin, Şems Şerik, Ferheng Islahat-ı Divanî Devran Moğul, Tahran 1357.
• Fasîh-i Hâfî, Mucmel-i Fasîhî, Nşr. Muhammed Ferruh, II, Meşhed 1340.
• Fesaî, Farsname-i nasırî, Nşr. Emir Kebir, I, Tahran 1367.
• Güneş, İbrahim, “İslam Tarihi Kaynaklarına Göre İlhanlıların Suriye Seferi”, Tarih ve Gelecek Dergisi, VII, Sayı 2, 2021, s. 791-804.
• Güneş, İbrahim, Abâkâ Han Devrinde İlhanlı Devleti Tarihi (663-681/1265-1282), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Muğla 2021. Hafız Ebrû, Zeyl camiü’t-tevârih reşîdî, Nşr. Hanbaba Beyanî, Tahran 1350.
• Hândmir, Düsturü’l-Vüzera, Tsh. Seyid Nefisî, Tahran 1976.
• Hândmir, Habib-i siyer fi ahbarü’l-beşer, Tsh. M. Debirsiyaki), III, Tahran 1362.
• Hasan b. Ahmed Mühellebî, el-Kitabü’l-Azizî, el-Mesalik ve’l-Memalik, Dımaşk 2006.
• Hinduşah Nahcivânî, Düstûrü’l-katib fi ta’yînü’l-meratib, Nşr. Abdulkerim Alizade, II, Moskova 1971.
• İbn Batuta, Tuhfetü’n-nuzzâr fi garaib el-emsâr-İbn Batuta Seyahatnamesi, Çev. A. S. Aykut, I, İş Bankası Yayınları, İstanbul 2010.
• İbn Bîbî, el-Evamirü’l-ala’iye fi’l-umuri’l-ala’iye, Çev. Mürsel Öztürk, II, TTK, Ankara 1996.
• İbn Haldûn, Tarih İbn Haldun, Kitâbü’l-’iber ve divanü’l-mübtedâ ve’l-haber fi eyyamü’l-’Arab ve’l-’Acem ve’l-Berber ve men asarahum min zevi sultâni’l-ekber, V, Beyrut 2006.
• İbn Said, Kitâbü’l-coğrâfyâ, Nşr. İsmail el-Arabî, Beyrut 1970.
• İbn Verdî, Tarih İbn Verdî, Tetimmet’ü- muhtasar fi ahbarü’l-beşer, II, Beyrut 1996.
• İbnü’l-Hacer Askalanî, İnbâü’l-gumr bi-ebnâ el-‘omr fi’t-tarih, Thk. Muhammed Abdulmuid Han, I, Beyrut 1986.
• İbnü’s-Sibât, Sıdkü’l-ahbar. nşr. Ö. A. Tedmurî, I, Trablus 1993.
• İbnü’ş-Şahne, Ravzatü’l-menazir fi ’ilmü’l-eva‘il ve’l-evahir, Thk. Seyyid Muhammed Mühenna, Beyrut 1997.
• Kadavî, Ala’ Mahmud, el-Musul ve’l-Ceziretü’l-Furatiye fi Ahd Devlet el-Moğol el-İlhaniyye, Bağdad 1436.
• Kadı Ahmed Gaffârî, Târîh-i cihanâra, Tahran tz.
• Kalkaşendî, Subhü’l-‘aşâ fî sinâ’atü’l-inşâ, IV, Kahire 1913-1920.
• Kemaloğlu, İlyas, “Yarlık”, DİA, XLIII, s. 334-335.
• Lewis, Bernard, “İsmaililer”, İA, V/II, s. 1120-1124.
• Makrizî, Kitabü’s-sulûk li marifetü’d- duvelü’l-mulûk Nşr. M.A. Ata, I, Beyrut 1997.
• Marco Polo, Marko Polo Seyahatnamesi, Çev. Filiz Dokuman,I, Tercüman yayınları, İstanbul 1979.
• Merçil, Erdoğal, Fars Atabekliği Salgurlular, TTK Yayınları, Anlara 1991.
• Mirhând, Ravzatü’s-safa fi sireti’l-enbiyâ ve’l-mülûk ve’l-hulefâ, Nşr. Abbas Perviz, V, Tahran 1375.
• Mu’izü’l-Ensab, Ed. A. K. Muminov, Istorii͡a Kazakhstana v persidskikh istochnikakh, III, Almatı 2006.
• Muîneddîn Natanzî, Müntehab et-tevarîh-i Mu’inî, Nşr. Pervin İstahrî, Tahran 1383.
• Müstevfî, Târîh-i güzîde, Nşr. ‘Abdu’l-Huseyn Nevâ’î, Tahrân 1364.
• Müstevfî, Nuzhetü’l-kulûb, Nşr. G. Le Strange, London-Leiden 1915.
• Nasıreddin Tusî, Tarassul, Nşr. M.Minovi-V.Minorsky, “Naṣīr al-Dīn Ṭūsī on Finance”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, X, Sayı 3, London, 1940, s.755-789.
• Odorico da Pordenone, Sopra la Vita E I Viaggi, Ed. Teofılo Domenichelli-Marcellino Da Civezza, Prato 1881.
• Özgüdenli, Osman Gazi, Gazan Han ve Reformları, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2009.
• Özkan Dayı, “Bağdad’da İlhanlı Dönemi İdarecileri (1258-1280)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, LX, Erzurum, 2017, s. 391-412.
• Reşîdüddîn, Câmi’üt-tevârîh, Tsh. Muhammed Rûşen ve Mustafa Mûsevî, II, Tahran 1373; Türkçe çevirisi: Câmi’üt-tevârîh, Çev. İsmail Aka, Mehmet Ersan ve Ahmad Hesampour Khelejani, TTK Yayınları, Ankara 2013.
• Reşîdüddîn, Şu’ab-ı pençegâne, Topkapı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed, nr.2938.
• Rıza Kalî Han Hidayet, Fihristü’t-tevarih, Nşr. Abdu’l-Hüseyin Nevaî, Tahran 1373.
• Spuler, Bertold, İran Moğolları, Çev. Cemal Köprülü, TTK Yayınları, Ankara 1987.
• Sümer, Faruk, “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Araştırmaları Degisi, I, Ankara 1971, s. 1-147.
• Şebankareî, Mecmau’l-ensâb, tsh. Mir Haşim Muhaddes, Tahran 1363.
• Turan, Osman, “Les souverains seldjoukides”, Studia Islamica, I, (1953), s. 65-100.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2004
• Uyar, Mustafa, “İlhanlı İran Moğolları Ordusunda Hiyerarşi: Askerî Yetkililer ve Nitelikleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, XLIX, Sayı1, Ankara, 2009, s.33-47.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, TTK Yayınları, Ankara 1988.
• Vásáry, István, “The Golden Horde Term Daruġa and Iits Survival in Russia”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, XXX, Sayı 2 (1976), s. 187-197.
• Vassâf, Tarih-i Vassâf, I, Bombay 1269; Tahrir-i Vassâf, Tsh. Abdu’l-Muhammed Âyeti, Tahran 1346.
• Xiu Ting, Hei Ta shi lu, haz. Mustafa Uyar, çev. Ankhbayar Danuu, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2012.
• Yûnînî, Zeyl miratü’z-zaman, II, Haydarabad 1955.
• Yuvalı, Abdulkadir, “Daruga”, DİA, VIII, s. 505-506.
• Zerkûb Şîrâzî, Şirazname , Tsh. İ.Cevadî, Tahran 1350.