BÜYÜK MENDERES NEHRİ TAŞKINLARI VE OSMANLI AFET YÖNETİMİ (1887-1902)

Yıl 2023, Cilt: 42 Sayı: 73, 269 - 292, 31.03.2023

Selahattin Satılmış

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.1084142

Öz

Akarsular, doğa olaylarına karşı alınan tedbirlerin çok daha kısıtlı olduğu eski zamanlarda daha sık taşarak etraflarına daha fazla zarar vermekteydiler. Sık bir şekilde taşan nehirlerden birisi de Afyonkarahisar’a bağlı olan Dinar ve Sincanlı’dan kaynağını alarak batıya doğru ilerleyen ve Ege Denizi’ne dökülen Büyük Menderes Nehri idi. Çalışmanın zaman dilimini kapsayan 1887-1902 yılları arasındaki 15 yıllık süreçte Büyük Menderes Nehri’nin ana yatağında ve bu akarsuyu besleyen bazı kollarında yirmiden fazla taşkın yaşanmıştır. Bu taşkınlar bazen can ve mal kayıplarına sebep olmuş, bazen de insanların sular içerisinde mahsur kalmalarına yol açmıştır. Devlet yetkilileri selzedelerin yaralarını sarmak, taşkınları önlemek ve taşkınlar sonrasında oluşabilecek zararları asgari seviyede tutabilmek amacıyla bazı girişimlerde bulunmuşlardır. Arşiv belgeleri ve dönemin gazeteleri esas alınarak hazırlanan bu çalışma, yukarıda bahsi geçen hususları ele alarak Osmanlı Devleti’nde nehirler ve doğal afetler tarihine katkı sağlamayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Büyük Menderes Nehri, Doğal Afet, Taşkın

GREAT MEANDER RIVER FLOODS AND OTTOMAN DISASTER MENAGEMENT (1887-1902)

Öz

In ancient times, when the measures taken against natural events were much more limited the rivers overflowed more frequently, causing more damage to their surroundings. One of the rivers that frequently overflowed was the Great Meander River, which took its source from Dinar and Sincanlı, which were connected to Afyonkarahisar, and proceeded towards the west and emptied into the Aegean Sea. In the 15 year period between 1887-1902, which covers the time period of the study, more than twenty floods have been experienced in the main bed of the Great Meander River and some of its branches feeding this river. These floods caused loss of life and property and sometimes caused people to be trapped in the waters. State authorities have carried out some studies in order to heal the wounds of the flood victims, to prevent floods and to keep the damages that may occur after floods at a minimum level. This study, which was prepared on the basis of archival documents and newspapers of the period, aims to contribute to the history of rivers and natural disasters in the Ottoman Empire by addressing the aforementioned issues.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Great Meander River, Natural Disaster, Flood

Kaynakça

• Aktaş, Esat, “Erzincan Ovası’nda Fırat (Karasu) Nehri’nin 1896 Yılı Taşkını ve Islah Projesi”, Uluslararası Erzincan Tarihi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, ed. Kemal Taşçı vd., Erzincan Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Erzincan 2019, s. 1149-1166.
• Aydın, Abdürrahim, Büyük Menderes Nehri Sağ Sahil Derelerindeki Sel Kontrol Çalışmalarının İrdelenmesi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2008.
• Başaran, Mehmet, "Büyük Menderes Nehri Efsaneleri ve 19. Yüzyılda Nehir Ulaşımı Projesi", Toplumsal Tarih, Sayı 54, 1998, s. 49-51.
• Celal Dinçer, “Osmanlı Vezirlerinden Hasan Fehmi Paşa’nın Anadolu Bayındırlık İşlerine Dair Hazırladığı Layiha”, Belgeler, Cilt 5-8, Sayı 9-12, 1968-1971, s. 153-176.
• Çelik, Bülent, “Gerçekleşmemiş Bir Yol Hikâyesi: 19. Yüzyıl'ın Son Çeyreğinde Menderes Nehrinin Ulaşıma Açılması Projesi”, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 28, Sayı 38, 2005, s. 113-130.
• Çoruh, Haydar, “Osmanlı Devleti’nde Nehir Islahı ve Taşkın Organizasyonu (Meriç/Enez Limanı, Savreyn, Seyhan/Ceyhan, Sakarya/Mudurnu)”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), Cilt 5, Sayı 12, 2018, s. 167-185.
• Demir, Alparslan - Aktaş, Esat, “Gümüşhane Sancağında Doğal Afetler (1888-1910)”, OTAM, Sayı 24, 2010, s. 21-54.
• Doğan, Ezgigül, Eski Yakındoğu’da Nehirler, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş 2015.
• Erler, Mehmet Yavuz, “Meşrutiyet İdaresi Altında, Erzurum Sel Baskını, 1910”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 2008, s. 114-140.
• Farooqhi, Suraiya, “Tarımsal Bir Değişimin Göstergesi Olarak Doğal Afet: Edirne Bölgesinde Sel 1688-1689”, çev. Gül Çağalı Güven - Saadet Öztürk, Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler, ed. Elizabeth Zachariadou, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2001, s. 273-287.
• Gönüllü, Ahmet Burak Cumhuriyet Döneminde Meydana Gelen Sel Baskınları, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2018.
• Gönüllü, Ali Rıza “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Meydana Gelen Sel Baskınları (1857-1913)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 28, 2010, s. 351-373.
• Gül, Mustafa Fırat - Özdil Orhan, “Aksaray Şehrinde İkinci Nuh Tufanı: 1863 Sel Felâketi”, Tarihin Peşinde, Sayı 10, 2013, s. 213-236. Gül, Mustafa Fırat - Özdil Orhan, Aksaray’da Sel, Akademisyen Kitabevi Yayınları, Ankara 2020.
• Güney, Emrullah, Türkiye Hidrocoğrafyası, Çantay Kitabevi, İstanbul 2004.
• İbrahim Câvid, Aydın Vilâyetine Mahsûs Salnâme, Cilt 2, Hicri 1308.
• Kapanşahin, Muhittin, “Osmanlı Belgelerine Göre Meriç Nehri Taşkınları”, Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller, ed. Şakir Batmaz vd., Not Yayınları, Kayseri 2015, s. 545-560.
• Kazancı, Nizamettin – Gürbüz, Alper – Boyraz, Sonay, “Büyük Menderes Nehri’nin Jeolojisi ve Evrimi”, Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt 54, Sayı 1-2, Nisan-Ağustos 2011, s. 25-31 ve 25-55.
• Koç, Cengiz, “A Study on Importance and Role of Irrigation and Hydropower Plant Operation in Integrated River Basin Management”, Computational Water, Energy and Environmental Engineering, Sayı 6, 2017, s. 1-10.
• Muşmal, Hüseyin, “Beyşehir Kazası Kurucaova Köyü’nde Yaşanan 1909 ve 1932 Yılı Afetleri ve Afet Sonrasında Yeniden Yapılanma Faaliyetleri”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 16, 2006, s. 69-90.
• Öztunç, Hüseyin Baha, “An Example of Social Solidarity in Ottoman Empire: 1901 Pirlepe Flood”, Turkey at the Beginning of 21st Century: Past and Present, 12, ed. Recep Efe vd., St. Kliment Ohridski University Press, Sofia 2015, s.135-153.
• Öztunç, Hüseyin Baha, “Tokat’ta Büyük Sel (1908)”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 4, 2012, s. 179-203.
• Satılmış, Selahattin, "1891 Kışında Büyük Menderes, Gediz, Küçük Menderes, Bakırçay Nehirlerinde Yaşanan Taşkınlar ve Afet Yönetimi", Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller, ed. Şakir Batmaz vd., Not Yayınları, Kayseri 2015, s. 627-642.
• Satılmış, Selahattin, “Aksaray’da Büyük Bir Afet: 1911 Sel Felâketi”, Turkish Studies, Cilt 12, Sayı 26, 2017, s. 131-152.
• Selahattin Satılmış, Osmanlı Devleti’nde Depremler ve Sosyo-Ekonomik Etkileri, İdeal Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
• Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XII, XIII, XIV), çev. Adnan Pekman, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 1993.
• Şahin, Cemalettin – Sipahioğlu, Şengün, Doğal Afetler ve Türkiye, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara 2009.
• Turhan Sarıköse, Selma, XIX. Yüzyılda Çukurova’da Doğal Afetler ve Salgın Hastalıklar, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Konya 2013.
• Yılmazçelik, İbrahim, “XVIII. ve XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde (Anadolu’da) Meydana Gelen Tabiî Afetler”, XIV. Türk Tarih Kongresi (Eylül 2002) Bildiriler Kitabı, Cilt 2, Kısım 1, TTK Yayınları, Ankara 2005, s. 655-693.