SAHARANPOLITIK DES OSMANEN ZWISCHEN 1850-1910

Yıl 2024, Cilt: 43 Sayı: 77, 363 - 390, 30.09.2024

Kerem Duymus

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.1467523

Öz

Die osmanische Expansion und Politik in der zentralen Sahararegion in der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts ist aufgrund der ungleichen Verteilung des Archivmaterials zwischen den beiden Ländern (Libyen und Türkei) bisher unerforscht geblieben. Neue Arcivematerielle von beiden Ländern und mündliche Lieferungen, zeigen, wie die Osmanen nach 1850 versuchten, die Reformen des Tanzimats mit den lokalen Gegebenheiten der Sahararegion in Einklang zu bringen, und welche politischen und wirtschaftlichen Innovationen sie in der Region einführten. Die osmanische Politik in der Sahara hatte einen pluralistischen und manchmal wiedersprüchlichen Charakter. Sie bezog viele lokale und zentralisierte Akteure ein und unterhielt diplomatische und wirtschaftliche Beziehungen, die recht umfangreich waren und manchmal sogar über das Osmanische Reich hinausreichten. So ebnete die osmanische Politik in der Sahara auch anderen Verwaltungen und Staaten im Zentralsudan den Weg, diese Politik im Kontext ihrer eigenen Interessen zu betrachten, und eröffnete eine neue politische Perspektive in der Region zu einer Zeit, als die kolonialistischen Invasionen der europäischen Staaten zwar begonnen hatten. Letztlich brachten allerdings diese Politik nicht den gewünschten Erfolg. Die osmanische Politik in der Sahara eröffnet Historikern auch eine neue Perspektive für das Verständnis der Beziehungen zu anderen afrikanischen muslimischen Herrschern und Osmanischem Reich in den entlegensten Gebieten des Reiches.

Anahtar Kelimeler

Osmanisches Reich, Sahara, Afrika, Zentral Sudan, 19. Jahrhundert.

1850-1910 ARASI OSMANLI’NIN SAHRA POLİTİKALARI

Öz

Osmanlılar’ın 19. yüzyılın ikinci yarısında merkezi Sahra bölgesindeki genişlemesi ve uygulanan politikalar, arşiv materyallerinin iki ülke (Libya ve Türkiye) arasında düzensiz bir şekilde dağılmış olması sebebiyle bugüne değin keşfedilmeden kalmaya devam etmiştir. İki ülke arşivlerinin yoğun bir analizi sonucunda ortaya çıkan yeni kayıtlar ve 2023 yılında bölgeye yapılan gezi sonucu toplanan yerel sözlü anlatılar, Osmanlılar’ın 1850 sonrasında nasıl Tanzimat reformlarıyla Sahra bölgesinin yerel koşulları arasında bir denge kurmaya çalıştıklarını ve bölgeye ne tür siyasi ve ekonomik yenilikler getirdiklerini göstermektedir. Osmanlı’nın Sahra politikaları çoğulcu ve bazen paradoksal bir karaktere sahipti, birçok yerel ve merkezi aktörün dahliyle birlikte oldukça kapsamlı ve bazen Osmanlı’nın bile ötesine uzanan diplomatik ve ekonomik ilişkiler ortaya çıkmıştı. Dolayısıyla Osmanlı’nın Sahra politikaları, ayrıca Merkezi Sudan’daki diğer yönetimlerin ve devletlerin de bu politikaları kendi ilgileri çerçevesinde değerlendirmelerine ön ayak olmuş, ve Avrupa devletlerinin kolonyalist işgallerinin başladığı bir dönemde bölgede yeni bir siyasi perspektif açmış fakat nihayetinde amaçlanan başarıya ulaşamamıştı. Osmanlılar’ın Sahra politikaları, imparatorluğun en uç bölgelerinde, diğer Afrikalı Müslüman yönetici ve hükümdarlarla kurulan ilişkiler anlamak açısından da tarihçilere yeni bir perspektif açmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Sahra, Afrika, Merkezi Sudan, 19. Yüzyıl.

Kaynakça

• Binbaşı Abdülvahid. (2020). II. Abdülhamid Zamanında Bir Osmanlı Binbaşının Gözünden Libya, Haz. Süleyman Kızıltoprak ve Deniz Şefaattin, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Binbaşı Ömer Subhi. (2020). Trablusgarp ve Bingazi Ile Büyük Sahra ve Sudan. Haz. Şefaattin Deniz, Bilge Kültür Sanat, İstanbul.
• Baykurt, C. (2009). Son Osmanlı Afrikası’nda Hayat: Çöl İnsanları, Sürgünler ve Jön Türkler. Haz. Arı İnan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Al-Anf, R. N. (1998). Madinat Murzuq Wa-Tijarat al-Qawafil al-Sahrawiyat Khilal al-Qarn al-Tasie Eashr, Dirasat Fi al-Tarikh al-Siyasi Wa-l-Iqtisadi, Al-Markaz al-wataniya li-lmahfuzat wa-ldirasat, Trablusgarp.
• Al-Qasar, M. S. (1989). Al-Tawariq - ‘arab al-Sahara al-Kubra, Markaz dirasat wa-ibhath ashuwn al-sahara, Trablusgarp.
• Atabaş, C. (2021). Trablusgarp Eyaleti’nde Merkezi İdarenin Tesisi ve Şeyh Guma İsyanı (1835-1858), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Diaf, N. R. (199). Madinat Ghat Wa Tijarat Al-Qawafil al-Sahrawiyat Khilal al-Qarn al-Taasie Eashar, Markaz jihad al-Libiyin li-l-dirasar al-tarikhiat, Trablusgarp.
• Fuchs, P. (1961). Die Völker Der Südost-Sahara: Tibesti, Borku, Ennedi, Universität Verlagsbuchhandlung, Wien.