ESKİ TÜRKLERDE ATEŞ KÜLTÜRÜ VE SOSYOLOJİK GERÇEKLER

Yıl 2025, Cilt: 44 Sayı: 78, 1 - 13, 10.04.2025

Saadettin Yağmur Gömeç

Öz

TTürk kültürü ve tarihinde ateşle alâkalı inanışların temeli çok eski devirlere kadar gitmektedir. Buna bağlı olarak Kök Türklerden haber veren Çin kaynaklarında ateşi bulan kişinin unvanının da Türk diye anılması ilgi çeken bir konudur. Ayrıca günümüzde Sibirya’da yaşayan Türklerin inancına göre, ilk insanlar meyve ve otla beslendikleri için ateş lazım değildi. Isınmak ve etin bir gıda olarak tüketilmeye başlanmasıyla birlikte ateşe ihtiyaç duyulunca Tanrı (Ülgen) gökten biri ak, biri kara iki taş indirdi. İnsanlar kuru otları bu taşları birbirine sürterek yaktı. Dolayısı ile Tanrı’nın insanlara bahşettiği ateşi kutlu sayan Türklerin itikadına göre ateş her şeyi temizler, kötü ruhları kovar ve bu yüzden de hemen hemen onların hayatında ateş bir şekilde yer alır. Netice itibarıyla ateş konusundaki inanışlar Türklerin sosyal hayatlarının bir ihtiyacından doğmuştur. Eskiden tıbbın ilerlemediği çağlarda, birtakım bulaşıcı ve mikrobik hastalıkların tedavisinde ateşten faydalanıldığını hepimiz bilmekteyiz ki, kaynaklarda anlatılanlar ve günümüzde tatbik edilen bazı geleneksel uygulamaların temelinde bu yatıyor. Buna bağlı olarak Türklerde ateş ve ocağın kutluluğu birbirinden ayrılmaz. O yüzden bütün Türkler ocağın sönmesini ailenin ya da soyun kuruması olarak görürlerdi. Türk düşüncesinde aileleri akşamları etrafında birleştiren ve ısıtan, üzerinde yemeklerini pişirip, aynı kaptan karınlarını doyuran ateşin sönmesi ölüme işarettir. Güney Sibirya yani Altay, Tuva, Hakas Türkleri her şeye küfretseler de ateşe hakarette bulunmazlar. Bütün Türklerce ateşi su ile söndürmek, tükürmek, işemek, ateşle oynamak, üstünden atlamak kesinlikle yasaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk Kültürü, Eski Türk İnancı, Ateş, Ateşle Tedavi, Türklerde Ateş Kültürü

FIRE CULTURE AND SOCIOLOGICAL FACTS IN THE ANCIENT TURKS

Öz

The basis of fire-related beliefs in Turkish culture and history goes back to ancient times. Accordingly, it is an interesting issue that the title of the person who discovered fire is referred to as Turk in Chinese sources reporting from the Kok Turks. In addition, according to the belief of the Turks living in Siberia today, fire was not necessary because the first people ate fruits and herbs. When fire was needed for warmth and meat began to be consumed as food, God (Ulgen) sent down two stones from the sky, one white and one black. People burned dry grass by rubbing these stones together. Turks, who consider fire as a thing that God gave to people to be sacred, believe that it cleans everything and expels evil spirits. Therefore, fire is almost always present in their lives in some way. As a result, beliefs about fire arose from a need of the social life of the Turks. We know that in the past, when medicine was not advanced, fire was used in the treatment of some infectious and microbial diseases. This lies at the basis of what is described in the sources and some traditional practices practiced today. Accordingly, the holiness of fire and hearth are inseparable among Turks. In Turkish thought, the extinguishing of the fire that unites and warms families around it in the evenings, on which they cook their meals and feeds them from the same pot, is a sign of death. Although the Turks of Southern Siberia, that is Altai, Tuva, Khakas swear at everything, they do not insult fire. It is strictly forbidden for all Turks to extinguish fire with water, spit on it, urinate on it, play with it, or jump over it.

Anahtar Kelimeler

Turkish Culture, Ancient Turkish Belief, Fire, Cure with Fire, Fire Culture in Turks

Kaynakça

• Anohin, A. (2006). Altay Şamanlığına Ait Materyaller, çev. Z. Karadavut-J. Meyermanova, Kömen Yayınları, Konya. Bezertinov, R. N. (2008). “Türklerde ve Moğollarda Tengricilik İnancı”, Türk Dünyasında Din ve Gelenek Üzerine, der. E. Akgün, Doğu Kütüphanesi, İstanbul. Boyle, A. (1974). “Ortaçağ’da Türk ve Moğol Şamanizmi”, çev. O. Ş. Gökyay, Türk Folklor Araştırmaları ve İncelemeleri, S. 297, İstanbul, s. 6941-6950. Budda, A. H. Ö. (1935). Dinler Tarihi, Vakit Gazete Matbaa Kütüphane, İstanbul. D’Ohsson, M. (1340-1342). Moğol Tarihi, ter. Mustafa Rahmi, Maarif Vekâleti Neşriyatı, İstanbul.