BATI ANADOLU EŞKIYALIĞININ BİR MİT HALİNE GELİŞ SERÜVENİ

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 5, 333 - 360, 31.07.2019

Ali Özçelik

Öz

XVIII. yüzyılda, Osmanlı İmparatorluğu,
taşrada devamlı surette bir kargaşanın içine düşmüş, ortaya çıkan asayişsizlik neticesinde
İmparatorluğun hemen hemen her cihetinde olduğu gibi Batı Anadolu’da da pek çok
eşkıya çetesi türemişti. Söz konusu eşkıya grupları pek çok can ve mal kaybına
neden olsalar da, kendine has biçimsel özellikleri ve kurgulanan faaliyetleri
nedeniyle öncelikle Avrupa, sonrasında da Osmanlı matbuatı açısından ilgi
çekici bir figür haline gelmişlerdi. Öyle ki haklarında sayfalarca yazılar
yazılmış ve tablolar/gravürler resmedilmişti. Bu surette, zeybeklerin yanı sıra
Arnavut ve Rum eşkıyaların ön plana çıkmış olanları, birer romantik soyguncuya
dönüşmüşlerdi.

Bu çalışmada, yerli ve yabancı dönem
gazeteleri ile ikinci elden kaynakların ışığında, Batı Anadolu eşkıyalığının
bir mit haline geliş serüveni ele alınacak ve bu dönüşümün temel nedenleri
üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Batı Anadolu, Eşkıyalık, Zeybek, Rum Eşkıya, Arnavut Eşkıya

Kaynakça

• Süreli Yayınlar (Gazete ve Dergiler)
• Examiner.
• Hizmet.
• Indianapolis News.
• İttihad.
• Le Yıldız (L’Etoile Oriantale).
• Queensland Times.
• The Examiner.
• Kitaplar
• Ahmet Cevdet Paşa, Ma’ruzat, (Haz: Yusuf Halaçoğlu), Çağrı Yayınları, İstanbul,1980.
• Ahmet Cevdet Paşa, Tezakir, (Haz: Cavid Baysun), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1986.
• Ahmet Vefik Paşa, "Zeybek", Lehçe-i Osmanî, Dersaadet, 1876.
• Barkey, Karen, Eşkıyalar ve Devlet: Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi, (Çev. Zeynep Altıok), Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul, 1999.
• Başaran, Mehmet-Sarıbey Haykıran, Aysun-Özçelik, Ali Atçalı Kel Mehmed Efe-Batı Anadolu’da Eşkıyalık ve Zeybeklik, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2018.
• Bostan, İdris, Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2006.
• Enno Littmann, “Tschakydschy” (Çakıcı) (Çev: Özgür Savaşçı, Haz: Behiç Galip Yavuz), İzmir: Efe Ofset, 2002.
• F. Cowley Whitehouse, “Mehmet The Brigand”, The World Wide Magazine, Vol. 19, 1907.
• George Keppel, Narrative Of a Journey Across The Balkans in The Years 1829, II. London, 1831.
• Koloğlu, Orhan, Türk Korsanları, Tarihçi Kitabevi, İstanbul, 2012.
• Mrs (Anna) Brassey, Sunshine and Storm in the East or Cruises to Cyprus and Constantinople, Longmans Green and Co., London, 1880.
• Mumcu, Ahmet, Osmanlı Devletinde Siyaseten Katl, Birey ve Toplum Yayınları, Ankara, 1985.
• Nassau W. Senior, A Journal Kept in Turkey and Greece in the Autumn of 1857 and the Beginning of 1858, London, 1859.
• Öztürk, Okan Murat, Zeybek Kültürü ve Müziği, Pan Yayıncılık, İstanbul2006.
• Stanley Lane Poole (ed.), The People of Turkey Twenty Years’ Residence Among Bulgarians, Greeks, Albanians, Turks and Armenians, C.1, John Murray, London, 1878,
• Uluçay, M. Çağatay, Atçalı Kel Mehmed, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2013.
• Makaleler ve Tezler
• Boratav, Pertev Naili, “Çakıcı Efe”, Ülkü, S. 59, Ocak 1938.
• Coşar, Ömer Sami, “Fransız Dışişleri Bakanlığı Arşivindeki Belgelerle Çakırcalı Mehmet Efe 1”, Milliyet, 27 Mayıs 1973.
• Gürkan, Emrah Safa, “Batı Akdeniz’de Osmanlı Korsanlığı ve Gaza Meselesi”, Kebikeç, S. 33, 2012.
• Özgün, Cihan, “Batı Anadolu Limanlarına Ulaşan Şark Ticaret Yolu (İpek Yolu) Üzerine Gözlemler: XIX. Yüzyıldan Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Büyük Menderes Havzasında Ticaret Yolları”, Dünden Bugüne İpekyolu Beklentiler ve Gerçekler, (Haz. Emel Kefeli-Ahmet Taşağıl), Ötüken Yay., İstanbul, 2008
• Özgün, Cihan, “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Yabancı Sermayeye Tepki: Aydın Sancağı Üzerine Bazı Tespitler”, Tarih Okulu, S. 4, Yaz 2009.
• Pullukçuoğlu Yapucu, Olcay - Özgün, Cihan, “Batı Anadolu’nun Yol Ağı: Araştırmalar-II, Kuşadası Liman ve Kervan Yolları”, Tarih Okulu, X, İzmir, 2011.
• Pullukçuoğlu Yapucu, Olcay, Aydın Sancağı 1845-1914 (Sosyal, Ekonomik, İdari, Kültürel Durum, Ege Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir, 2006.