İslam Ortaçağında Nakilci ve Akılcı Tarih Anlayışları: Taberî ve İbn Haldûn Örneği

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 20 - 61, 26.06.2019

Hasan Aydın

Öz

İslam dünyasında, bir yandan, İslam öncesi dönemin
aktarım odaklı anlayışından izler taşıyan ve siyer ve megazi anlatımıyla
başlayıp gelişen bir “rivayet-nakil odaklı tarih”; bir de önceleri İbn
Miskeveyh’e görülen, daha sonra İbn Haldûn’ca geliştirilen ve bazı unsurları
ile Antik Yunan’dan tevarüs eden felsefi anlayıştan izler taşıdığı anlaşılan
“akılcı-felsefi tarih” olmak üzere iki tarih anlayışının geliştiği
görülmektedir. Ortaçağ İslam dünyasında, söz konusu tarih anlayışlarından,
özellikle “rivayetçi-nakilci tarih anlayışının” ezici bir ağırlığının olduğunu
söylemek olasıdır. İşte bu makalede, İslam ortaçağında etkili olan iki tarih
anlayışı, yani “nakilci-rivayetçi” ve “akılcı-felsefi” tarih anlayışları,
Taberî ve İbn Haldûn örnekliğinde çözümlenmeye çalışılacaktır. Bu iki düşünürün
seçilmesi nedensiz değildir; ortaçağ İslam dünyasında “nakilci-rivayetçi tarih
anlayışının” en yetkin örneğini Taberî; “akılcı-felsefi tarih anlayışının” en
olgun şeklini ise İbn Haldûn temsil etmektedir. Makale içerisinde, her iki
düşünürün, önce yaşamları ve yapıtları, ardından da tarih anlayışları, kendi
yapıtlarına dayanılarak, ana hatlarıyla betimsel bir üslupla ortaya
konulacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Taberî, İbn Haldûn, tarih, rivayetçi ve akılcı tarih

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

Narrational and Rational Understandings of History in the Islamic Middle Age: Examples of Taberî and Ibn Haldûn

Öz

Two significant historical understandings have been observed to develop in the Islamic world; the first one is story- based, narration- oriented understanding of history which carries traces of the transfer- oriented understanding of pre-Islamic era and which evolves by starting from the narration of the life and the wars of Muhammad (siyer and megazi). The second one is rational-philosophical understanding of history which carries traces of the philosophical understanding of Ancient Greek. This second understanding was earlier seen in Ibn Miskeveyh and then developed by Ibn Haldûn. It is possible to emphasize that among the historical understandings in question, especially the transfer-oriented understanding of history had overwhelming superiority in the Medieval Islamic World. In this article, these two significant historical undestandings will be analyzed through the examples of Taberi and Ibn Haldun. These two philosophers were selected on a purpose. Because Taberi represents the peak of transfer-oriented understanding of history while Ibn Haldûn represents the advance form of the rational understandings of history in the Medieval Islamic World. In this article, lives, works, historical understandings of both of the philosopher will be outlined based on their works with a descriptive pattern.

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Akyüz, V. (2011). “İbn Haldun kronolojisi”. Bilim İle siyaset arasında hatıralar (et-Ta’rîf bi-İbn Haldûn ve rıhletühü garben ve şarkan) içinde, İstanbul: Dergah yayınları.
• Akyüzoğlu, İ. (2003). İbn-i Misekeveyh ve tarih anlayışı, Ankara: AÜSBE yayınları.
• Aristoteles. (1996). Metafizik. çeviren: Ahmet Arslan, İstanbul: Sosyal yayınları.
• Arslan, A. (19839. İbni Haldun ve Farabi-İbn-i Sinacı Medeni Siyaset Geleneği, YAZKO Felsefe Yazıları, sayı: 7, İstanbul.
• Arslan, A. (2009). İbn Haldun, İstanbul: Bilgi üniversitesi yayınları.
• Bağdâdî. (1927). Usûl ed-dîn, Darulfünun ilahiyat fakültesi, İstanbul 1927.
• Bâkillânî. (1947). et-Temhîd, ve fî er-red alâ el-mulhide el-mu'aıtla ve e-râfiza ve el-havâriç ve el-mu'tezile. neşr.: Mahmûd Muhammed el-Hudayrî ve Muhammed Abd el-Hâdî Ebû Rîde, Kâhire.
• Brokelmann, C., (1937). GAL, cilt: I, Leiden.Cihan, A. K. (2000).” Bilimler tasnifi ve İbn Sînâ”, Erciyes üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü dergisi, Sayı 9, Kayseri.
• Çilingir, L. (2016) “İbn Haldun: Reel siyaset”. İslam’ın klasik çağında felsefi bir sorun olarak siyaset. Ankara: Elis yayınları.
• Davidson, T. (2008). “Yedi serbest sanat”, Greklerde eğitim düşüncesi içinde, çeviren: Ahmet Aydoğan. İstanbul. Say yayınları.el-Hamevî, Y. (1980). Mu’cemu’l-üdeba’, cilt: XVII, Beyrut.
• Fayda, M. (2010). Taberi, , TDİA, cilt: XXXIX, İstanbul.
• Gazzâlî. (trs.) İhyâ’ ulûm ed-dîn, cilt: I, Beyrut.
• Gutas, D. (2003). Yunanca düşünce arapça kültür. çeviren: Lütfü Şimşek, İstanbul: Kitabevi yayınları.
• Harezmî (1930). Mefâtîh el-ulûm, tahk.: Osman Halîl, Mısır.
• Hizmetli, S. (1991). İslam tarihçiliği üzerine (Başlangıçtan ilk dört halife devrinin sonuna kadar). Ankara.
• İbn Haldun. (1984). Şifaü’s-sâil (Tasavvufun mahiyeti). çeviren: Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah yayınları.
• İbn Haldûn. (1995). Lübâb el-muhassal fî usûl ed-dîn. tah.: Abbas M. H. Süleyman, İskenderiye.
• İbn Haldûn. (2001). Mukaddime,cilt: I-II, tahk.: Halil Şahâde, Beyrut.
• İbn Haldun. (2009). Mukaddime. cilt: II, çeviren: Süleyman Uludağ, İstanbul.
• İbn Haldun. (2011). Bilim ile siyaset arasında hatıralar (et-Ta’rîf bi-İbn Haldûn ve rıhletühü garben ve şarken), çeviren: Vecdi Akyüz, İstanbul: Dergah yayınları.
• İbn Nedim. (1971). Fihrist, Tahran.
• İbnü’l-Cezerî. (1980). Tabakatu’l-kurrâ’. cilt: II, Beyrut.
• Kapar, M. A. (1995). Eyyâmü’l-arab. cilt: XXII, TDVA. İstanbul.
• Khan, M. S. (1969). “Miskawaih and arabic historiography”. Journal of the regional cultural society c. 89/4 New Haven.
• Köprülü, F. (1963). İslam medeniyeti tarihi, Ankara.
• Kraemer, J. L. (1986). Humanism in the renaissance of Islam, Leiden.
• Öztürk, M. (2016). Kuran kıssalarının mahiyeti. İstanbul: Kuramer yayınları.
• Şehristânî (2008) Milel ve nihal, çeviren: Mehmet Dalkılıç. İstanbul: Litera yayıncılık.
• Taberi. (1991). Milletler ve hükümdarlar tarihi, cilt: I-IV, çeviren: Zakir Kadiri Ugan-Ahmet Temir, İstanbul: MEB yayınları.
• Terzi, M. Z. (1981). İslam tarih yazıcılığının doğuşu ve gelişimi. Samsun.
• Uludağ, S. (2009). “İbn Haldun ve mukaddime”. Mukaddim içinde, cilt: I içinde, İstanbul. Dergah yayınları.
• Zehebî. (1975). Siyeru alâmi’n-nübelâ, cilt. XIV, thk.: Suayb Arnavut, Beyrut.
• Zeydan, C. (1330). Medeniyet-i islâmiye tarihi. cilt: III, çeviren: Zeki Meğamiz, İstanbul.
• Zuhaylî, M. (1990). el-İmâmu’t-Taberî, Dımesk.