Osmanlı Araştırmalarında Yeni Kaynakların Tarihyazımına Katkıları: Manastırbend Örneği

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 171 - 190, 23.12.2019

Elif Bayraktar Tellan

Öz

Bu çalışmada Osmanlı gayrimüslimleri tarafından
üretilmiş ve henüz yeteri kadar bilinmeyen kaynakların Osmanlı tarihyazımına ne
şekilde katkıda bulunabileceğine bir örnek olarak manastırbend uygulaması ele
alınmıştır. Osmanlı döneminde patrikler aracılığıyla Ortodokslara uygulanan bir
tür sürgün ve hapis cezası olan manastırbend uygulaması, bu çalışmada Osmanlı
arşiv belgelerinin yanı sıra manastır arşivlerinde bulunan yayınlanmış
dokümanlarla birlikte kullanılarak incelenmiştir. Osmanlı arşivinde bulunan belgeler
sürecin Osmanlı merkezi idaresindeki aşamalarını, karar mekanizmalarındaki
süreci ve bu süreçte etkili olan figürleri ortaya koyarken, manastırlarda
bulunan yazışmalar bu sürecin devamındaki aşamalar hakkında bilgi verir.
Manastırbend uygulamasını tekil olaylar değil bir süreç olarak ele alarak
kaynakları analiz eden bu çalışma, on sekizinci yüzyıl ortasından on dokuzuncu
yüzyıl ortasına kadar geçen bir zaman dilimi üzerine odaklanarak, Osmanlı
Ortodokslarının bu dönemde merkezi idare karşısındaki/içindeki konumunu yeniden
değerlendirmekte ve manastır kaynaklarının Osmanlı çalışmalarına sunabileceği
katkı potansiyelini ortaya koymaya çalışmaktadır.    

Anahtar Kelimeler

Tarihyazımı, Manastırbend, Ortodoks Osmanlılar, Patrik, Sürgün

Destekleyen Kurum

ARIT

Teşekkür

Bu çalışma için kullanılan yayınlanmış manastır arşiv kaynaklarına erişimim ARIT (American Research Institute in Turkey) tarafından 2018 yılında sağlanan W.D.E. Coulson and Toni M. Cross Aegean Exchange Program bursu ile Atina’da gerçekleştirdiğim araştırma sayesinde mümkün olmuştur.

The Contributions of New Sources to the Historiography: The Example of Manastırbend

Öz

This study handles the manastırbend application as an example of how the sources, which are not known sufficiently, produced by Ottoman non-muslims contributed to Ottoman historiography. Manastırbend application, having being applied to Orthodox people through patriarchs, is a kind of exile and jail punishment. In this study, they were examined with published documents in the monastery archives besides Ottoman archival documents. Documents in the Ottoman archive gives information about the process in the Ottoman central government, process in the decision mechanism and the effective figures, also, correspondence in the monastary informs about the levels ahead. The current study takes the Manastırbend application as a process not as a singular events. In addition, it focuses on the timeframe of the mid 18th century to mid 19th century and it reveals the Ottoman-Orthodox people’s place in the face of/inside the central government and puts forth the possible contributions of monastary sources to Ottoman studies.

Kaynakça

• Akşin A., Baytimur S. O. (2010). 25 Numaralı kalebend defterinin tanıtımı ve kalebend defterlerinin Osmanlı sosyal tarihi bakımından önemi. XV. Türk Tarih Kongresi (Ankara: 11-15 Eylül 2006), Kongreye Sunulan Bildiriler, IV/I, s. 783-812.
• Alemdaroğlu, Ş. (2018). 20 Numaralı Kalebend Defteri (1780-1782) Değerlendirme ve metin. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Alexander J. (2003) The Turkish documents of the Orthodox Christian monasteries as sources for the study of the Ottoman period in Greece. Balkanlar ve İtalya’da Şehir ve Manastır Arşivlerindeki Türkçe Belgeler Semineri (16-17 Kasım 2000), Ankara, 1-7.
• Anastasiadis, V. (2002). Archeio tis I. M. Chilandariou. Epitomes metabyzantinon eggrafon. Atina: EIE.
• Baytimur, S. O. (2011). Osmanlı Devleti’nde hapis ve sürgün cezaları (1791-1808) (Yayımlanmamış doktora tezi). Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Canatar, M. (2002). Kavas. TDV İslam Ansiklopedisi, C.25, 66-68.
• Çeribaş, V. (2018). 33 Numaralı Kalebend Defteri (s.1-133/H-1227-1229/M-1812-1814) (Metin ve İnceleme) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çolak, H. ve Bayraktar-Tellan, E. (2019). The Orthodox Church as an Ottoman institution: A study of early modern patriarchal berats. Istanbul: Isis.
• Erim, N. (1984). Osmanlı İmparatorluğu’nda kalebentlik cezası ve suçların cezalandırılması üzerine bir deneme. Osmanlı Araştırmaları, S.4, 79-88.
• Foucault, M. (1992). Hapishanenin Doğuşu (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay). Ankara: İmge.
• Gedeon, M. I. (1996). Gedeon, Manuel. Patriarchikoi Pinakes: Eidiseis istorikai biografikai peri ton Patriarchon Konstantinopoleos, Atina: Syllogos pros Diadosin Ofeilimon Biblion.
• Giannakopoulos, A. (2001). Archeio tis I. M. Stavronikita. Epitomes eggrafon, 1533-1800. Atina: EIE.
• Heyd, Uriel. (1973) Studies in old Ottoman criminal law (Edt. V.L. Ménage). Oxford: Clarendon Press.
• Hillner, J, Ulrich, J., Engberg, J. (2016). Clerical exile in late antiquity. New York: Peter Lang.
• Hillner, J. (2007). Monastic imprisonment in Justinian’s novels. Journal of Early Christian Studies S. 15:2; s. 205-237.
• Hillner, J. (2011). Gregory the Great’s “Prisons”: Monastic confinement in early Byzantine Italy. Journal of Early Christian Studies S. 19:3, s. 433-471.
• Hillner, J. (2015). Prison, punishment and penance in late antiquity. New York: Cambridge University Press.
• İşbilir, Ö. (2016). Kalebend. TDV İslam Ansiklopedisi, EK-2, s. 5-7.
• Koca, U. (2015). 17 Numaralı kalebend defterine göre Hicri 1182-1188 (M. 1768-1774) yılları arasında Osmanlı Devleti’nde suç, suçlu, hapishaneler ve cezalar. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Söylemez, M. M. (2010). Kalebend cezası bağlamında Osmanlı'da Patrikhanenin yargılama ve ceza ehliyeti üzerine bazı notlar. M. F. Arslan, M. V. Bilici (Edt.), Dinsel ve Kültürel Farklılıklann Birarada Yaşaması: İstanbul Tecrübesi (s. 135-156). İstanbul: Pelikan.
• Şahin, F. (2017). 11 Numaralı Kalebend defterine göre (s.1-196) H. 1166-1167 /M. 1753-1754 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde suç, suçlu ve cezalar (Değerlendirme-metin). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Talbot, A. M., Cutler, A. (1991). Meteora. The Oxford Dictionary of Byzantium, Vol II. New York, Oxford: Oxford University Press, s. 1353-1354.
• Talbot, A. M., Kazhdan, A. (1991). Athos, Mount. The Oxford Dictionary of Byzantium, Vol I. New York, Oxford: Oxford University Press, s. 224-226.
• Tsougarakis, N. I. (2014). Prisons and incarceration in fourteenth-century Venetian Crete. Mediterranean Historical Review, 29:1, s. 29-55. DOI: 10.1080/09518967.2014.897052
• Uz, R. (2017). 24 Numaralı kalebend defterine (H. 1203-1205 / M. 1788-1790) göre Osmanlı Devleti’nde suçlar, suçlular ve cezalar (Değerlendirme ve metin) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Vatin N., Veinstein G. (2010). Documents de travail du CETOBAC N°1- Janvier 2010, Les archives de l’insularité ottomane.
• Vryzidis N. (2019). Textiles and Ceremonial of the Greek Orthodox Church under the Ottomans: New Evidence on Hil'ats, Kaftans, Covers, and Hangings. Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association 6/1 (Spring 2019), s. 61-80.
• Yıldız, G. (2012). Mapusâne, Osmanlı hapishanelerinin kuruluş serüveni (1839-1908). İstanbul: Kitabevi.