Bilimin Birliği: Nomotetik - İdiografik Bilim Ayırımına Tarihbilimsel Bir Reddiye

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 23, 25.06.2021

Cenk Reyhan

Öz

Bilim felsefesinde/ve tarihinde “iki kültürcü/iki bilimci” yaklaşım; bilimi, nomotetik bilimler ile idiografik bilimler olmak üzere iki farklı kategoriye ayırmaktadır. Kökenleri Kant’a değin inen bu ayırım, genel yasaların yerleştirilmesini kapsayan nomotetik bilimler (doğa bilimleri) ile bir defalık ve yinelenemez olayları kapsayan idiografik bilimler (kültür bilimeri) arasındaki bir ayırımdır. Rickert, bilimsel metodolojiyi nomotetik, kültürel metodolojiyi de idiografik ile eşitleyerek bu ayırımı daha ileriye götürdü.
Makalede, “iki kültürcü/iki bilimci” yaklaşımın bilimde açmazlara sebep olduğunu, bu açmazdan çıkmanın yolunun, “bilimin birliği/bilimin tekliği” yaklaşımı olduğunu öngörüyoruz. Bu kapsamda, bilimin doğasında var olan, “ontolojik” ve “metodolojik” farklılıkların “epistemolojik” birliğin önüne geçmemesi gereğine dikkat çekiyor; epistemolojik anlamda, sosyal bilimler ile fiziksel bilimler arasında ilkece bir fark olmadığına vurgu yapıyoruz. Makalenin ana temasını oluşturan “tarih disiplini”ni, bilimin birliği/tekliği içinde “tarihbilim” olarak kavramsallaştırıyor ve bu kavram içinde değerlendirilmesini öneriyoruz.

Anahtar Kelimeler

Bilimin birliği, iki kültür, nomotetik, idiografik, doğabilim, tinbilim, tarihbilim.

Unity of Science: A Historical Scientific Refusal to the Distinction between Nomothetic and Idiographic Science

Öz

The approach that asserts “two cultures/two sciences” in philosophy and history of science; divides science into two different categories: nomothetic sciences and idiographic sciences. This distinction, which has its origins going back to Kant, is a distinction between the nomothetic sciences (natural sciences), which include the establishment of general laws, and the idiographic sciences (human/cultural sciences), that include one-off and non- repeatable events. Rickert took this distinction further by equating scientific methodology with nomothetic and cultural methodology with idiographic. This article asserts that the belief in seperate “two cultures/two sciences” causes dilemmas in science, and the way out of this impasse is the “unity of science/uniqueness of science”. In this context, the article points out that “ontological” and “methodological” differences, which are inherent in science, should not preclude “epistemological” unity and emphasizes that in the epistemological sense, there is no difference in principle between the social sciences and the physical sciences. In this respect, the article as the main argument; conceptualizes the “discipline of history” as “historical science” within the unity/uniqueness of science, and propose it to be evaluated within this concept.

Anahtar Kelimeler

Unity of science, two cultures, nomothetic, idiographic, natural science, spirituality, historical science

Kaynakça

• Alan, Hale, Bilginin Epistemolojik Ve Ontolojik Boyutları: Örtülü Bilginin Örgütler İçin Rolü ve Önemi, https://www.researchgate.net/publication/330514675 (Erişim, 18.05.2020)
• Anlı, Ömer Faik,” Bilim, Sosyal Bilim ve Coğrafya: Bilgi-kuramsal Bir Yeniden Ziyaret”, Kilikya Felsefe Dergisi, 2017/3, s. 34-73.
• Anlı, Ömer Faik, “Pozitivist Bilim Tarihi Disiplinine ve Poppercı Bilim Tarihinin Olanaklılığına Dair Epistemolojik Bir İnceleme”, Dört Öge -Felsefe ve Bilim Tarihi Yazıları-, Sayı: 8 (2015-2), s. 111-140.
• Burke, Peter, Tarih ve Toplumsal Kuram, (Çev. Mete Tunçay), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Burrell, Gibson and Morgan, Gareth, Sociological Paradigms and Organisational AIlalysis: Elements of the Sociology of Corporate, Burlington: Ashgate Publishing Limited, 2005.
• Carr, Edward Hallet, Tarih Nedir, (Çev. Misket Gizem Göktürk), İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• Cat, J. (2017, August 16). The Unity of Science. Retrieved May 29, 2020, from https://plato.stanford.edu/entries/scientific-unity/#EpisUnit).
• Carroll, John W., "Laws of Nature", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2016 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/fall2016/entries/laws-of-nature/>. (Erişim: 11.02.2020).
• Carnap, R. (1991). Logical foundations of the unity of science. International Encyclopaedia of Unified Science, 1(1), 393-404.
• Cartwright, Nancy, “The Truth Doesn't Explain Much”, How the Laws of Physics Lie, Oxford: Clarendon Press, New York: Oxford University Press, 1983, s. 43-54.
• Collingwood, R. G., Tarihin İlkeleri ve Tarih Felsefesi Üstüne Başka Yazılar, (Çev. Ahmet Hamdi Aydoğan), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
• Di Meglio, Mauro, “Sosyal Bilimler ve Alternatif Disiplin Modelleri”, İki Kültürü Aşmak: Modern Dünya Sisteminde Fen Bilimleri ile Beşeri Bilimler Ayrılığı, İstanbul: Metis Yayınları, 2007, s. 77-98.
• Divitçioğlu, Sencer, “Nasıl Bir Tarih?”, Ortaçağ Türk Toplumları Hakkında, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004, s. 32-36.
• Divitçioğlu, Sencer, “Osmanlı Toplumunun Kuruluş Sürecini Açıklama Yolunda Kullanılacak Tikel Bir “Model” “, Ortaçağ Türk Toplumları Hakkında, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004, s. 37-42.
• Eğilmez, Mahfi, “Kendime Yazılar”, http://www.mahfiegilmez.com/p/ekonomi-sozlugu.html ve Ceteris Paribus Nedir? Mutatis Mutandis Nedir?, https://forexpara.org/ceteris-paribus-nedir/, (Erişim: 23.05.2020)
• Fodor, J. A., “Special Sciences (Or: The Disunity of Science as a Working Hypothesis)”, Synthese, Vol. 28, No. 2 (Oct., 1974), pp. 97-115.
• Freund, Julien., Beşerî Bilim Teorileri, (Çev. Bahaeddin Yediyıldız), Ankara: Türk Tarih kurumu yayınları, 1991.
• Fulfort, Robert, Anlatının Gücü, Kitle Kültürü Çağında Hikâyecilik, (Çev. Ezgi Kardelen), İstanbul: Kolektif Yayınları, 2014.
• Gulbenkian Komisyonu: Sosyal Bilimleri Açın, Sosyal Bilimlerin Yeniden Yapılanması Üzerine Rapor, (Çev. Şirin Tekeli), İstanbul: Metis Yayınları, 2003.
• Kayalıgil, M. Cem, “Bilimin Birliği Tezi ve Sosyal Bilim Yasaları”, ViraVerita, 2019, c.: 9, s. 106-127.
• https://plato.stanford.edu/entries/scientific-unity/, (Erişim: 18.04.2020.).
• https://plato.stanford.edu/entries/wilhelm-windelband/, Wilhelm Windelband. (Erişim: 29.09.2020)
• Kincaid, Harold, “Defending Laws in the Social Sciences”, Philosophy of the Social Sciences, Vol. 20, No. 1, 1990, 56-83.
• Lee, E. Richard; Wallerstein, Immanuel (Koordinasyon), İki Kültürü Aşmak: Modern Dünya Sisteminde Fen Bilimleri İle Beşeri Bilimler Ayrılığı, (Çev. Aysun Babacan), İstanbul: Metis Yayınları, 2007.
• Marshall, G., Sosyoloji Sözlüğü, (Çev. Osman Akınhay ve Derya Kömürcü) Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1999.
• Mielants, Eric, “Tepki ve Direniş: Doğa Bilimleri ve Beşeri Bilimler (1789-1945)”, ”, İki Kültürü Aşmak: Modern Dünya Sisteminde Fen Bilimleri ile Beşeri Bilimler Ayrılığı, İstanbul: Metis Yayınları, 2007, s. 50-76.
• Moles, Abraham, Belirsizin Blimleri: İnsan Bilimleri İçin Yeni Bir Epistemoloji, (Çev. Nuri Bilgin), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012.
• Ollman, Bertell, Diyalektiğin Dansı Marx’ın Yönteminde Adımlar, (Çev. Cenk Saraçoğlu), İstanbul: Yordam Yayınları, , 2015. Özlem, Özlem, Max Weber’de Bilim ve Sosyoloji, İstanbul: Notos Yayınları, 2017.
• Politzer, Georges, Felsefenin Temel İlkeleri, (Çev. Enver Aytekin), Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1997.
• Reiss, J.. “Are There Social Scientific Laws”,? The Routledge Companion to Philosophy of Social Science, içinde, (Ed. L. McIntyre, A. Rosenberg), London: Routledge, 2017, s. 295-309.
• Reyhan, Cenk, “Tarihbilim: Tarihyazımı ve Tarihçilik Üzerinden Bir Kavramsallaştırma Denemesi”, Prof. Dr. Oğuz Onaran’a Armağan, (Ed. Şulenur Özkan Erdoğan, Ozan Zengin), Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi yayınları, 2016, s. 417-434.
• Rosenberg, Alex, Bilim Felsefesi: Çağdaş Bir Giriş, (Çev. İbrahim Yıldız), Ankara: Dipnot Yayınları, 2015.
• Sebestik J. (2011) “Otto Neurath’s Epistemology and Its Paradoxes”, Otto Neurath and the Unity of Science, (Eds.: Symons J., Pombo O., Torres J.), (Logic, Epistemology, and the Unity of Science book series, vol 18), Dordrecht: Springer, pp. 41-57.
• Snow, C. P., İki Kültür, (Çev. Tuncay Birkan), Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları, 2010.
• Swingewood, Alan, Sosyolojik Düşüncenin Kısa Tarihi, (Çev. Osman Akınhay), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları. 1998.
• Şeptulin, Aleksandr, Diyalektiğin Kategorileri ve Yasaları, (Çev. Yakup Şahan), İstanbul: Yordam Yayınları, 2013.
• Uluocak, Şeref, Doğa Bilimleri Kültür Bilimleri Ayrımında Sosyolojik Açıdan Kuramlaştırma Sürecinin Tartışılması, Kum Saati Yayınları, İstanbul, 2012.
• Veyne, Paul, Tarih Nasıl Yazılır?, (Çev. Nihan Özyıldırım), İstanbul: Metis Yayınları, 2014.
• Westfall, Richard S., Modern Bilimin Oluşumu, (Çev. İsmail Hakkı Duru), Ankara: Tübitak Yayınları, 2008.
• Williams, Malcolm and May, Tim, Introduction to the Philosophy of Social Research, University College London: UCL Press Limited, 1996.
• Woolgar, Steve, Bilim: Bilim İdesi Üzerine Sosyolojik Bir Deneme, (Çev. Hüsamettin Arslan), İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999.