Mîr Yahyâ Kazvînî’nin Lübbü’t-tevârîh’inde Erken İslam Tarihi

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 94 - 118, 25.06.2021

Hüseyin Ongan Arslan

Öz

Safevi İmparatorluğu’nda yazılan umumi tarihlerin ilklerinden olan Lübbü’t-tevârîh, gerek içerdiği erken İslam tarihi bölümleri gerek müellifi Mîr Yahyâ b. Abdullatîf Hasanî Seyfî Kazvînî’nin (885–962/1481–1555) tartışmalı mezhebî kimliği sebebiyle Safevi Tarihyazımı içinde özel bir yere sahiptir. Kazvin’in meşhur seyit ailelerinden birine mensup olan müellifin soyu on beşinci yüzyıl başından itibaren bir yandan Sünnilikleri ile bilinirken, bir yandan da on altıncı yüzyıl ile birlikte Şii İslam kimliğini benimsemiş Safevi hanedanı ile geliştirdikleri iyi ilişkilerle meşhurdurlar. Ek olarak, Mîr Yahyâ Kazvînî’nin kendisi de Şah İsmail (hükümeti, 907–930/1501–1524) zamanında bizzat Safevi ordusuyla birlikte seferlere katılmış ve yakın ilişkileri münasebetiyle Şah Tahmasb’ın (h. 930–984/1524–1576) kendisine “Yahyâ-ı Ma‘sûm” diye hitap ettiği bir tarihçidir. Bütün bu ilişkilere rağmen Kazvin Sünnilerinin liderlerinden olduğu suçlaması ile 960/1553 yılında Şah Tahmasb’ın emriyle İsfahan’a sürülmüş olan ve mezhebî kimliği hakkında net bir bilgi bulunmayan Mîr Yahyâ Kazvînî’nin, Lübbü’t-tevârîh’in erken İslam tarihi anlatısında nasıl bir tavır takındığı, hangi vaka ve meselelerin altını çizip hangilerini görmezden geldiği, Şii ya da Sünni diskurun hangisini benimsediği tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mîr Yahyâ Kazvînî, Lübbü’t-tevârîh, Safevi Tarihyazıcılığı, Erken İslam Tarihi, Sünni-Şii Ayrışması, Kızılbaşlık

The History of Early Islam in Mîr Yahyâ Qazvînî’s Lubb al- tavarikh

Öz

Lubb al-tavarikh, which was one of the earliest universal histories written in the Safavid Empire, has a special place in Safavid historiography due to both its section regarding the early history of Islam and the debatable sectarian identity of its author Mîr Yahyâ b. ‘Abd al-Latîf Hasanî Sayfî Qazvînî (885–962/1481–1555). While the descendants of Mîr Yahyâ Qazvînî in the fifteenth century were noted for their Sunni identity, with the rise of the Safavid dynasty and their promotion of Shi’ite Islam in the sixteenth century, they became known for establishing good relations with the Safavid state. Additionally, Mîr Yahyâ Qazvînî himself participated in Safavid military campaigns under the reign of Shah Ismail (r. 907–930/1501– 1524) and was addressed by Shah Tahmasb (r. 930–984/1524–1576) as “Yahya the Innocent/Infallible” (Yahyâ-ı Ma‘sûm). Despite having a close relationship with the Safavid dynasty, Mîr Yahyâ Qazvînî was exiled from Qazvin to Isfahan in 960/1553 by the order of Shah Tahmasb, as he was accused of leading the Sunni of Qazvin. This article discusses how a sixteenth century Safavid historian with an ambiguous sectarian identity, Mir Yahya Qazvînî, constructed the history of early Islam and which issues he underlined, obscured, and/or avoided discussing. Furthermore, I look at whether he adopts Shi’ite or Sunni discourses in his Lubb al-tavarikh.

Anahtar Kelimeler

Mîr Yahyâ Qazvînî, Lubb al-tavarikh, Safavid historiography, History of Early Islam, Sunni-Shi’ite Schism, Qizilbash

Kaynakça

• Abdullatîf Kazvînî. (2011). Safevi Tarihi (H. Mohemmednejad, Çev.). Birleşik Yayınevi.
• Abdülkādir Bedâûnî. (1379). Müntehabü’t-tevârîh: C. II (M. A. A. Sahib & T. Subhani, Ed.). Encümen-i Âsâr u Mefâhir-i Ferhengi.
• Alâüddevle Kâmî Kazvînî. (1395). Tezkire-i Nefâʻisü’l-meʻâs̱ir (S. Şefi‘iyun, Ed.). Kitabhane-i Meclis.
• Amitai, R., & Darley-Doran, R. E. (t.y.). Tūmān. İçinde Encyclopedia of Islam, Second Edition. Geliş tarihi 04 Mayıs 2021, gönderen https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/tuman-SIM_7622
• Arslan, H. O. (2020). Varieties of Sectarian Consciousness among the Ottoman Elite: Sunni and Shiite Identities in Ottoman Historiography, 1450s–1580s [Doktora Tezi]. Indiana University.
• Aydoğmuşoğlu, C. (2019). Safevi Tarih Yazıcılığı ve Safevi Çağı Kronikleri. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4(1), 143-164.
• Behramnejad, M. (1393). Berresî Câygâh İctimâʻî Sâdât-ı Seyfî Hasanî Kazvîn der Asr-ı Safevî. Mütâlaat-ı Tarih-i İslam, 20, 8-36.
• Çetin, A. (2007a). Yahya Kazvinî’nin Lubb Et-Tevârih’inde Akkoyunlularla Alâkalı Bilgiler. Belleten, LXXI(260), 53-64.
• Çetin, A. (2007b). Yahya Kazvinî’nin Lubb Et-Tevârih’inde Selçuklularla Alâkalı Bilgiler. Gazi Türkiyat, 1, 183-192.
• Dale, S. F. (1998). The Legacy of the Timurids. Journal of the Royal Asiatic Society, 8(1), 43-58.
• Genç, V. (2019). Acem’den Rum’a Bir Bürokrat ve Tarihçi: İdris-i Bidlîsî (1457-1520). Türk Tarih Kurumu.
• Ghereghlou, K. (2015). Sayfi Qazvini. İçinde Encyclopædia Iranica (Online Edition). https://iranicaonline.org/articles/makhdum-shirazi
• Ghereghlou, K. (2016). Maḵdum Šarifi Širâzi. İçinde Encyclopædia Iranica (Online Edition). https://iranicaonline.org/articles/makhdum-shirazi
• Ghereghlou, K. (2019). A Safavid Bureaucrat in the Ottoman World: Mirza Makhdum Sharifi Shirazi and the Quest for Upward Mobility in the İlmiye Hierarchy. Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, LIII, 153-194.
• Hamdullah el-Müstevfî. (1339). Târîḫ-i Güzîde (A. Nevâî, Ed.). Emir Kebir.
• Hamdullah el-Müstevfî. (2018). Târîḫ-i Güzîde (M. Öztürk, Çev.). Türk Tarih Kurumu.
• İnalcık, H. (1962). The Rise of Ottoman Historiography. Içinde P. M. Holt & B. Lewis (Ed.), Historians of the Middle East (ss. 152-167). New York, Toronto : Oxford University press.
• Kâtip Çelebi. (1972). Keşfü’ẓ-ẓunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn (Ş. Yaltkaya & Kilisli Rifat Bilge, Ed.; İkinci). MEB.
• Kâtip Çelebi. (2007). Keşfü’ẓ-ẓunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn (Kitapların ve İlimlerin İsimlerinden Şüphelerin Giderilmesi) (R. Balcı, Çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kurtuluş, R. (2002). Kazvînî, Mîr Yahyâ. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 25, s. 158). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Markiewicz, C. (2019). The Crisis of Kingship in Late Medieval Islam: Persian Emigres and the Making of Ottoman Sovereignty. Cambridge University Press.
• Me’ani, A. G. (1363). Tarih-i Tezkiraha-i Farsi. Kitabhane-i Sana’i.
• Mîr Yahyâ b. Abdullatîf Hasanî Seyfî Kazvînî. (1314). Lübbü’t-tevârîh (S. C. Tehranî, Ed.). İntişarat-ı Müessese-i Hâver.
• Mîr Yahyâ b. Abdullatîf Hasanî Seyfî Kazvînî. (1363). Lübbü’t-tevârîh (M. B. el-Şuşterî, Ed.). İntişarat-ı Bünyad u Guya.
• Mîr Yahyâ b. Abdullatîf Hasanî Seyfî Kazvînî. (1386). Lübbü’t-tevârîh (M. H. Muhaddis, Ed.). Encümen-i Âsâr u Mefâhir-i Ferhengi.
• Nefîsî, S. (1363). Tarih-i Nazm u Nesr der İran ve der Zebân-ı Farsî (Tâ pâyân-i karn-i dehom-i Hicri): C. I.
• Quinn, S. A. (2021). Persian Historiography across Empires: The Ottomans, Safavids, and Mughals. Cambridge University Press.
• Quinn, S. A., & Melville, C. (2012). Safavid Historiography. Içinde C. Melville & E. Yarshater (Ed.), Persian Historiography (ss. 209-257). I.B. Tauris.
• Safâ, Z. (1370). Tarih-i Edebiyat der İran: C. V/III. Firdevs.
• Şahin, K. (2013). Empire and Power in the Reign of Süleyman: Narrating the Sixteenth Century Ottoman World. Cambridge University Press.
• Şefi‘iyun, S. (1395). Mukaddime. İçinde Tezkire-i Nefâʻisü’l-meʻâs̱ir. Kitabhane-i Meclis.
• Woods, J. E. (1987). The Rise of Tīmūrid Historiography. Journal of Near Eastern Studies, 46(2), 81-108.